Fan –axborot kutubxona texnalogiyalari. (Muqovalash) mavzu: axborot-kutubxona katalogi va fondi

Katalog grekcha — «ro‘yxat» demakdir. Binobarin, «kutubxona katalogi» degan terrnin «Axborot-kutubxona muassasasida mavjud bo‘lgan barcha resurslarning ro‘yxati» degan ma’noni bildiradi. Ammo bunday aynan tarjima qilish kataloglarning haqiqiy ahamiyatini yetarli darajada to‘liq tushuntirib bermaydi. Kutubxona kataloglari Axborot-kutubxona muassasasida muayyan tartibda tuzilgan bo‘lib, Axborot-kutubxona muassasasi fondining mazmunini ochib berish, u haqida to‘liq axborot berish, mavjud resurslarni targ‘ib etrish, kitobxonlarga m a’lumot olishlarida g‘oyaviy-tarbiyaviy, ilmiy-axborot vazifalariga muvofiq tarzda yo‘llanma berish kabi funksiyalarni bajaradi.
Kataloglarning turlari Zamonaviy Axborot-kutubxona muassasalarida mavzu va turlari bo‘yicha xilma-xil resurslar mavjud.

Axborot-kutubxona muassasasiga murojaat qiladigan kitobxonlarning talablari ham xilma-xildir. Kitobxonlarni muayyan muallifning familiyasi, kitobining nomi, muharrirning nomi yoki boshqa belgilari, muassasaning nomi, nashr etgan nashriyotning nomiga o‘xshash ma’lumotlari bo‘lgan kitoblar qiziqtiradi. Ba’zi birlarini sohadaadabiyotlari, boshqalarni texnik jurnallar, DTSlar, patentlar qiziqtiradi. Ayrim kitobxonlar chetel adabiyotlarini so‘rab murojaat etadilar. Hamma so‘rovlarni qamrab olib javob beradigan yagona catalog tuzishning imkoniyati yo‘q.

Kutubxona klassifikatsiyasi 125 yildan buyon o‘quv fani sifatida o‘qitilib kelinmoqda. Shunga qaramasdan, sohaning ushbu yo‘nalishini o‘rganish va ilmiy tadqiqotlar olib borish ishlari yaqin yillardan boshlandi. Bunga zarurat esa ushbu terminning keng o‘rganilmaganligi va ma’lum muammolarning yechilmaganligidir
Kutubxona klassifikatsiyasi bir qancha ma’nolarga ega. Kutubxona javonlaridagi kitoblar yoki boshqa hujjatlarni joylashtirilayotgandagi bu jarayon - kitoblar klassifikatsiyasidir. Bu jarayon kitoblar bilan emas, balki ularning bibliografik tavsifi, ya’ni kataloglar bilan amalga oshirilsa bu - bibliografik klassifikatsiya deyiladi. Sistemali katalogda barcha resurslar ularning fan sohalari bo‘yicha mazmuni va belgilariga qarab guruhlarga ajratiladi.

Ular umumiydan xususiyga tomon izchillikda bo‘linadigan tarmoqlarga ko‘ra guruhlanadi. Predmet katalogi tuzilayotganda barcha resurslarning mazmuniga asoslanadi, bibliografik tasviri bilim sohalari bo‘yicha emas, hujjatda bayon etilayotgan predmet nomlarining alfavit tartibiga binoan joylashtiriladi. Kutubxonalarda yana boshqa kataloglar:

• nomerli katalog,
• xronologik katalog,
• geograflk katalog,
• lug'at kataloglari
ham mavjud bo‘lib, bunday kataloglar kutubxonalarning turi va tipiga qarab tashkil etilgan. Elektron katalog — elektron kutubxonaning asosiy elementi hisoblanadi. Elektron katalogi bo‘lmagan elektron kutubxonani «elektron kolleksiya» deb atash mumkin. Elektron kutubxona fondi elektron shakldagi resurslardan iborat bo‘lgani sababli, elektron resurslar tavsifmi tuzishga moljallangan «Dublin yadrosi» metama’lumotlaridan foydalanilishi maqsadga muvofiq.
Ma’lumki, an’anaviy kutubxona kataloglari kutubxona fondidan alohida joyda saqlanadi va katalog kitoblar fondini kitobxonga ochib berishga xizmat qiladi.

Elektron kutubxona elektron katalogining har bir elektron kartochkasi elektron kutubxonadagi har bir hujjatga bog'langan boladi va undan masofadan turib foydalanish mumkin. Kataloglarning vazifasi bo‘yicha bir-biridan farqi Vazifasi bo'yicha kataloglar 2 ga bo‘linadi:

1. Kitobxon katalogi.
2. Xizmat katalogi.
Fondlarni to‘liq aks ettirish bo‘yicha kataloglarning bir-biridan farqi Mavjud fondni qamrab olishga qarab, bosh catalog va ayrim fond kataloglari va fond qismlari kataloglari tuzilishi mumkin. Katalogda butun fond yoki ma’lum sabablarga ko‘ra uning oz qismi aks ettiriladimi-yo‘qmi, bundan qat’i nazar kutubxona ka-taloglari kutubxona fondini to‘liq aks ettirishi jihatidan birbiridan farq qiladi. Fondni ancha to‘liq aks ettiruvchi kataloglar asosiy kataloglar deb ataladi.
. Alfavit katalogni tashkil qilish xususiyatlari Alfavit katalog - mualliflar familiyalari, muallif sifatida qabul qilingan muassasa va tashkilotlar, asarlarning sarlavhalarining alfavit tartibida joylashtirilgan katalogidir. U har bir kutubxona kataloglari sistemasida majburiy, tarkibiy qism hisoblangan. Hozirgi zamon Axborot-kutubxona muassasalarida u elektron katalog bilan bog‘liqdir.

Katalogni tashkil etish o‘zaro uzviy bog'langan quyidagi jarayonlardan:

1. Katalog pasportini tuzish.
2. Kartochkalarni joylashtirish.
3. Katalogni rasmiylashtirish.
4. Katalogdan foydalanishda yordamchi qo‘llanmalar tuzish.
5. Katalogni tahrir qilishdan iborat murakkab ishlardan tashkil topgan.
Bular barcha kataloglarni tashkil etish uchun asosiy bo'lgan operatsiyalar tarkibida aks ettiriladi. Har bir katalogni tashkil qilishning xususiyati - uning pasporti - katalog haqidagi asosiy ma’lumotlar qayd etilgan xizmat hujjatini tuzishdan boshlanadi. Alfavit katalogiga monand — bu katalog tashkil etilgan sana, uning maqsadi, fondining qamrovi, tasvir uslubiyati, yordamchi tasvirlarning qollanilishi, katalogga tegishli yordamchi qo‘llanm alarning borligidir.