Fan: Jahon tarixi Sinf 8 Dars – 1

O’tilgan mavzuni takrorlash:

Jorj Vashington 1776-yil 4-iyul

“Ozodlik farzandlari” Mustaqil deklaratsiyasi


Amerika burjua

inqilobi

Prezident vakolatlari

Fransiya, Ispaniya, Rossiya

2 palatali Kongress

1-Kon Kangress 1783-yil 3-sentabr

55 vakil AQSh Konstitutsiyasi

Yangi mavzuni tushuntirish.

XVII-XVIII asrlarning boshlarida aniq fanlar sohasida katta muvaffaqqiyatga erishildi. Bu muvaffaqqiyatlar, birinchi navbatda, ingliz olimi I.Nyuton (1642-1727) va nemis olimi G.V.Leybnis(1646-1716)nomlari bilan bog’liq. I.Nyuton 14 yoshga kirganda fan uning asosiy mashg’ulotiga aylandi. Uningfizikaga qo’shgan hissasi butun olam tortishish, mexanik harakat va nurning tarqalish qonunlarinikash etganligi bilan belgilanadi. I.Nyuton 1671-yilda shisha linzasi,eng katta teleskoplardan ko;ra kichkina oynali teleskop ham ixtiro qildi. 30yoshga to’lmagan I.Nyuton Qirollik jamiyati a’zosi (akademik)qilib tayinlandi.

G.V.Leybnis 15yoshida uneversititet talabasi bo’lda. U faylasuf, tarixchi, matematik bo’lib yetishdi. 1700-yildaBerlin Fanlar akademiyasiga asos soldi va uning prezidenti etib saylandi. U fizikada “yetarli asos qonuni”ni izohlab berdi, matamatikada esa defferensial va integral hisoblashni kash etdi.

Rossiya ilm-fani va madaniyatini M.Lomonovsiz tasavvur etish mumkin emas. U Moskkvadagi Slavyan yunon-lotin akademiyasida o’qidi. Vataniga qaytgach Peterburg fanlar akademiyasid ISHLADI. U yangi fan fizikaviy kimyo faniga asos soladi.

Meditsina sohasida ham kashfiyotlar amalgam oshirildi. Golland olimi A.Levenguk 300marta kattalashtirib ko’rsatadigan mikroskopni yaratdi.

XVIII asrda engliz shifokoriE.Jenner odamga checak kasali sigirdan yuqsa, so’ngra bu kasalni yuqtirgan kishiga chechakka qarshi immunitet paydo bo’lishini, ya’ni unga chechak boshqa yuqmasligini aniqladi. Va u chechakka qarshi emlash usulini kashf etdi.

1846- yili osmonni teleskop orqali kuzatish natijasida Neptun sayyorasi kashf etildi. Quyosh va Oy tutilishlarining muddatini aniqlab hisoblab chiqish va oldindan aytib berish ham ilm-fan qudratining yaqqol dalili bo’ldi. 1842- yil ingliz fizigi D-Joul va nemis fizigi Y.Mayer tajribalar yo’li bilan energiyaning saqlanish qonunini asoslab berdilar. D.Mendeleyev 1869- yilda elementlarning davriy tizimini yaratdi.

1840yili jahon mamlakatlarida barcha temir yo’llarning uzunligi 7700 kmga yetdi. Uning katta qismi Buyuk Britaniya va AQSH hissasiga to’g’ri keldi. XIX asrning 20- yillaridan bug’ bilan harakatga keltiriladigan g’ildirakli daryo paroxodlaridan keng foydalanildi. 30- yillarning oxirlaridan ular orqali Hindiston va Amerikaga qatnay boshlandi. .Aloqa vositalari takomollashtirildi.Elektr simli telegraf kashf etildi Morze alifbosi ixtiro qilindi. Harf bosuvchi qurilmalar yaratildi. Buyuk Britaniyadan Amerikaga Atlantika okeani tubi orqali dastlabki telegraf kabeli XIX asrning 60- yillari oxirlarida o’tqazildi.

XVII-XVIII asrning ko’zga ko’ringan ma’rifatchi yozuvchilaridan biri Daniyel Defo (1660-1731) “Robinzon Kruzoning hayoti va ajoyib sarguzashtlari” nomli asar muallifidir. Skandinaviyalik dengizchi A.Selkrikning kimsasiz oroldagi 4 oyga yaqin sarguzashtlari yozuvchining qalamida 28 yillik ajoyib sarguzasht bayoniga aylangan. R.Kruzo ishbilarmon, mehnatsevar va o’z kuchiga ishongan, u kimsasiz orolda uy quradi, idish- tovoq tayyorlaydi, mebel yasaydi, hayvonlarni orgatadi, boshqalarni ishlashga majbur qiladi, Yovvoyi Jumavoyni o’ziga xizmatkor qilib oladi. Asar mehnat, aniq insoniy fikr, tirishqoqlik va jasorat madhiyasidir.

Mashhur yozuvchi J.Svift (1667-1745)ning 1726- yilda “Julliverning sayohati” nomli romanini yozadi.. Unda liliputlar mamlakatini “Olamning quvonchi va dahshati” deb ataluvchi ushshoqdekkina mahluq boshqaradi “Ulkan mamlakatning” ma’rifatli monarxi esa dono, saxiy, olim, urushni qoralovchi, san’atni sevuvchi, ilm- fanga homiylik qiluvchi, aqlli kishidir.

Fransuz yozuvchisi P.Bomarshe (1732- 1799) “Figaroning uylanishi” nomli komedik asarni yozadi.

Figaro chaqqon, yoqimtoy, hazilkash xizmatkor, u dunyo “zo’rlari”ning kirdikorlarinin masxara qilib, jahldorlardan qo’rqmaydi, qashshoq bo’lsa-da o’zining insoniy qadrini sotmaydi. Uning o’tkir so’zlari hech kimni befarq qoldirmaydi. Qirol Lyudovik XVI asar haqida g’azab bilan’ “ Buni sahnada qo’yish uchun Bastiliyani vayron qilish kerak” deb hitob qilgan.

F.Shiller ( 1759- 1805) germaniyada ijod qilgan. Bu davrda Germaniya 300 ga yaqin mayday-mayda knyazliklarga bo’lingan bir davr, asar qahramonlaridan biri Karl Moor o’zi yashayotgan dunyoning bezagi va pastkashligiga qarshi urush e’lon qilib bunday deydi: Menga huddi o’zimdek shoir kishilarni beringlarva Germaniya Respublika bo’ladi.

Onore de Balzak (1799-1850) o’z asarlarinin “ Insoniy komediya” degan umumiy nom ostiga oladi. Uning maqsadi jiddiy obrazlar orqali jamiyatning ma’naviy qiyofasini ochib berishdan, barcha tabaqalarning tipik vakillarini ko’rsatishdan iborat edi.

XVII-XVIII asrning ko’zga ko’ringan ma’rifatchi yozuvchilaridan biri Daniyel Defo (1660-1731) “Robinzon Kruzoning hayoti va ajoyib sarguzashtlari” nomli asar muallifidir. Skandinaviyalik dengizchi A.Selkrikning kimsasiz oroldagi 4 oyga yaqin sarguzashtlari yozuvchining qalamida 28 yillik ajoyib sarguzasht bayoniga aylangan. R.Kruzo ishbilarmon, mehnatsevar va o’z kuchiga ishongan, u kimsasiz orolda uy quradi, idish- tovoq tayyorlaydi, mebel yasaydi, hayvonlarni orgatadi, boshqalarni ishlashga majbur qiladi, Yovvoyi Jumavoyni o’ziga xizmatkor qilib oladi. Asar mehnat, aniq insoniy fikr, tirishqoqlik va jasorat madhiyasidir.

Mashhur yozuvchi J.Svift (1667-1745)ning 1726- yilda “Julliverning sayohati” nomli romanini yozadi.. Unda liliputlar mamlakatini “Olamning quvonchi va dahshati” deb ataluvchi ushshoqdekkina mahluq boshqaradi “Ulkan mamlakatning” ma’rifatli monarxi esa dono, saxiy, olim, urushni qoralovchi, san’atni sevuvchi, ilm- fanga homiylik qiluvchi, aqlli kishidir.

Fransuz yozuvchisi P.Bomarshe (1732- 1799) “Figaroning uylanishi” nomli komedik asarni yozadi.

Figaro chaqqon, yoqimtoy, hazilkash xizmatkor, u dunyo “zo’rlari”ning kirdikorlarinin masxara qilib, jahldorlardan qo’rqmaydi, qashshoq bo’lsa-da o’zining insoniy qadrini sotmaydi. Uning o’tkir so’zlari hech kimni befarq qoldirmaydi. Qirol Lyudovik XVI asar haqida g’azab bilan’ “ Buni sahnada qo’yish uchun Bastiliyani vayron qilish kerak” deb hitob qilgan.

F.Shiller ( 1759- 1805) germaniyada ijod qilgan. Bu davrda Germaniya 300 ga yaqin mayday-mayda knyazliklarga bo’lingan bir davr, asar qahramonlaridan biri Karl Moor o’zi yashayotgan dunyoning bezagi va pastkashligiga qarshi urush e’lon qilib bunday deydi: Menga huddi o’zimdek shoir kishilarni beringlarva Germaniya Respublika bo’ladi.

Onore de Balzak (1799-1850) o’z asarlarinin “ Insoniy komediya” degan umumiy nom ostiga oladi. Uning maqsadi jiddiy obrazlar orqali jamiyatning ma’naviy qiyofasini ochib berishdan, barcha tabaqalarning tipik vakillarini ko’rsatishdan iborat edi.

Aleksandr Sergeyevich Pushkin (1799- 1837) Moskva shahrida tug’ilgan, Peterburg litseyida ta’lim olgan U Rossiyada krepostnoy zulm kuchaygan, erkin fikrli kishilarni ta’qib etish avj olgan davrda yashaydi U dekabristlarga hayrihohlik bildiradi O’z she’rlarida zulm va krepostnoylikni qoralaydi, shu tufayli u bur necha bor surgun qilingan Oxir oqibat Fransiya elchisining o’g’li J.Dantes bilan bo’lgan duelda halok bo’ladi.

Bu davrning mashhur musiqachilari nemis kompozitori I.Bax, (1868- 1750),V.Motsart ( 1756-1791) va L.Betxoven( 1770-1828) . I .Baxning “Matveyning uqubatlari” asarida Isoning shogirdi Matvey hikoya qilib bergan Isoning uqubatlari tarannum etilgan. Injildagi rivoyat asosida Bax odamlarni qutqarish uchun o’zini qurbon qilgan qahramon dramasini bayon etgan.