Fan: turkiy tillarning qiyosiy-tarixiy grammatikasi


Download 51.61 Kb.
bet4/7
Sana31.01.2024
Hajmi51.61 Kb.
#1819643
1   2   3   4   5   6   7
Bog'liq
Fan turkiy tillarning qiyosiy-tarixiy grammatikasi-fayllar.org

taxar


ura


pul


tav, tuu

sarы



kalan

Chuvash

2-D-guruh

uyg`ur



toquz


adaq


pol


tag


sarыg`


kalgon

karagas, tuva, va sarin, uyg`ur, shor


3-Tav-guruh


qipchoq



tog`uz


ayaq


bel pul


tav


sarы


kalgan

oltoy, qirg`iz, qumiq, qorachoy, karaim, tatar, boshqird, qozoq, no`g`ay


4-Tog`lik-guruh


chig`atoy




toquz


ayaq


bol


tag


sarыq


kalgon

o`zbek

5-Tog`li-guruh

qipchoq-turkman




doquz


ayak


bol


tog


sarы


kolg`on


6-Ol-guruh


turkman



doquz


ayaq


ol


dag


sarы


kalak

turkman, ozarbayjon, turk, gagauz.



Albatta, bu tasnif ham hozirgi turkiy tillarning butun tarixiy taraqqiyot jarayonida, bir tomondan, qadimgi negiz (asos) tillar bilan, ikkinchi tomondan, manchjur, xitoy, fors-tojik, rus, hatto fin-ugar tillari bilan uzluksiz munosabatda yuz bergan tovush qiyofasi, lug`at boyligi va grammatik qurilishidagi o`zgarishlarni to`la aks ettirib bergan emas. Chunki eradan oldingi asrlardan to hozirgi davrlargacha Sibir, Markaziy va O`rta Osiyo, Sharqiy Ovro`pa hududlarida hayot kechirgan turli turkiy urug` va qabilalar ittifoqlari va elatlar uzluksiz jangu jadallar, bosqinlar, g`oliblik va mag`lubliklar natijasida necha marta qo`shilib, necha marta parchalangan, ayrim qabila va qabilalar ittifoqi g`olib qabila va qabilalar ittifoqi tarkibiga singib ketgan va h. Bu, shubhasiz, ularning tillarida ham o`z ifodasini topgan.
Ma`lumki, tarixiy manbalar turkiy qabilalar va ularning tillari juda qadimdan boshlab sharqiy va g`arbiy turkiy qabilalar va qabila tillariga ajralib ketganligidan dalolat beradi. Bu bo`linish ikki bosqichga ega bo`lib, birinchisi yangi eraning boshlarida turkiy qabilalarning sharqiy va g`arbiy xunnlarga ajralishi bo`lsa, ikkinchisi VII–VIII asrlarda yagona Tukyu davlati va uning tarkibidagi turkiy qabilalarning sharqiy va g`arbiy tukyu qabilalar va qabilalar ittifoqlariga ajralib ketishidir. Hozirgi turkiy xalqlar va ularning tillarining asosi o`tmishdagi sharqiy va g`arbiy tukyu, qadimgi sharqiy va g`arbiy xunnlarga borib taqaladi.
Masalan, hozirgi qoraqalpoq xalqi tarixi xazar, pecheneg, poloves qabilalari ittifoqlari tarixi, keyinroq Oltin O`rda, no`g`ay, qozoq, o`zbek qabilalar ittifoqlari tarixi bilan uzviy bog`liqdir.
Tarixning shahodat berishicha, ularning barchasi kelib chiqishi jihatidan qadimgi g`arbiy tukyu, g`arbiy xunn uyushmalari va qadimgi o`g`iz va qipchoq g`arbiy qabilalar ittifoqlari va uyushmalari bilan ulanadi. Demak, hozirgi qoraqalpoq xalqi tarkibida bir qancha qadimgi urug` va qabilalarni mujassamlashtirgan bo`lib, ularning har biri qadimgi poloveslar, pecheneglar, Dashti Qipchoqdagi qipchoq qabilalar uyushmalari, uzoq o`tmishdagi g`arbiy xunn tarkibidagi xazar va bulg`orlar bilan qon-qarindoshdir. Hozirgi qoraqalpoq xalqi tarkibidagi xontekli, qang`li, irg`oqli, qo`ng`irot, qazayaqli, qushtamg`ali, achamayli, qipchoq, nukis, mang`it, kenagas, uyg`ur, tilav, taroqli kabi urug` va qabilalarning xuddi shu nomlar bilan hozirgi no`g`ay, qozoq, o`zbek va hatto boshqird xalqlari tarkibida ham mavjudligi buning dalilidir. Bu xususiyat ayrim olingan har bir turkiy xalq va turkiy til tarixiga ham taalluqlidir.
Turkiy tillar taraqqiyotining uzoq tarixiy jarayoni va har bir turkiy tillarning o`ziga xos va umumturkiy tovush qiyofasi, lug`at boyligi hamda grammatik qurilishidagi o`zgarishlarni hisobga olgan holda N.A.Baskakov ularni dastlab ikki yirik tarmoqqa: turkiy tillarning g`arbiy xunn tarmog`iga va sharqiy xunn tarmog`iga ajratadi.



Download 51.61 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling