Fan va innovatsiyalar vazirligi termiz davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti

6 rasm. Kunduzgi (A) va kechki (B) hasharotlar ommatidlarining tuzilishi.
1 - gavhaming tiniq qismi, 2 - billur konus, 3 - pigment hujayralar, 4 - rabdom, 5 – sezgir
hujayralar, 6 - baza membrana, 7 - sezgir hujayralaming asosiy o'simtasi.

7 rasm. Hasharotlar fasetkali ko'zining tuzilishi.

1. 
   Gavhar – tiniq kutikula, 2 – billur konus. 3 - Ommatidlar o'rtasidagi pigment.
   

II – BOB. HASHAROTLARNING POST EMBIRIONAL RIVOJLANISHI, TURLARI
2.1 Chala o`zgarish bilan rivojlanuvchi hasharotlar
Postembrional rivojlanish. Tuxumdan chiqqan hasharotlar lichinkasining rivojlanishi turli yo‘nalishda boradi. Tuban tuzilgan mo'ylovsizlar (Protura) turkumi vakillari tuxumidan chiqqan yosh nasli qorin bo‘limidagi uchta oxirgi bo‘g‘imining yetishmasligi bilan voyaga yetgan davridan farq qiladi. Bu bo‘g‘imlar hasharot tullagandan so‘ng hosil bo‘ladi. Bu jarayon ko‘p oyoqlilardagi singari qoldiq anamorfoz orqali rivojlanish deyiladi. Boshqa hamma hasharotlarda tuxumdan chiqqan lichinkasining qorin bo‘g‘imlari to‘liq bo‘ladi; rivojlanishi esa anamorfozsiz boradi.
Yopiq jag‘lilar kenja sinfiga mansub bo‘lgan boshqa tuban tuzilgan hasharotlaming tuxumidan chiqqan yosh nasli voyaga yetgan davriga juda o‘xshash bo‘lganidan ulaming o‘sishi va rivojlanishi davomida hech qanday muhim o‘zgarishlar sodir bo‘lmaydi. Rivojlanish esa metamorfozsiz (o‘zgarishsiz) to‘ppa-to‘g‘ri boradi.
Evolyutsion taraqqiyotning birmuncha yuqori pog‘onasida turadigan qanotli hasharotlar metamorfoz orqaU rivojlanadi. Metamorfoz hayvonlar lichinkasining imago (yetuk) davriga o‘tishi davomida sodir bo‘ladigan jarayonlaming majmuidan iborat. Rivojlanish xususiyatiga binoan qanotli hasharotlar gemimetabolik - chala o‘zgarish va golometabolik - to‘liq o‘zgarish orqali rivojlanadigan guruhlarga ajratiladi.
Chala о ‘zgarish bilan rivojlanish xususiyati birmuncha tuban tuzilishga ega bo'lgan hasharotlar-ninachilar, kunliklar, to‘g‘riqanotlilar, suvaraklar, qandalalar, teng qanotlilar va boshqa bir qancha turkumlar uchun xos. Ulaming tuxumdan chiqqan lichinkalari umumiy tuzilishiga ko‘ra voyaga yetgan hasharotlarga turli darajada o‘xshash bo‘ladi. Ulardan asosan qanotlari va ikkilamchi jinsiy belgilarining rivojlanmaganligi, gavdasining kichikligi bilan farq qiladi. To‘g‘ri qanotlilar, beshiktervatarlar, suvaraklar, qandalalar, teng qanotlilar va boshqa ayrim turkumlarga mansub bo‘lgan hasharotlaming lichinkalari tuzilishi va hayot kechirishi imago davriga juda о‘xshash bo‘lib, lichinkalik qanotlaming juda kaltaligi, jin