“fandagi yangiliklar, fanni o‘qitishning dolzarb masalalari” moduli bo‘yicha

 
TABIATDA TARQALISHI 
Ishqoriy 
metallar 
tabiatda 
erkin 
holda 
uchramaydi. Natriy va kaliy nisbatan ko‘proq tarqalgan. 
Yer qatlamida natriy - 2,27 mas. %, kaliy esa – 
1,84 mas. %. Natriy osh tuzi - NaCl, Glauber tuzi -
Na
2
SO
4 
· 10H
2
O, silvinit - NaCl · KCl va dengiz suvlari 
tarkibida uchraydi. 
Kaliyli asosiy minerallar: silvin - KCl, silvinit - 
NaCl · KCl, karnallit - KCl · MgCl
2 
· 6H
2
O, ortoklaz (kaliyli dala shpati) 
K[AlSi
3
O
8
]. Bundan tashqari dengiz suvlari va o‘simliklar tarkibida uchraydi.
Litiy, rubidiy va seziy kam tarqalgan va tarqoq elementlardir. Yer yuzida litiy-
6,5·10
-3
mas. %, rubidiy – 1,5·10
-2
mas. %, seziy – 3,7·10
-4
mas. %. Litiy quyidagi 

---

minerallari spodumen-LiAlSi
2
O
6
, ambligonit- LiAl(PO
4
)(OH, F) va turli hil 
silikatlar hamda alyumosilikatlar tarkibida bo‘ladi. Seziy kam uchraydigan 
minerallar-pollutsit 4Cs
2
O · 4Al
2
O
3 
· 18SiO
2 
· 2H
2
O, avofadrit (K,Cs)[BF
4
] va 
kaliyli minerallari tarkibida uchraydi. Rubidiy minerali yo‘q ammo kaliyli 
minerallar karnallit va silvinit tarkibida aralashma holida uchraydi. 
 
 
Ishqoriy metallarning kimyoviy elementlar davriy sistemasida joylaShuvi 
Ishqoriy metallar davriy sistemaning I gruppasida joylashgan
.
 
Ishqoriy metallar s-elementlar oilasiga kiradi. Ularning tashqi energetic 
qavatida 1 ta electron bo‘lib, electron konfiguratsiyasi ns
1
. Ular bitta elektronini 
oson beradi va +1 oksidlanish darajasi nomoyon qiladi. Atom radiusi litiydan 
fransiyga tomon kattalashadi, ionlanish potensiali va elektromanfiyligi kamayadi. 
Barcha ishqoriy metallar elektrokimyoviy kuchlanish qatorida oldingi o‘rinlarda 
joylashgan va kuchli qaytaruvchilik xossasiga egadir va bu holat yadro zaryadi ortib 
borgan sari kuchayib boradi.