Fanidan O‘quv-uslubiy majmua qarshi – 2020

-lanchi'(la-\nchi'),-lanchi(la-\nchi) affiksi sanoq sonlarning qattiq, yumshoqligiga ko’ra qo’shilib, tartib sonlar hosil qilgan, bu affiks bilan tartib son hosil qilish Alisher Navoiyning «Mahbubul qulub» asarida uchraydi, XVII asrdan boshlab -lanchi', -lanchi affiksi orqali tartib son hosil qilish kengaygan : alti'lanchi' fasl (Nav.MK) sekizlanchi fasl (Nav.MK), yetilanchi arqada (SH. tar.), beshlanchi og’li' (SH. tar).
Avval so’zi birinchi tartib soni ma'nosida qo’llangan:
Ul avval qi'ldi'' Gul vasfi'ni' ag’az (Lutf.), Avval ayag’i'g’a tyshyb past bol (Xo’jandiy).
Qadimgi turkiy yozma manbalarida tartib sonlar
-nch\i'nch\inch\ynch hamda –nti\nti\ndi\ndi affiksi variantlari orqali ifodalangan;
-nti\ndi formasi ikki soniga qo’shilgan. Birinchi tartib soni o’rnida ilk, ilki so’zi ham qo'llangan.
«Devonu lug’otit turk» yozma obidasida tartib sonlar asosan-nch\i'nch\inch\ynch\ynch hamda -ndi affikslari bilan ifodalangan.
Jamlovchi sonlar. Jamlovchi sonlar o’ziga xos xususiyatlarga ega, shuningdek, jamlovchi sonlarda umumturkiy tillarga xos belgilar ham mavjud. Jamlovchi sonlar sanoqsonlarga –av\av\\la\\ala\\avla\\avlan ba'zan -lay\lay, -ag’u\\egy affikslari qo’shilishi orqali ifodalangan.
-ag’u\ag’y affiksi orqali jamlovchi sonlar hosil qilish XIV asr yodgorliklarida faolroqdir : Ular yetegy, men yalg’uz (Rabg’.), ...uchagysi tyn sari'g’a bardi'lar .
-av\av affiksi orqali jamlovchi sonlar yasalishi XV-XIX asrlar yozma obidalarida xarakterli bo’lgan: ikav (Nav.SS); uchav (Nav.FSH); cherikda bir ik av (SHN); Harut ila Marut i k e v (Furq).
-lay(-lagy\layu\lay) affiksi «Sab'ai sayyor», «Boburnoma» asarlarida ayrim o’rinlarda iki soniga qo’shilib, jamlovchi sonlar yasagan: Beriban ul nuqudni' i k al a y
(Nav.SS); I k al ey qorg’an yavi'g’i'g’a (BN).
-ale affiksi Navoiy, Bobur asarlarida sanoq sonlarga qo’shilib jamlovchi sonlar yasagan: ...t 0’r tal asi ( Nav.MN), ... bu uchalasi (BN).
-(e)vldn (dguldnG'dvlen) affiksi ba'zi sanok sonlarga kushilib jamlovchi sonlar yasagan: Ikdvldn sachto'lar (Lutf.)-
Shama sonlar. XV— XIX asrlarda bitilgan yozma manbalarda chama sonlar analitik, sintaktik usullar bilan hosil qilingan.
-cha\Cha affiksi sanoq sonlarga qo’shilib, chama sonlar hosil qilgan: ... puz iki yuzcha kishi (Nav.H.A); ... yana besh mi'ncha kishi (SHN).
Sanoq sonlarning juft holda qo’llanishi orqali ham chama sonlar hosil bo'lgan; kichik sonlar oldin, katta sonlar keyin qo’llangan.
Y u z-y uz yel i k o’zbakni kishisi bilan (BN);
To’rt-besh mi'n kishi birla (SHN)
Sanoq sonlardan keyin chag’li'q, chag’li', chaqli'q so’zlari qo’llanib, chama son ma'nosini anglatgan: On yi'g’ach chag’li'q masafat (Navoiy, SH); yigirma chag’li'q kishilari o’ldi (SH. tar.).
Sanoq sonlar aycha, yi'lcha, yavuq yaqini,artuq, artuqraq, ziyada, ko’prak, azraq kabi so’zlar bilan kelib, chama son ma'nosini ifodalagan; Otuz yi'l ch a yaqi’n bar (Nav.MN). Iki yuzdin ko’prak uch yuzdin azraq bolg’aq yedi (BN).