Фанни ўрганиш. Бино ва иншоотлар архитектурасининг мазмуни. Асосий турлари ва функциялари. Қурилиш ва архитектураннг ривожланиши. Бинонинг мураккаб техник тизимлилиги

Фанни ўрганиш. Бино ва иншоотлар архитектурасининг мазмуни. Асосий турлари ва функциялари. Қурилиш ва архитектураннг ривожланиши. Бинонинг мураккаб техник тизимлилиги.

“Муҳандислик коммуникациялар қурилиши” таълим йўналишлари бўйича бакалавр мутахассислар тайёрлашда ўқитиладиган асосий фанлардан бири “Бино ва иншоотлар архитектураси” фанидир. Бу фан ““Муҳандислик коммуникациялар қурилиши” таълим йўналиши бўйича тайёрланадиган бўлажак қурувчиларга ва педагогларга турли вазифаларга мўлжалланган бино ва иншоотларни лойихалашнинг меъморчилик асосларини, лойихаланадиган бинолар ва иншоотларнинг хажмий-режавий ечимларини уларда қўлланиладиган қурилиш конструкциялари билан узвий боғлиқ холда ўргатади. Мазкур фанни ўрганиш давомида талабалар республикамизда ва хорижий мамлакатларда кенг қўлланилаётган замонавий қурилиш конструкциялари хамда уларнинг ривожланиш анъаналари билан танишадилар.

Яқин ўтмишда хам бинолар ва иншоотларни лойихалаш ва қуриш масаласи билан бир киши, одатда меъмор (архитектор) шуғулланар эди. Фан ва техника ривожланиб, бинолар ўлчамлари йириклашиб, ундаги конструктив ечимлар ва жихозлар мураккаблашиб борган сари, биноларни лойихалаш ва қуриш билан боғлиқ бўлган турли-туман меъморий ва мухандислик масалаларини бир киши хал этиш мумкин бўлмай қолди. Хозир бинолар ва иншоотларни лойихалаш ва қуришда мутахассисларнинг йирик жамоалари – архитекторлар ва турли ихтисосли мухандислар иштирок этмоқдалар.
Лойихалаштириш жараёнида архитектор бўлғуси бинонинг планини, унинг хажмий-фазовий композициясини тузади, иншоотнинг меъморий, бадиий, керак бўлса, ижтимоий-сиёсий қиёфасини яратади. Замонавий қурувчи эса архитектор тузган бино ёки иншоот хажмий-план ечимини қурилиш материаллари ва конструкциялар ёрдамида рўёбга чиқаради, конструкцияларни мустахкамликка, устиворликка ва бошқа эксплуатацион талабларга хисоблайди.
Лойихалаш ва қурилишда иштирок этувчи барча мутахассислар бирбирларининг иш фаолияти тўғрисида зарур хажмда маълумотга эга бўлишлари керак. Айниқса, архитектор билан қурувчи ўртасидаги яқин хамкорлик, хамфикрлик жуда катта ахамиятга эга. Архитектура, қурилиш амалиёти ва қурилиш техникасининг ривожланиши бир-бирига боғлиқ холда амалга ошади. Янги самарали қурилиш материаллари ва конструкциялар,қурилиш техникаларининг яратилиши янги типдаги бинолар пайдо бўлишига сабаб бўлади ёки аксинча.
Замонавий конструкциялар ва уларнинг тараққиёт йўналиши материалнинг мустахкамлик хусусиятларидан ва конструкция шаклларидан мумкин қадар хар томонлама ва оқилона фойдаланишга асосланган. Бунга эришиш учун қурувчи, айниқса, қурувчи педагог етарли билимга ва амалий кўникмаларга эга бўлиши керак.
Биноларнинг функционал жихатлари, инсоннинг хордиқ чиқариши ва мехнат қилиши учун яратилган сунъий мухитнинг сифати уларнинг конструктив ечимига боғлиқ. Бу муаммони хал қилишда хам архитектор ва қурувчиларнинг яқин хамкорлиги талаб этилади. Шунинг учун қурувчи-педагог меъморчилик асосларини билиши, унинг йўналишларини тушуниши зарур. Шундагина қулай, кўркам ва тежамли бино ва иншоотлар яратишдек ижодий масалаларни муваффақият билан хал этиш мумкин.
Бинолар ва иншоотлари қурилиши бўйича қурувчи, лойихачи ёки касбий таълим бўйича педагог бўладиган талабаларда бинолар ва иншоотларни меъморий-конструктив лойихалаш кўникмаларини шакллантириш мақсадида, ўқиш жараёни давомида назарий билим олиш билан бир қаторда турар-жой ёки жамоат биносининг меъморий конструктив лойихалар (курс лойихалари) бажариш режалаштирилган.
Мамлакатимизнинг келажаги қурилиш ва қурилиш техникасининг ривожланиши билан чамбарчас боғлиқдир. Шунинг учун хам бу соха хамма вақт хукуматнинг диққат эътиборида туради.
Хозирги пайтда республикамизда катта қувватли қурилиш индустрияси мавжуд. Деярли хар бир шахарда йиғма темирбетон конструкциялари ишлаб чиқарадиган заводлар, уйсозлик ва қурилиш материаллари комбинатлари ишлаб турибди. Бу эса оммавий қурилишда йирик ўлчамли конструкциялардан фойдаланиш асосий йўналиш эканлигини кўрсатади. Қурилаётган уй-жой биноларнинг деярли 60 фоизи йирик панелли уйларга тўғри келади.
Кейинги йилларда республикамизда ғишт ва енгил бетонлардан майда девор блоклари ишаб чиқариш бир мунча кўпайди. Ахоли томонидан яккахол уй-жой қурилишда пахса, хом ғишт, синч ва гувала қаторида бу материаллар кенг қўлланилмоқда. Шахсий уй-жойлар қурилишида қаватлар сонининг кўпайиши, уйларда яратиладиган қулайликлар даражасининг ортиши кузатилмоқда.
Жамоат бинолари қурилиши сохасида хам кескин ўзгаришлар юз бермоқда. Авваллари қуриладиган йирик жамоат бинолари ўрнига унча катта бўлмаган савдо-тижорат, хусусий умумий овқатланиш муассасалари қурилиши кўпаймоқда. Шахарларда ва бошқа ахоли пунктларда кўчалари ва марказлари меъморий композициясининг шаклланишида уларнинг роли ортиб бориши кузатилмоқда.
Ўқув муасасаларининг янги турлари пайдо бўлмоқда. Замонавий компьютерлар, ўқитишнинг техник воситалари билан жихозланган гимназиялар, лицейлар, колледжлар қурилмоқда. Маданий-оқартув муассасалари бажарадиган функциялар кўлами кенгаймоқда, тубдан ўзгармоқда. Кинотеатрларга қўшимча видеосалонлар сафи кенгаймоқда.
Ўзбекистонлик қурувчилар олдида мавжуд саноат корхоналарини кенгайтириш ва реконструкция қилишдек муҳим вазифалар турибди. Реконструкциянинг янги қурилишга нисбатан иқтисодий жиҳатдан самарадорлиги қурилиш амалиётида ўз исботини топганю
Ҳозирги даврда хорижий мамлакатлардаги архитектура ва қурилиш амалиёти соҳасидаги эришилган тажрибалар ва ютуқларни ҳар томонлама ўрганиш, улардан фойдалиларини кенг қўламда республикамизда қўллашни йўлга қўйиш жуда муҳим.
Ўзбекистонда қурилиш бўйиича илмий-текшириш институтлари мавжуд. Янги типдаги турар-жой ва жамоат биноалри яратилмоқда. Бунда халқимиз турмушидаги ўзгаришлар ўз аксини топмоқда. Қурилишнинг ривожланиши билан атроф муҳитни муҳофаза қилишни узвий боғлиқ ҳолда ҳал этиш муҳим ва долзарб масаладир. Бунга эътиборни кучайтириш лозим.
Ўзбекистон ҳудуди тоғлар ва текисликлар, чўллардан иборат, ям-яшил воҳаларга бой. Зилзила содир бўлиш эҳтимоли катта ва грунтлари ўта чўкувчанлик ва бошқа алоҳида хусусиятларга эга худудлар мавжуд. Республика худуди учун иқлимий, зилзила ва бошқа турдаги худудлаштириш хариталари ишлаб чиқилган. Лойиҳани архитектор ва қурувчининг вазифаси – лойиҳаланадиган бинолар учун барча шароитларни ҳар томонлама ўрганиш ва уларнинг энг оқилона ечимларини топишдир.
Мазкур мавзуда асосий эътибор “Бино ва иншоотлар архитектураси” фанининг майда элементлардан қилинадиган турар-жой биноларини лойиҳалашга бағишланган мавзуларини ёритишга қаратилган.