Fanning nazariy mashg‘ulotlari mazmuni Reja

Xarappan sivilizatsiyasining xususiyatlari

Xronologiya va madaniy jamoalar

Xarappan sivilizatsiyasining xronologiyasi asosan Mesopotamiya va radiokarbon xurmolari bilan aloqalari to'g'risida dalillarga asoslanadi. Uning mavjudligi uch bosqichga bo'linadi:

• 
  2900-2200 yillar Miloddan avvalgi. - erta
  
• 
  2200-1800 yillar Miloddan avvalgi. - rivojlangan (etuk)
  
• 
  1800-1300 Miloddan avvalgi. - kech
  

Kalibrlangan sana miloddan avvalgi 3200 yilga borib taqaladi. Bir qator tadqiqotchilar kalibrlangan sana Mesopotamiya sanalariga zid ekanligini ta'kidlashadi. Ba'zi tadqiqotchilar (xususan, K.N.Dikshit) Xarappan sivilizatsiyasining kechikish davri miloddan avvalgi 800 yilgacha davom etgan, deb hisoblashadi. temirning paydo bo'lishi vaqti. Endi sivilizatsiya mavjud bo'lishining tugashi bir zumda sodir bo'lmadi va ba'zi hududlarda miloddan avvalgi II ming yillikning o'rtalariga qadar mavjud degan umumiy qabul qilingan fikr sifatida qaralishi mumkin. va hokazo.

Uzoq vaqt davomida ilm-fanda Xarappan sivilizatsiyasi bir necha asrlar davomida bir xilda o'zgargan va bir oz o'zgargan degan fikr bor edi. Bu fikr arxeologlar tomonidan tadqiqotlarning ma'lum bir bosqichida munosabatlarning o'ziga xos xususiyatlarini ko'rsatuvchi dalillar to'g'risida ma'lumot etishmasligi va kam baholanishining natijasidir. iqtisodiy faoliyat odamlar va tabiiy muhit, iqtisodiy faoliyat va madaniyatning xususiyatlari keng ma'noda. So'nggi o'n yilliklarda arxeologlar moddiy madaniyatning o'ziga xos xususiyatlari bilan ajralib turadigan bir nechta zonalarni aniqladilar -

• 
  sharqiy,
  
• 
  shimoliy,
  
• 
  markaziy,
  
• 
  janubiy,
  
• 
  g'arbiy,
  
• 
  janubi-sharqda.
  

Shunga qaramay, sivilizatsiyaning moddiy elementlarining yaqinligi, hech bo'lmaganda, uning gullab-yashnashi davrida, turli sohalarda tashuvchilar bir-biri bilan yaqin aloqada bo'lgan madaniyat mavjudligini nazarda tutadi. Ularning jamoalari qanday tashkil etilgan? Nega bunday ulkan jamoa umuman rivojlangan? Nima uchun u ishoniladi (yangi ma'lumotlar buni rad qilishi mumkin) nisbatan tez paydo bo'ladi katta shaharlar? Savdo sivilizatsiyada qanday rol o'ynadi? Ushbu madaniyat haqidagi g'oyalar yangi kashfiyotlar ta'siri ostida qanday o'zgarayotganiga qarab, uning timsoli hali ham ravshanlikdan yiroq.

Madaniy tarqalish joylari geografiyasi va ularning xususiyatlari

Xarappan sivilizatsiyasining asosiy tarqalish sohalari Sindhdagi Hind vodiysi qo'shni pasttekisliklar, Indusning o'rta oqimi va Panjab va unga qo'shni bo'lgan hududlar, Gujarat, Baluchiston. O'zining rivojlanishining eng yuqori cho'qqisida, Xarappa erta sivilizatsiya uchun juda katta hududni egallagan - taxminan 800,000 kvadrat metr. km bo'lib, Mesopotamiya va Misrning dastlabki davlatlari hududidan ancha katta. Ehtimol, hamma hududlar bir vaqtning o'zida yashamagan va bir xil intensivlik bilan rivojlangan. Taxmin qilish mumkinki, Indus vodiysining rivojlanishi Balujiston hududidan kelib chiqqan, bu mintaqa aholisi Xarapan sivilizatsiyasining poydevorini qo'yishi mumkin edi. Shu bilan birga, Hind vodiysida Xarappangacha yashovchilar mavjudligi tobora ko'proq isbotlanmoqda. Gujarat faqat keyingi bosqichda muhim ahamiyat kasb etadi, shu bilan birga Makran o'zlashtirildi (qirg'oqlari navigatsiya qilish uchun qulay), Xarappan sivilizatsiyasining belgilari uning tashuvchilarining janubga (xususan, Kachda, mahalliy keramika, Xarapan keramikasi bilan birga) va sharqqa asta-sekin tarqalishini ko'rsatadi. Iqlimiy jihatdan ushbu zonalar farqlanadi:

• 
  Pokiston tekisligiga yozgi mussonlar ta'sir ko'rsatmoqda.
  
• 
  Makran sohilida iqlimi O'rta er dengizi.
  
• 
  Balujistonda kichik vohalar doimiy yoki mavsumiy oqimga ega daryo vodiylarida, yaylovlar tog'larning etagida joylashgan.
  
• 
  Yomg'irlari nisbatan ko'p bo'lgan (yiliga 250 mm dan ortiq) ba'zi joylarda (Kvetta vodiysi) sug'orilmaydigan dehqonchilik uchun cheklangan miqdorda foydalanish mumkin. Ushbu hududda turli foydali qazilmalar, mis konlar mavjud; Yaqinda Chapay tog'larida Lapis lazuli topilgan, ammo bu konni antik davrda ishlatish masalasi haligacha ochiq.
  

Balujiston nisbatan yaxshi o'rganilgan mintaqa sifatida muhimdir, bu erda aholi punktlarining tarqalish dinamikasi neolit \u200b\u200b(Mehrgarh) davriga to'g'ri keladi. Miloddan avvalgi 3-ming yillikning boshlarida. shimoliy va markaziy qismida aholi kam uchraydi va faqat janubda kulli madaniyati mavjud bo'lib qolmoqda. Ehtimol, buning sababi tog 'zonalari va vodiylari aholisining eski iqtisodiy aloqalarining buzilishidir. Shu bilan birga, Indus vodiysi aholisi ko'payib bormoqda, ammo Balujistonning nisbiy vayron bo'lishi shunchaki ushbu mintaqadan aholi oqimi bo'lgan degani emas, bundan tashqari, turli xil va hanuzgacha noaniq sabablarga ko'ra, Xorapan sivilizatsiyasi mintaqasiga boshqa qo'shni mintaqalardan odamlar kelganligi ehtimoldan xoli emas. Shunisi e'tiborga loyiqki, Xarappan aholi punktlari Hind vodiysi chetida, Eron va Afg'onistonga olib boradigan yo'llarda joylashgan edi.

Bunday ulkan sivilizatsiyaning paydo bo'lishi mintaqaviy xususiyatlarni saqlab qolgan iqtisodiy va madaniy integratsiyaning natijasidir. Hindiston vodiysining qo'shni hududlari va Xarappangacha bo'lgan madaniyati bilan rivojlanish izchilligini ko'p jihatdan ko'rish mumkin. Oxir oqibat, mutlaqo o'ziga xos madaniyat shakllandi. Uning eng muhim xususiyatlari quyidagilardir

• 
  yirik daryolar vodiylarini keng rivojlantirish,
  
• 
  yirik shaharlarning paydo bo'lishi (murakkab tuzilgan jamiyat yoki jamiyat mavjudligining dalili);
  
• 
  uzoq masofalarga almashish,
  
• 
  hunarmandchilik va yuqori badiiy san'atni rivojlantirish;
  
• 
  yozuvning paydo bo'lishi,
  
• 
  murakkab diniy tushunchalar, taqvim va boshqalarning mavjudligi.
  

"Sivilizatsiya g'oyasi" Indus vodiysiga tashqi tomondan, Mesopotamiya yoki Erondan olib kelinganiga ishonish deyarli samarali emas. Aksincha, barcha mavjud ma'lumotlar uning chuqur mahalliy ildizlaridan dalolat beradi, garchi boshqa madaniy shakllar bilan aloqalar rolini e'tiborsiz qoldirib bo'lmaydi, ammo ularning ta'sir doirasi noma'lumligicha qolmoqda. Shunday qilib, A. Dani qo'shni Eronda Xarappaning shakllanishida uchta mintaqa juda muhim rol o'ynaganiga ishongan - bu janubi-sharqda (Bampur, Tepe-Yahya va sohillari), Helmand viloyati, Eronning shimoliy va janubi-sharqidagi madaniy elementlarni topshirishda vositachi bo'lgan. shimoli-sharqdagi Damgan viloyati. U erdan aloqa Afg'oniston va Balujiston orqali tarqaldi. Bundan tashqari, Xarappa tarixida uzoq aloqalar qanday rol o'ynaganligini aytish kerak.

Xarappan sivilizatsiyasining markaziy qismi Indus vodiysida joylashgan bo'lib, o'zgaruvchan tubi bor ulkan daryo edi, yozda qor va musson yog'ingarchilik natijasida chuqurligi va kengligi ikki baravar ko'paydi. Uning suvlari unumdor cho'kindilarni olib keladi, ammo daryoning o'zgaruvchanligi erni rivojlantirishda katta qiyinchiliklarni keltirib chiqardi va davom etmoqda. Xarappan sivilizatsiyasining eng yirik shaharlaridan biri Mohenjo-Daro joylashgan Sindda qirg'oqbo'yi hududlarida qamish va namlikni yaxshi ko'radigan o'simliklar yalang'och bo'lib, keyin o'rmonlar qad ko'targan, ularda sudraluvchilar, rinlar va fillar, yo'lbarslar, yovvoyi cho'chqalar, antilopalar va kiyiklar yashagan. Nisbatan yaqin vaqtgacha, yuqorida aytib o'tilganidek, bu joylar o'yin bilan to'la edi. Mahalliy fauna va floraning ko'plab vakillari o'z mahsulotlarida Xarappan madaniyatini tashuvchilar tomonidan tasvirlangan.

Sivilizatsiyaning yana bir muhim hududi Punjab edi, u erda butun madaniyatga nom bergan shahar Xarappa joylashgan. Bu erdagi tabiiy holat Sindga yaqin, o'simlik va hayvonot dunyosi Sinddan unchalik farq qilmaydi. Islomobod viloyatida yomg'ir etishtirish mumkin. Panjab atrofidagi tog'lar va tog'lar o'rmonlarga boy. Qadimgi vaqtlarda Panjabda, ayniqsa qo'shni Rajasttonda chorvachilikning ko'chma shakllari muhim rol o'ynagan deb taxmin qilish uchun asos bor.

Gujaratning geografik sharoiti Janubiy Sindxnikiga yaqin. Yaqinda bu erda Xarappangacha bo'lgan aholi punktlari mavjudligi belgilari topildi.