Faoliyat tushunchasi. Faoliyatning tuzilishi: ehtiyojlar, motivlar, maqsadlar, vositalar

Imitatsiya o‘yin mohiyatini aks ettiruvchi asosiy tushuncha bo‘lib, u borliqning nisbatan haqqoniy modelini yaratishni nazarda tutadi. Imitatsiya o‘yinda ishtirokchilar muayyan rol o‘ynashini nazarda tutadi. O‘yin ba'zi bir qoidalar bilan tartibga solinadi va ayni vaqtda erkin improvizatsiyaga va yechimlarning individualligiga yo‘l qo‘yadi. Garchi o‘yin faoliyati qoidalar bilan tartibga solinsa-da, o‘yinning eng muhim xususiyati ishtirokchilar xulq-atvorining erkinligida namoyon bo‘ladi: o‘yin faoliyatining o‘zi ham, ishtirokchilarning o‘yin qoidalarini bajarishga roziligi ham ixtiyoriydir. O‘yin dinamikasi uning ishtirokchilari o‘zaro almashuvi, o‘yin vaziyatlarining mantiqiy tahlili va ularga emotsional munosabat, psixologik himoyalanish va «raqib»ga faol hujum qilish bilan bog‘liq bo‘lib, bu o‘yin faoliyati rivojlanishi va uning natijasi noaniqligini belgilaydi. Ayni vaqtda o‘yin harakati qoidalarga muvofiq amalga oshiriladi va uning natijasini taxmin qilish mumkin. Zikr etilgan qarama-qarshi tomonlardan birining yo‘qligi o‘yin buzilishiga sabab bo‘ladi. O‘yin jarayonida shaxsning o‘z roliga bo‘lgan munosabati o‘zgaradi. Shu sababli o‘yin amaldagi tajriba o‘rnini to‘ldirish, ijtimoiy munosabatlarni o‘zlashtirish shakli hisoblanadi.
O‘yin ishtirokchilarida qarama-qarshi mo‘ljallar mavjudligi: birinchidan, o‘yinda modellashtirilayotgan hayot vaziyatlari realligining tan olinishi, ikkinchidan, o‘yinning o‘zi reallik deb e'tirof etilishi uning muhim xususiyatlaridan biri hisoblanadi. O‘yinning bu ikki jihatliligi shunda namoyon bo‘ladiki, o‘yinchi o‘z zimmasiga olgan rol bilan qisman tenglashtiriladi, qaysi shaxs rolini o‘ynayotgan bo‘lsa, o‘zini shu shaxs sifatida anglaydi va ayni vaqtda o‘zi undan nima bilan farq qilishini tushunib yetadi. O‘yin uyg‘otadigan murakkab tuyg‘ular shu bilan izohlanadiki, o‘yinchi o‘z yutuqlari va kamchiliklarini teran his etadi va ayni vaqtda o‘z roliga chetdan nazar tashlab, boshdan kechirilayotgan tuyg‘ularning nojiddiyligini ko‘radi.
O‘yin obrazi. O‘yin jarayonida o‘yinchilar bevosita idrok etuvchi va boshdan kechiruvchi o‘yin obrazi yaratiladi. U jonlilik, ramziy tabiatga egalik va emotsional «yuqumlilik» bilan tavsiflanadi. O‘yin obrazining jonliligi borliqning modellashtirilishi va unda o‘yinchilar muayyan rol o‘ynashi bilan izohlanadi. Ramziylik o‘yin harakatlarining ramziy tabiatida, qoidalarning shartliligida, shuningdek ma'nolar bir predmetdan boshqa predmetga o‘tkazilishida namoyon bo‘ladi. Masalan, bola qo‘liga tayoqchani olib, u bilan xuddi qoshiq kabi manipulyasiya qiladi. O‘yin obrazining emotsional «yuqumliligi» uning qanday rivojlanishini oldindan aytib bo‘lmasligi, shuningdek o‘yinchi o‘zini o‘zi o‘ynayotgan rolga bog‘lashi bilan belgilanadi. Shaxsning ehtiyojlari, mayllari, maqsadlari va mo‘ljallarini aks ettiruvchi va ularni qondirishning xayoliy usuli bo‘lib xizmat qiluvchi o‘yin obrazining qadriyat sifatidagi tabiati ishtirokchilarga ancha kuchli ta'sir ko‘rsatadi.