Farg’ona davlat universitet pedagogika va psixologiya yo’nalishi pedagogik-psixologiya fakulteti 21. 20-guruh talabasi turdaliyev husanjonning ta’limda axborot texnalogiya fanidan tayorlaga

Fargʻona davlat universiteti biologiya yoʻnalishi tabiiy fanlar fakulteti 22.61-guruh talabasi Ibrohimova Zebogulning kimyo fanidan tayorlaga

TAQDIMOTI

Mavzu:dikarbon kislota olinishi va qahrabo kislota

• Reja:
• Dikarbon kislotalar haqida umumiy ma’lumotlar
• Dikarbon kislotalar olinishi va asosiy reaksiyalar
• Qahrabo kislotasi haqida tushuncha

Dikarbon kislotalar haqida umumiy ma’lumotlar

• Molekulasida karboksil gruppa – COOH bo`lgan moddalar larbon kislotalar deb ataladi. Karbon kislotalar karboksil gruppalarning soniga ko`ra bir asosli, ikki asosli va ko`p asosli bo`ladi. Masalan, sirka kislota CH3COOH va moy kislota C3H7COOH – bir asosli, oksalat kislota HOOC-COOH va malon kislota HOOC-CH2-COOH ikki asosli kislotalardir. Karbon kislotalar to`yingan va to`yinmagan, shuningdek, ochiq zanjirli va halqali tuzilishga ega bo`ladi. Kislota molekulasidagi karboksil gruppa karbonil >C= va gidroksi – OH gruppalardan tashkil topgan.

Karbon kislotalar, ularning tuzlari hamda elekton formulasi quyidagicha ifodalangan:
Nomenklatura va izomeriyasi. To`yingan bir asosli karbon kislotalar yog` kislotalar deb ham ataladi, chunki bu kislotalarning birinchi vakili yog`lardan olingan.
Dikarboksilik kislotalar
1934 yilda yog 'kislotalarining katabolizm jarayonida ō-oksidlanishi natijasida hosil bo'lishi ko'rsatilgan (Verkade PE va boshq., Biochem J 1934, 28, 31). Shunday qilib, ushbu mualliflar bu birikmalar trikaprin va triundesillinni qo'llashdan keyin siydikda paydo bo'lganligini aniqladilar. Ularning biosintezining ahamiyati hali ham yaxshi o'rganilmagan bo'lsa-da, ō-oksidlanish kalamush jigarida sodir bo'ladi, lekin past tezlikda kislorod, NADPH va sitoxrom P450 ga muhtojligi ko'rsatildi. Keyinchalik palmitik kislotaning 15% w-oksidlanishga, so'ngra b-oksidlanishga duchor bo'lgan ochlik yoki diabetga chalingan hayvonlarda bu reaktsiya muhimroq ekanligi ko'rsatildi (Wada F va boshq. Biochim Biophys Acta 1977, 487, 261), bu to‘yingan yog‘ kislotalari sintezida qo‘llaniladigan malonil-koA hosil qiladi.

Yaqinda dikarboksilik kislotalar parenteral oziqlantirishda muqobil lipid substratlari ekanligi taklif qilindi (Greco AV va boshqalar, Clin Nutr 1995, 14, 143). Asosan, ular suvda eriydi, b-oksidlanishdan o'tadi, ketogenezni qo'zg'atmaydi, aksincha glyukoneogenezni rag'batlantiradi.

• Yaqinda dikarboksilik kislotalar parenteral oziqlantirishda muqobil lipid substratlari ekanligi taklif qilindi (Greco AV va boshqalar, Clin Nutr 1995, 14, 143). Asosan, ular suvda eriydi, b-oksidlanishdan o'tadi, ketogenezni qo'zg'atmaydi, aksincha glyukoneogenezni rag'batlantiradi.

• Ular energiyaning darhol mavjud shaklini ifodalashi mumkin edi. Shunday qilib, birinchi navbatda sebacic (C10) va dodekandioic (C12) kislotalarning noorganik tuzlari taklif qilingan, ammo hozirda ushbu yog 'kislotalarini o'z ichiga olgan triglitseridlar tekshirilmoqda (Caristo E va boshq. Clin Chim Acta 1999, 289, 11).

Inson foydalanish uchun dorivor mahsulotlar bo‘yicha Yevropa qo‘mitasi ijobiy fikrni qabul qilib, birlamchi giperkolesterolemiya yoki aralash dislipidemiya bilan og‘rigan kattalarni davolash uchun Nilemdo nomi ostida bempedoy kislotasini sotishga ruxsat berishni tavsiya qildi.
Shuni esda tutish kerakki, monoenik yog 'kislotalarining permanganat-periodat oksidlanishi natijasida hosil bo'lgan dikarboksilik kislotalarni aniqlash uglerod zanjiridagi qo'sh bog'lanish holatini o'rganish uchun foydali bo'ldi
DIKARBON KISLOTALARGA.

• OKSALAT KISLOTA
• MALON KISLOTA
• QAHRABO KISLOTA
• GLUTAR KISLOTA
• ADIPIN KISLOTA
• PIMELIN KISLOTA
• PO`KAK KISLOTA
• AZELAIN KISLOTA
• SEBATSIN KISLOTA

OLINISH USULLARI:

ISHLATILISHI:

• PLASTMASSALAR OLISHDA
• SUN`IY TOLALAR OLISHDA
• TOLALAR ISHLAB CHIQISHDA
• KIMYOVIY MODALLAR OLISHDA

UCHRASHI:

• MALON KISLOTA
• SHOLG`OM SOKIDA UCHRAYDI
• QAHRABO KISLOTA KO`MIR VA YER OSTIDAGI QAHRABODAN O LINGAN
• SHOVUL VA ROVOCH O`SIMLIRAGIDA UCH
• RAYDI
• OKSALAT KISLOTA GO`ZA BARGI VA KO`P O`SIMLIKLARDA UCHRAYDI

CI-CH2-COOH+KCN=NC-CH2COOH+2H2O=
HOOC-CH2-COOH+NH3
CH2OH-CH2-COOH+O2=HOOC-CH2-
COOH+H2O
(CH2)2CN2+4H2O=HOCH2)2-COOH+2NH3
REAKSIYALARI:
Qahrabo kislota HOOC–CH2–CH2–COOH tabiatda keng tarqalgan ikki asosli karbon kislotalardan biri hisoblanadi. U asosan, qahraboda, qo`ng`ir ko`mirda, ko`plab o`simliklarda, ayniqsa, hom mevalarda uchraydi. Sanoatda qahrabo kislota asosan qahraboni quruq haydash yo`li bilan olinadi.
Qahrabo kislota
Qahrabo kislota qattiq kristall modda bo`lib, qizdirilganda osonlik bilan suv ajratib chiqaradi va siklik qahrabo angidridiga aylanadi.
Sanoatda qahrabo kislota suksinimid (qahrabo kislotaning imidi), pirrolidin, pirrol kabi moddalarni sintez qilishda qo`llaniladi.