Farg`ona Davlat universitet

deyiladi.

Garmonik ossillyator energiyasi. Fu’re teoremasi tog`risida tushuncha. So`nuvchi va majburiy
tebranishlar. Rezonans

REJA:
1.So`nuvchi tebranishlar haqida tushincha 2 Majburiy tebranishlar haqida tushincha

3 Rezonans haqida tushincha
. So’nuvchi tebranishlar.

Erkin tebranishlar aslida so’nuvchi tebranishlardan iborat bo’ladi. CHunki unga bir marta berilgan energiya vaqt o’tishi bilan ishqalanishni Yengish uchun va atrof muxit zarralarini xarakatlantirish ishiga sariflanadi. Energiya to’la sarflangach, so’nuvchi tebranish to’xtaydi.

Tebranishga qarshilik kuchini

Fuѓ­-rvѓ­-rµ § (1)

ifoda yordamida aniqlanadi. So’nuvchi tebranishning xarakat tenglamasi

µ § (2)

Differensial tenglamasi

µ § (3)

differensial tenglama Yechimi esa

Xѓ­A0e-ѓФtsin(ѓзtѓyѓЪ0) (4)

ko’rinishga ega bo’ladi.

Bu Yerda

µ §-so’nish (yutilish) koeffisienti, (5)

µ §-sistema (mayatnik) xususiy chastotasi (6)

µ §tebranish chastotasi (8)

Aѓ­A0e-ѓФtѓ­A0µ § tebranish amplitudasi

(125-rasm).

Tebranishning T davr davomida o’zgarishiЁCso’nish dekrementi.

µ § (9)

So’nishning logarifmik dekrementi esa quyidagi ifoda yordamida topiladi.

µ § (10)

Tebranish amplitudasi Ye ѓ­ 2,7 marta kamaygan vaqt ЁC relaksasiya vaqti deyiladi.

µ § (11)

Bu Yerda

µ § (12)

ishqalish koeffisientini ko’rsatadi. Tebranuvchi sistemaning asilligi

µ § (13)

ifoda yordamida aniqlanadi.

Tajribada so’nuvchi tebranish davri T, relaksasiya vaqti ѓд o’lchanadi, sistema massasi m tarozida tor-

tiladi va boshqa kattaliklar (5)-(13) ifodalar yordamida hisoblanadi.

Ishqalish kuchi mavjud bo’lgan muhitda

µ § (1)

so’nmas tebranish olish uchun ishqalish (qarshilik) kuchini Yengish uchun sarflangan energiyani to’ldirib turish zarur. Bu biror tashqi majbur etuvchi kuch ta’siri yordamida

FMѓ­F 0cosѓзt (2)

amalga oshiriladi. O’zgaruvchan tashqi kuch ta’sirida sodir bo’luvchi tebranishga majburiy

tebranish deyiladi.

Majburiy tebranishning harakat tenglamasi quyidagicha bo’ladi.

µ § (3)

yoki

µ § (4)
µ § (5)

Bu Yerda so’nish koeffisienti
µ § (6)
xususiy chastotani

µ § (7)

massa birligidagi majburiy kuch

µ § (8)

belgilansa, (5) ni quyidagicha

µ § (9)

µ § (10)

ko’rinishni oladi. Majburiy tebranishda siljish.

Xѓ­Acos(ѓзtѓyѓй) (11)

bu yerda

µ § (12)

boshlang’ich faza esa

µ § (13)

ifodalar yordamida aniqlanadi. (11) ni (10) ga qo’yib, (12) va (13) olinadi.

(11) ifoda siljishni ko’rsatuvchi funksiya barqaror majburiy tebranishni ifodalaydi. Bu tebranish chastotasi majbur etuvchi kuch chastotasiga teng bo’lgan garmonik tebranishdan iborat.

Majburiy tebranish amplitudasi (11) va (12) ga ko’ra majbur etuvchi kuchga proporsionaldir.

AѓоF0 Aѓ­f(F0, ѓз)

Majburiy tebranish faza jihatdan ta’sir etuvchi kuch tebranishidan ѓй qadar orqada qoladi (13).

µ § bo’lganda harakat tenglamasi sodda ko’rinishni oladi, chunki rѓ­0 da, ѓФѓ­0 bo’lib, Aѓ­f0(ѓз02-ѓз2) va ѓйѓ­0 bo’ladi

. Rezonans.

Majburiy tebranish amplitudasi xususiy ѓз0 va majburiy tebranish chastotasi ѓз va ta’sir kuchiga bog’liqdir.

Aѓ­f(ѓз0,ѓз,F0). Agar rѓ­0, ѓз<<ѓз0 bo’lsa, AѓоF0ѓ}k bo’ladi.

Majburiy tebranishlar chastotasi ѓз, sistema xususiy chastotasiga ѓз0 Yaqinlashsa, nazariy jihatdan majburiy tebranish amplitudasi cheksizlikka intiladi.

A„_„V

Real holda Yutilish bo’lganidan amplituda maksimal bo’ladi. (12) ifoda mahraji differensialini nolga tenglab, rezonans chastota uchun ushbuni olamiz.

µ § (1)

ѓз0„_ѓз bo’lganda A„_Amax bo’lish hodisasi rezonans hodisasi deyiladi. Rezonans sodir bo’luvchi majburiy kuch chastotasi rezonans chastota ѓз, amplituda esa rezonans amplituda Ap deyiladi.

µ § (2)

Cistema majburiy tebranish amplitudasining majburiy kuch chastotasiga Aѓ­f(ѓз) bog’lanish grafigi amplituda rezonans chizig’i deyiladi. (126-rasm).

µ § bog’lanish keltirilgan.

Majburiy kuch chastotasi ѓз o’zgarishi bilan ѓґѓй o’zgaradi. ѓз<<ѓз0 da ѓґѓй„_0 bo’ladi. Bunda majburiy kuch va majburiy tebranish fazasi mos keladi.

Agar ѓз„_ѓз0 intilsa, ѓґѓйѓ­-ѓаѓ}2 bo’ladi, bunda kuch tebranishdan ѓаѓ}2 ga oldinda bo’ladi.

CHastota ortib borsa, ѓз>>ѓз0 bo’lib, ѓґѓЪѓ­-ѓа bo’lib, tebranish va kuch orasidagi farq ѓґѓЪѓ­1800 bo’ladi.

Majburiy kuch chastotasi ѓз o’zgarishi bilan faza farqi ѓґѓЪ ning o’zgarishini ko’rsatuvchi grafik rezonansning egri chizig’I deyiladi. Sinish koeffitsiyenti ortishi bilan amplitude rezonans egri chizig’I egriligi kamayadi. Lekin rezonansdan uzoq nuqtalarda o’zgarish kam bo’ladi. Shu kabi ѓФ ortishi bilan rezonans faza egri chizig’I egriligi ham kamayadi (127-rasm).

Rezonans hodisasi turmush va texnikada katta ahamiyatga egadir. U foydali bo’lsa, kuchaytirib, zararli holda susaytiriladi.

Molekulalarning erkin yugurish yollari.Diffuziya Reja:

1.Diffuziya haqida tushincha
2.Kimyoviy diffuziya haqida tushincha

3.Erkin yugurish yo`li

Diffuziya nima:

Diffuziya deganda molekulalar, erigan moddalar, erituvchilar, yangiliklar, ma'lumotlar, fikrlar, tendentsiyalar yoki madaniyatlarning bir muhitdan boshqasiga tarqalishi.
Diffuziya so'zi diffuzion harakatni bildiradi, u lotin tilidan olingan diffuzio, prefiksdan tashkil topgan dis- bu "ajralish" degan ma'noni anglatadi va Men eritaman, bu "quyish" yoki "eritish" ni bildiradi.
Fizika va kimyoda diffuziya deganda modda, gaz yoki suyuqlik molekulalarining past konsentratsiyali muhitdan yuqori konsentratsiyali muhitga, qo'shimcha energiya hosil qilmasdan harakatlanishi tushuniladi.
Tarqatish g'oyalar, bilimlar, madaniyat yoki yangiliklarning tarqalishini ham anglatadi. Shu ma'noda, yuqorida aytib o'tilgan elementlarni tarqatishda odatda matbuot, televidenie, radio yoki ijtimoiy
tarmoqlar kabi ommaviy axborot vositalari ularni kengroq auditoriyaga tarqatish uchun foydalanadi.
Kimyodagi diffuziya
Kimyoda diffuziya - bu eruvchan va erituvchi ikkala muhit bir xil konsentratsiya darajasiga yetguncha yuqori konsentratsiyali muhitdan past konsentratsiyali biriga o'tkazuvchan membranalar orqali o'tishi.

Turli molekulalar uchun erkin yugurish yo'li uzunligi turlicha, lekin qo‘polroq qilib yuzaga kelayotgan barcha molekulalar undan o‘rtacha erkin yugurish yo‘li uzunligi X ga teng bo‘lgan masofada oxirgi to ‘qnashuvga duch kelganlar deb qabul qilish mumkin. Shungamuvofiq, yuzaga chapdan kelayotgan