Fargʻona davlat universiteti
Download 71.36 Kb.
|
mustaqil ishim Sh
|
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI FARGʻONA DAVLAT UNIVERSITETI “IQTISODIYOT ” kafedrasi “BOJXONA ISHI” fanidan MUSTAQIL ISHI Mavzu: Statistika va maxsus bojxona statistikasini yuritish tartibi Bajardi: Iqtisodiyot yoʻnalishi 19_122A-guruh talabasi Xasanxonova Shaxrizodaxon Fargʻona-2022 REJA:
2. Mavzu boʻyicha savollar Mavzu boʻyicha testlar Mavzu boʻyicha keyslar Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati 1. Bojxona statistikasini predmeti va vazifalari Bojxona statistikasi boshqa mamlakatlar kabi, tashqi savdo (tovar) statistikasi va bojxona statistikasidan iborat. Bojxona statistikasi iqtisodiy statistikaning bir qismi bo'lib, ayni paytda tashqi savdoda, shuningdek, bojxona boshqarmasining tezkor va yordamchi faoliyatida sodir bo'ladigan ommaviy hodisa va jarayonlarning miqdoriy tomonini o'rganadigan bojxonaning bir qismidir. Tashqi savdo statistikasining predmeti tashqi iqtisodiy faoliyat sohasidagi hodisa va jarayonlarning miqdoriy tomonini ularning sifat mazmuni bilan bog‘liq holda o‘rganishdir. Tashqi savdo statistikasi ob’ekti mamlakatning tashqi savdo aylanmasi, ya’ni. eksport va import hamda xalqaro savdo to'g'risidagi ma'lumotlar alohida mamlakatlar tashqi savdosining birlamchi statistik ma'lumotlariga ishlov berilgandan so'ng shakllantiriladi. Xalqaro savdo - bu davlatlar o'rtasida tovar va xizmatlar almashinuvi - IEEning asosiy shakli. Bojxona statistikasi usuli: Metod - bu TS predmetini tadqiq qilish usuli bo'lib, u ketma-ket uchta bosqichga asoslanadi: Ommaviy statistik kuzatish; Statistik xulosa va ma'lumotlarni guruhlash; Umumlashtirilgan ko'rsatkichlarni hisoblash va ularni iqtisodiy-statistik tahlil qilish. Barcha bosqichlarning bir maqsadi bor: tashqi savdo statistikasi predmetidagi qonuniyatlarni aniqlash. Statistikaning nazariy asosini tushunchalar va kategoriyalar tashkil etadi, ularning yig'indisida ushbu fanning asosiy tamoyillari ifodalanadi. Statistikada eng muhim toifalar va tushunchalarga quyidagilar kiradi: agregat, variatsiya, xususiyat, naqsh. Statistik aholi - bu hech bo'lmaganda bitta belgi uchun mavjud bo'lgan makon va zamonda cheklangan bir sifatli (bir hil) hodisalar to'plami (massasi). Statistik agregat sifatida, masalan, 1997 yil 1 yanvardagi Rossiya aholisining yig'indisi, 1997 yildagi Rostov viloyati fermer xo'jaliklarining yig'indisi ko'rib chiqilishi mumkin. Biroq, statistik populyatsiya (to'plam) ko'p sonli birliklarni anglatmaydi, printsipial jihatdan u juda kichik bo'lishi mumkin; masalan, kichik tanlama populyatsiyasining hajmi ba'zan 8-10 birlik bo'lishi mumkin. Eng muhimi aholi mulki u parchalanmaslik... Bu shuni anglatadiki, individual hodisalarning keyingi parchalanishi ularning sifat asoslarini yo'qotmaydi. Bir yoki bir nechta hodisalarning yo'qolishi yoki yo'q bo'lib ketishi, umuman olganda, statistik populyatsiyaning sifat asoslarini yo'q qilmaydi. Shunday qilib, aholining mexanik va tabiiy harakatining doimiy sodir bo'ladigan jarayonlariga qaramay, mamlakat yoki shahar aholisi aholi bo'lib qoladi. Populyatsiyaning bir birligidan ikkinchisiga o'tishda belgi qiymatining miqdoriy o'zgarishlari o'zgaruvchanlik deyiladi. Variatsiya tasodifiy, birinchi navbatda tashqi sabablar ta'sirida sodir bo'ladi. Statistik agregatlar ma'lum xususiyatlarga ega bo'lib, ularning tashuvchilari ma'lum xususiyatlarga ega bo'lgan agregatning (hodisaning) birliklari (alohida elementlari) hisoblanadi. Tashqi ifoda shakliga ko'ra belgilar quyidagilarga bo'linadi: Atributiv (tavsiflovchi) Miqdoriy Atributiv (sifat) belgilar to'g'ridan-to'g'ri miqdoriy (raqamli) ifodaga mos kelmaydi.Miqdoriy belgilar diskret (uzluksiz) va uzluksiz bo'linadi. Statistikaning eng muhim kategoriyasi statistik muntazamlikdir. ostida muntazamlik hodisalarning takrorlanishi, ketma-ketligi va o‘zgarishlar tartibini umumiy qabul qilingan. Statistik xuddi shu muntazamlik statistikada ko'plab elementlardan (agregat birliklardan) iborat bo'lgan ijtimoiy hayotdagi ommaviy hodisa va jarayonlarning makon va vaqt o'zgarishining miqdoriy qonuniyati sifatida qaraladi. U agregatning alohida birliklariga emas, balki ularning butun massasiga yoki umuman agregatga xosdir. Statistik muntazamlik- bu hodisaning yuzaga kelishiga sabab bo'ladigan sabablar (shartlar) bo'lsa, etarli darajada yuqori ehtimollik darajasiga ega bo'lgan hodisalarning ketma-ketligi, muntazamligi, takrorlanishida ifodalangan sabab-oqibat munosabatlarining namoyon bo'lish shaklidir. Bir oz o'zgartirmang yoki o'zgartirmang. Statistik naqshlar ommaviy ma'lumotlarni tahlil qilish asosida o'rnatiladi. Har qanday statistik kuzatishning muvaffaqiyati nafaqat uslubiy tayyorgarlikning puxtaligiga, balki keng ko‘lamli tashkiliy masalalarning to‘g‘ri va o‘z vaqtida hal etilishiga ham bog‘liqdir. Tashkiliy ishda eng muhim o'rin xodimlarni o'qitish bo'lib, uning davomida statistika organlari xodimlari, ma'lumotlarni taqdim etuvchi tashkilotlar bilan statistik hujjatlarni to'ldirish, avtomatlashtirilgan ishlov berish uchun kuzatish materiallarini tayyorlash va boshqalar bilan har xil turdagi brifinglar o'tkaziladi. Agar kuzatuv yuqori mehnat xarajatlari bilan bog'liq bo'lsa, unda so'rov davrida ma'lumotni ro'yxatga olish uchun ishsizlar (shu jumladan ishsizlar) va ayrim toifadagi talabalar jalb qilinadi. Aholini ro'yxatga olishda bunday shaxslar ro'yxatga oluvchilar deb ataladi. Vaqtinchalik xodimlarni tayyorlash odatda tashkil etiladi. Hisoblagichlar tomonidan statistik shakllarni to'g'ri to'ldirish ko'nikmalarini shakllantirish uchun amalga oshiriladi. Soʻrov hujjatlarining oʻzini takrorlash, brifinglar oʻtkazish uchun hujjatlarni rasmiylashtirish va ularni respublika, viloyat, viloyat, statistika qoʻmitalari va boshqarmalariga tarqatish ham tashkiliy masalalarga tegishli. Tayyorgarlik davrida ommaviy tushuntirish ishlari: ma'ruzalar, suhbatlar, bo'lajak so'rovning mazmuni, maqsad va vazifalari haqida matbuotda, radio va televidenieda chiqishlar tashkil etish katta rol o'ynaydi. Kuzatishni tayyorlash va o'tkazish bilan bog'liq barcha xizmatlarning faoliyatini muvofiqlashtirish uchun so'rovda ishtirok etuvchi har bir tashkilot uchun alohida ishlarning ro'yxati (nomi) va ularni bajarish muddatlari bo'lgan kalendar rejasini tuzish tavsiya etiladi. Asosiy massiv usuliga ko'ra, o'rganilayotgan xususiyatga ko'ra ularning umumiy massasida ustun bo'lgan aholining eng katta, eng muhim birliklari tanlanadi. Asosiy organ printsipiga ko'ra, Rossiyada shahar bozori savdosi statistikasi amalga oshiriladi. U qamrab olgan shaharlar soni barcha shaharlarning 5% dan kamrog'ini tashkil qiladi, ammo ularda mamlakatning umumiy shahar aholisining yarmidan ko'pi istiqomat qiladi. Monografik tavsif - bu alohida, ammo juda tipik ob'ektni batafsil tekshirish bo'lib, u butun majmuani o'rganish nuqtai nazaridan qiziqishni belgilaydi. Monografik tadqiqot ilg'or tajribalarni yoki aksincha, korxonalar ishidagi kamchiliklarni o'rganishga qaratilgan bo'lishi mumkin. Monografik tavsif ob'ekti oila, ishlab chiqarish jamoasi, maktab, oliy o'quv yurti ham bo'lishi mumkin o'quv muassasasi, tibbiyot muassasasi, shahar, viloyat va boshqa ob'ektlar. Mavzu boʻyicha keyslar 1. 24- fevral kuni fuqaro A.T “G‘ijduvon” tashqi iqtisodiy faoliyat bojxona postida yurtmizdagi MCHJ nomiga chetdan keltirilgan avtobus texnika 2019 yilda ishlab chiqarilgani qayd etilgan holatda olib kirish uchun kerakli rasmiylashtiruvlarni amalga oshirdi. Lekin avtobusning holati va fuqaroning oʻzini oʻzgacha tutishi bojxona xodimlarini shubxalantirdi. Bu holatda avtobusning holatini qanday aniqlasa boʻladi ? Gap shundaki, hujjatlarda ushbu texnika 2019 yilda ishlab chiqarilgani qayd etilgan bo‘lsa-da, ammo transport vositasi holatining ekspertiza natijalari buni tasdiqlamaydi ya'ni birinchi navbatda avtomobilni ekspertizadan oʻtkazish lozim. O‘rganishlar davomida ishlab chiqarilgan yilini anglatuvchi VIN raqamlari xalqaro me’yor talablari asosida ishlab chiqarilgan korxona tomonidan urilmaganligi, avtobus 2019 yilda emas aslida 2013 yilda ishlab chiqarilganligi aniqlanadi.Bularning barchasi esa mazkur texnika 2013 yilda ishlab chiqarilganligini anglatadi. Ma’lumotlarni soxtalashtirish orqali yuk egasining bojxona to‘lovlaridan qariyb 965 mln. so‘mlik imtiyozlarni qo‘lga kiritish rejasi naf bermaydi. 2. Yoz oyining oʻrtalarida “Buxoro-Istambul” yo‘nalishida harakatlanayotgan 2 nafar yo‘lovchining xatti-harakatlari hamda qo‘l yuklarining rentgen tasvirlari bojxona xodimlarida shubha uyg‘otdi . Yaʼni bojxona xodimlari eʼtibori aynan shu ikki nafar fuqarolarning o'zlarini xavotirli tutishgani va koʻp marotaba ushbu xodimlarga koʻz tashlashgani shubxali tuyuldi. Ushbu holatda bojxona xodimlari birinchi navbatda qaysi tekshiruvni amalga oshirishlari va fuqarolar aybdor deb topilgan taqdirda qonun boʻyicha qanday jazo olishlari lozim? Birinchi navbatda bojxona xodimlari tomonidan fuqarolar tegishli tartibda bojxona nazoratidan o‘tkaziladi. Natijada agar mazkur fuqarolarda deklaratsiyada nazarda tutilmagan buyumlar mavjud boʻlsa tovar qiymatiga va turiga koʻra qonuniy jazo belgilanadi. Misol uchun agar fuqarolar o‘zlari bilan qiymati 16,7 million so‘mlik hamda 11,1 million so‘mlik uchuvchisiz uchadigan apparatlarni olib chiqishga harakat qilgan deb olsak, mazkur holatlar yuzasidan tergovga qadar surishtiruv ishlari olib boriladi. O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining tegishli moddalariga asosan, uchuvchisiz uchadigan apparatlarni, ularning butlovchi va ehtiyot qismlarini qonunga xilof ravishda olib kirish, o‘tkazish, olish, saqlash yoki ulardan foydalanish, — uch yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi. 3. Farg‘ona viloyati chegara Bojxona postida 6- iyun kuni fuqaro A.T oʻzining Nexia rusumli avtomashinasida qoʻshni davlatga oʻtmoqchi. Bojxona xodimlari fuqaroni va yuklarini tekshirishganda hech qanday qonunga xilof buyumlar topilmadi. Fuqaro oʻzini oʻta xotirjam tutar edi ushbu holatbojxona xodimida shubxa uygʻotadi va mashinaning holatini tekshirmoqchi boʻldi. Lekin bojxona xodimi mashinaning texnik passportini tekshirayotganda mashinadagi shubxali oʻzgarishlarga koʻzi tushadi. Ushbu holatda bojxona xodimi dastlab qanday ish najarishi va ushbu fuqaro aybdor deb topilgan taqdirda qonun hujjatlari boʻyicha qanday jazo belgilanadi? Surishtiruv davomida qiymati salkam 1 200 000 000 so‘mlik 6 ta quyma tilla bo‘laklari respublikadan olib chiqib ketish uchun mo‘ljallangani aniqlandi. Fuqaro Akbarjon To‘rayev tilla quymalarni Nexia avtomobili o‘rindig‘i ostiga yashirgan. O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksi 182-moddasi 2-qismi a-bandidagi (Bojxona to‘g‘risidagi qonun hujjatlarini juda ko‘p miqdorda buzish) jinoyatni sodir etgan shaxs eng kam oylik ish haqining uch yuz baravaridan olti yuz baravarigacha miqdorda jarima yoki uch yilgacha axloq tuzatish ishlari yoxud besh yildan sakkiz yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi. Xulosa
Islohotlar, tashqi iqtisodiy faoliyat qatnashchilariga to‘siq bo‘layotgan yoki tovarlar harakati sur’atiga ta’sir etayotgan ma’muriy cheklovlarni aniqlash, qisqartirish va bojxona ma’muryatchiligini yanada soddalashtirish prinsipiga tayanish lozim;ikkinchidan, bojxona ishi, xususan bojxona nazoratini amalga oshirishda zamonaviy tekshiruv, kuzatuv texnik vosita va moslamalarni qo‘llash, tashqi axborot almashishning yagona lokal tizimini yaratish, axborotni qayta ishlash texnologiyalari va tezkor aloqa vositalaridan foydalanish orqali tizimni to‘liq raqamlashtirish, idoralararo va davlatlararo tehnologik dasturlar asosida ishni tashkil etish lozim. Umuman, O‘zbekiston Respublikasi bojxona organlari iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlashda muhim ahamiyat kasb etishini e’tiborga olib, uning imkoniyatlaridan unumli foydalanish va salohiyatini yanada mustahkamlash, mamlakat taraqqiyotining ustuvor yo‘nalishlari va tamo-yillariga tayangan holda ilmiy asoslanilgan islohotlarni olib borish zarur. Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati 1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi 2. O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksi 3. O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat protsessual kodeksi 4. O‘zbekiston Respublikasi Maʼmuriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksi 5. O‘zbekiston Respublikasi Bojxona kodeksi 6. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2016 yil 5 oktyabrdagi PF-4848-son Farmoni 7. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2016 yil 21 oktyabrdagi PF-4850 son Farmoni 8. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 30 noyabrdagi PF-5268-son Farmoni Download 71.36 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|