Farg‘ona politexnika instituti “Iqtisodiyot” kafedrasi “Mehnat iqtisodiyoti” fanidan

Oqilona bandlikni ta'minlashning shart-sharoitlari.

(Tayanch iboralar: Ish bilan oqilona bandlik; ish bilan ta'minlash; shart-sharoitlar; xususiyatlar)
Oqilona bandlikni ta'minlashning shart-sharoitlari, ish bilan oqilona bandlikning huquqiy va moliya muammolarini hal etish, ish bilan ta'minlangan odamning ishini bajarish va uning maoshini ta'minlashga mos keladi. Shart-sharoitlar, bu vazifani bajarishga qobiliyatli va qonuniy ishchini qabul qilish, ta'minlangan odamning xususiyatlarini va talablarini hisobga olish, ish va maosh baholash sistemasi va boshqa qonuniy shart-sharoitlar bo'lishi mumkin. Oqilona bandlikni ta'minlashning shart-sharoitlari quyidagicha bo'lishi mumkin:

Ish bilan oqilona bandlik huquqiy muammolarini hal etish: Ta'minlangan odam, ish bilan oqilona bandlik huquqiy muammolariga rioya etishga qobiliyatli bo'lishi kerak.

Qonuniy ishchini qabul qilish: Ta'minlash tizimida ishga qonuniy ishchini qabul qilishga qaratiladi.

Ta'minlangan odamning xususiyatlarini va talablarini hisobga olish: Ta'minlangan odamning maosh, oqilona bandligi, ish joyi va boshqa xususiyatlarini hisobga olish, unga mos kelgan ishga uygun ishni tanlash kerak.

Ish va maosh baholash sistemasi: Ta'minlangan odamning ishini bajarish va uning maoshini ta'minlash uchun ish va maosh baholash sistemasi mavjud bo'lishi kerak.

Qonuniy shart-sharoitlar: Ta'minlash tizimi qonuniy shart-sharoitlarga rioya etishga qaratiladi, masalan, oqilona bandlik huquqi, ish bilan oqilona bandlik xaqida qonunlar va boshqa huquqiy qoidalar.

Dastlabki baholash va davolash: Ta'minlangan odamning ishini bajarish va uning maoshini ta'minlash bilan bog'liq dastlabki baholash va davolash sistemasi mavjud bo'lishi kerak.

23. 
    Mehnat bozorini rivojlanish samaradorligi.
    

(Tayanch iboralar: Mehnat bozori; rivojlanishi; samaradorligi; oqilona ish bilan bandlik; ishsizlikni kamaytirish)
Mehnat bozori rivojlanishi - bu ish bilan bog'liq o'quv qurilmalarini, o'quvchi va o'qituvchi resurslarini, ish bilan bog'liq biznes-vaqsatlar va sana-toifalarni, ish qilishga o'rganilgan shaxslarni, ish va ish qiluvchilar uchun muhim mahsulot va xizmatlarini ifodalaydi. Mehnat bozori rivojlanishi, xalqaro ekonomika bo'yicha bo'lajak yangi takliflar va iqtisodiy ravishlarni o'z ichiga oladi.

Samaradorlik - bu mehnat bozori rivojlanishi va qishloq ekonomikasi (rural economy) davlatining ishga taklif qiluvchilar (labor force) va ishga taklif qiluvchilarning ishga o'tishga o'rganilgan vaqtlari (labor force participation rate) orasidagi mos kelishi, va ishga taklif qiluvchilarning ishga o'tish darajasi va ishga o'tish muddati (employment rate) bilan bog'langan.

Oqilona ish bilan bandlik - bu ishga taklif qiluvchilar soni va ishga o'tirganlar soni orasidagi nisbatdir. Oqilona ish bilan bandlik ortishi, mehnat bozori rivojlanishiga xush kelib chiqadi.

Ishsizlikni kamaytirish - bu mehnat bozori rivojlanishiga bog'liqdir, chunki ishsizlik, ishga o'tirganlar soni va ishga taklif qiluvchilar soni orasidagi nisbatni ifodalaydi. Ishsizlikni kamaytirish, mehnat bozori rivojlanishining yuqori darajada bo'lganligini ko'rsatadi.

23. 
    Mehnat resurslaridan foydalanish yo‘llari va ularni xududlardagi o‘ziga xos xususiyatlari. (Tayanch iboralar: Mehnat resurslari; tarkibiy o‘zgarishlar; yangi ish joylari; xalqaro migratsiyani kengaytirish; hududiy xususiyatlar)
    

Mehnat resurslari deganda ma'lum bir hududda ish bilan ta'minlash va ishlab chiqarish uchun mavjud bo'lgan inson ishchi kuchi tushuniladi. Ushbu resurslardan foydalanishga iqtisodiyotdagi tarkibiy o'zgarishlar, yangi ish o'rinlarini yaratish va xalqaro migratsiyaning kuchayishi kabi bir qancha omillar ta'sir ko'rsatishi mumkin.

Tarkibiy o'zgarishlar deganda, muayyan turdagi mehnatga bo'lgan talabga ta'sir ko'rsatishi mumkin bo'lgan mintaqada faoliyat yurituvchi sanoat va korxonalar turlarining o'zgarishi tushuniladi. Masalan, texnologiya sanoatining o'sishi malakali ishchilar uchun yangi ish o'rinlarini yaratishi mumkin, ishlab chiqarish sanoatining qisqarishi esa qo'l mehnati bilan shug'ullanuvchilar uchun ish o'rinlarining yo'qolishiga olib kelishi mumkin.

Yangi ish o'rinlari mavjud korxonalarning kengayishi, yangi korxonalarning tashkil etilishi va iste'molchilar talabining o'zgarishi natijasida paydo bo'lishi mumkin. Ushbu yangi imkoniyatlar mehnat resurslaridan foydalanishning ortishiga olib kelishi mumkin, shuningdek, xalqaro migratsiyaga olib keladigan boshqa hududlardan ishchilarni jalb qilishi mumkin.

Xalqaro migratsiya deganda odamlarning ish yoki boshqa sabablarga ko‘ra bir mamlakatdan ikkinchisiga ko‘chishi tushuniladi. Bu ma'lum bir mintaqadagi mehnat resurslariga ham ishchi kuchi taklifi, ham unga bo'lgan talab nuqtai nazaridan sezilarli ta'sir ko'rsatishi mumkin.

Mahalliy madaniyat, infratuzilma va tabiiy resurslar kabi mintaqaviy xususiyatlar ham mehnat resurslaridan foydalanishda rol o'ynashi mumkin. Misol uchun, ayrim hududlar ishchilarni an'anaviy sanoatga jalb qiladigan boy hunarmandchilik an'analariga ega bo'lishi mumkin, boshqalari esa resurslarni qazib olish sanoatida ishchilarga talabni qo'zg'atadigan mo'l tabiiy resurslarga ega bo'lishi mumkin.

Xulosa qilib aytganda, mehnat resurslaridan foydalanish tarkibiy o'zgarishlar, yangi ish o'rinlari, xalqaro migratsiya va mintaqaviy xususiyatlarni o'z ichiga olgan omillarning murakkab o'zaro ta'siri bilan shakllanadi. Ushbu omillarni tushunish ishchi kuchini samarali rejalashtirish va rivojlantirish uchun muhimdir.

23.