Farg‘ona politexnika instituti “kompyuterlashtirilgan loyihalash tizimlari” fakulteti “elektronika va asbobsozlik” kafedrasi

3.2. SIQILGAN GAZNI QURITISH TEXNOLOGIK TIZIMI AVTOMATLASHTIRISH SHITINING ELEKTR TA’MINOTI SXEMASI YOZUVI.

Zavod podstansiyasigi kirib kelgan 6000 V kuchlanishli tok katta kuchlanishli transformatorlar yordamida 380 V gacha pasaytirilib, avtomatlashtirish shitiga uzatiladi.

Siqilgan gazni quritishtexnologik tizimi avtomatlashtirish shitining elektr ta’minoti sxemasida quyidagilar ko’rsatilgan:
K – miroprotsessorli mikrokontroller;
AU – avtomatik uzgich, soni 6 ta ;
S – saqlagich, soni 6 ta ;
TR – transformator, soni 1 ta;
HL – shitni yoritish va signalizatsiya uchun lampalar ;
R – Elektroinstrument yoki ko'chma yoritish uchun rezetka.
Operator shitining elektr sxemasini loyihalashda shitda o’rnatilgan har bir asbob va uskuna va unga qanday qilib iste’mol kuchlanishi berilishi ko’rsatilgan bo’lishi kerak. Siqilgan gazni quritish jarayonining avtomatlashtirilgan tizimidagi operator shitida kontrollerlar, pereklyuchatellar (avtomatik ulab uzgichlar), signallash lampalari va transformatorlar o’rnatilagan bo’lib ularning barchasi 220 V kuchlanish, 50 Hz chastotadagi tok bilan ishlaydi.
Elektr ta’minot sxemasida uchta faza va birta nol ko’rsatilgan. Hamma asbob uskunalar 220 V o’zgarmas kuchlanishda ishlatilganligi uchun faqat ikkita faza va nol faza ishlatiladi. Har bir uskunaga iste’mol kuchlanishi berilganda uning qisqa tutashuvlardan himoyalanishi ta’minlanishi kerak. Buning uchun ularning har biriga alohida avtomatik uzgich va saqlagichlar o’rnatilgan. Qisqa tutashuv yuz berganda bu himoya vositalari asbobning ishdan chiqishining oldini olishga xizmat qiladi.
Shitga kirib kelgan 380 V kuchlanishli tok avtomatik uzgich 1 (AU1) ga kelib ulanadi. Undan uchta faza chiqadi. Nol faza esa shit karkasiga ulab qo’yiladi. Elektr sxemada birinchi bo’lib birta GAMMA 10 M tipidagi mikroprotsessorli mikrokontrollerlarning ulanishi ko’rsatilgan. Har birining ulanish joyida qisqa tutashuvdan himoyalash maqsadida birtadan avtomatik uzgich va saqlagichlar o’rnatilgan. Kontrollerlardan so’ng birta shit ichini yoritish uchun birta va signalizatsiya uchun ikkita signalizatsiya lampalari o’rnatilgan. Elektroinstrument va ko’chma yoritish uchun transformator ham xuddi shu tarzada ulangan.
Xulosa

Bizning yurtimizda ilmiy texnik yuksalishning asosiy omili bo`lgan avtomatlashtirishni yanada rivojlantirishga katta ahamiyat berilyapti. Ishlab chiqarish va noishlab chiqarish sohasining barcha yo`nalishlarida avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimlari va loyihalashni avtomatlashtirish, ishlab chiqarishni avtomatlashtirishda avtomat sexlarga o`tish masalalarida yirik o`zgarishlarni amalga oshirish rejalashtirilgan. Shu jumladan, juda ko`p muammolar yig`ilib qolgan qishloq va suv xo`jaligi ham bundan mustasno emas.

Qishloq va suv xo`jaligida mehnat va hayot sharoitini yaxshilash maqsadida ishonchli elektrlashtirish va avtomatlashtirish vositalarini keng qo`llash ko`zda tutilgan. Qishloq va suv xo`jaligi ishlab chiqarishida ham energetik quvvati sanoat bilan teng keluvchi ishlab chiqarish ob`ektlari mavjud. Ular uchun insonni qo`l mehnatidan ozod qiluvchi takomillashtirilgan ishonchli avtomatlashtirish tizimlarini tatbiq etish asosiy vazifa hisoblanadi.
Qishloq va suv xo`jaligi ishlab chiqarishini avtomatlashtirish tizimlarini loyihalash uchun ko`p hollarda sanoat va transport sohasida qo`llanuvchi tajribalar to`g`ri kelmaydi. Bu holat qishloq xo`jaligining quyida keltirilgan asosiy xususiyatlariga bog`liq. Birinchidan, qishloqda ishlab chiqarish siklik harakterga ega (diskret), bu esa o`simliklar va jonivorlarning tabiiy biologik rivojlanish davri bilan bog`liq. Demak, asosiy texnologik jarayonlar uzlukli bo`lib, ularni uzluksizga aylantirish har doim ham mumkin emas. Ma`lumki, vaqt bo`yicha uzluksiz tizimlarni avtomatlashtirish engilroq hisoblanadi.
Ikkinchidan, qishloq xo`jaligi ishlab chiqarishining asosiy texnologik jarayonlari biologik jarayonlar bilan uzviy bog`langanligi uchun ularni qisqa vaqtga ham uzish mumkin emas, chunki tabiiy ritmdan chetga chiqish mahsulotni to`liq olish imkoniyatini chegaralaydi, tirik ob`ektlarni (jonivorlar, o`simliklar) mahsuldorligiga salbiy ta`sir ko`rsatadi.
Uchinchidan, qishloq xo`jalik mahsulotlarini texnologik jarayonlari siklini va vaqtini kamaytirish hisobiga ko`paytirish mumkin emas. Bunga asosan jonivorlarni yaxshi boqish va o`simliklarga to`g`ri ishlov berish orqali , shuningdek, ularning sifat jihatdan tarkibini yaxshilash va sonini ko`paytirish orqali erishish mumkin.
Bundan tashqari , qishloq xo`jaligi ishlab chiqarishini avtomatlashtirishda belgilangan texnologik jarayondan turli xil chetga chiqishlarda yuzaga keladigan noqulay vaziyatlarni doimo hisobga olish zarur. Ko`rsatilgan xususiyatlar loyihalashtiriluvchi avtomatlashtirish tizimlarining ishiga sezilarli ta`sir ko`rsatadi. Yana shuni aytish lozimki, avtomatik tizimlarni texnologik qurilmani ishlab chiqish va ob`ektning qurilish qismi bilan uzviy bog`liqlikda yaratish kerak