Фармацевтика иқтисодиёти

Чегаравий даромадни чегаравий харажатлар билан таққослаш
Услубий қўллаш ҳар бир қўшимча маҳсулот бирлигини ишлаб 
чиқарилувчи чегаравий даромад — M R ва чегаравий харажатларни — 
МС таққослашга асосланган. Чегаравий даромадларни чегаравий 
харажатлардан ортиши ташкилот учун табиий ҳол. MR> МС дан катта 
бўлса, ишлаб чиқариш фойда келтиради.
Шундай нуқта мавжудки, ундан ишлаб чиқариш нинг ҳажмини 
аникуташ мумкин. Фирма MR = МС бўлган ҳолдаги маҳсулот миқдори 
ишлаб чиқаришни ва ўз фойдасини максималлаштиради ёки зарарни 
минималлаштиради.
111

---

Иқгисодчилар M R = М С қоидасининг 2-хусусиятини инобатга 
оладилар: 1) Бу қоида барча бозорлар, монополист, рақобатчилик 
ва ҳоказо учун тўғри келади; 2) бу хусусий ҳолда товар нархи 
чегаравий даромадга тенг (бу соф рақобатчиликка хос) ва чегаравий 
даромадни нарх билан алмаштириш мумкин. Яъни, Р= М С қоида 
қуйидагича бўлади: фойдани максималлаш тириш ва зарарни 
минималлаштириш учун рақобатчи фирма Р = М С бўладиган 
маҳсулот микдорини ишлаб чиқаради.
Усул қў л л а н и л и ш и ВЕР да ум умий даромад ва ум умий 
харажатларни таққослаш каби, ВЕР даги гипотетик маълумотлардан 
фойдаланиш ва осон бўлиши учун фирма соф рақобатчилик бозорида 
иш юритади деб ҳисоблаймиз, яъни Р=МС.
2 усули мавжуд: — Фойдани максималлаштириш.
Зарарни минималлаштириш.
11-ж адвал
Чегаравий даромадни чегаравий харажатлар билан таққослаш
М у р о -
ж а а т
с о н и
У р т а ч а
я л п и ха-
р а ж а т -
л а р м и н г
с ў м
Ч е г а р а -
в и й
х а р а -
ж а т л а р
м и н г
с ў м
1 - в а р и а н т :
ф о й д а н и м а к с и -
м а л л а ш т и р и ш
2 - в а р и а н т : з а р а р -
л а р н и м и н и м а л -
л а ш т и р и ш
ч е г а р а -
в и й д а р о -
м а д м и н г
с ў м
ф о й д а + 
j a p a p -
м и н г
с ў м
ч е г а р а -
в и й
д а р о м а д
м и н г с ў м
ф о й д а + 
з а р а р -
м и н г с ў м
0
1 0 0
-
- 1 0 0
-
- 1 0 0
1
1 7 0
7 0
120
- 5 0
8 0
- 9 0
2
1 2 0
7 0
120
0
8 0
- 8 0
J
1 0 6 . 7
8 0
120
4 0
8 0
- 8 0
4
9 5
6 0
120
1 00
8 0
- 6 0
5
9 0
7 0
1 2 0
1 5 0
8 0
- 5 0
6
8 7 , 5
7 5
120
1 9 5
8 0
- 4 5
7
8 8 . 6
9 5
120
2 2 0
8 0
- 6 0
8
9 1 , 3
110
120
2 3 0
8 0
- 9 0
9
9 5 , 6
130
120
2 2 0
8 0
- 1 4 0
10
101
150
120
1 9 0
8 0
- 1 9 0
Б иринчи вариантда 8 та мурожаатга чегаравий даромадни 
чегаравий харажатлар қоплайди, яъни 8 гача ҳар бир мурожаат 
дорихонага фойда келтиради. 9-мурожаатдан бошлаб харажатлар 
кўпаяди, даромадлар камаяди.
TR = 120 
8 = 960 80 6 = 480 480 - 525 = 45
1 1 2

---

TC = 91,3 8 = 730 87,5 6 = 525 
960 - 730 = 230 
8 мурожаатга тўғри келадиган соф фойда умумий даромад 8 х 
х 120=960 ва умумий мурожаат 730 орасидаги фарқ билан тенг ва 960
----- 730=230 тенг. Бошқа сонлар учун \ам соф фойдани аниқлаш
м ум кин ва бошқа ҳоллар, у 230 дан кам бўлишига иш онч ҳосил 
қилиш мумкин. График ҳолда бу ёндашув қуйидагича бўлади:
Яна бир бор таъкидлаш м ум ки нки , бу график M R = Р бўлган 
ҳол, соф рақобатчи фирмага тўғри келади. Л екин, бизнинг ҳолатда 
ва амалиётда жуда кам учрайди.
Мурожаатлар сони
7-чизма. Безарарлик фафиги.
Ш у н га қарамасдан бу усулдан рақобатчи бўлмаган фирма 
нархларини у рақобатчи фирма бўлгандаги нархга таққослаш учун 
фойдаланилади. Бу қоида монопол фирмалар нарх қўйиш ида ҳам 
ёрдам беради.
И к к и н ч и вариант — зарарлар м и н и м а л л а ш ти р и ш 2 та 
мурожаатдан катта бўлади ва мурожаатлар ортиб бориш и билан 
“ Чегаравий даромад — чегаравий харажат” нисбат 6 та мурожаат 
кўрсаткичларга қадар яхшиланиб боради, 7 та мурожаатдан бошлаб 
чегаравий харажатлар чегаравий даромадлардан катта бўлади. Бу ҳолда 
6-м урож аат оптим ал к а т т а л и к к а эга бўлади. Ф и р м а фойда 
орттирмайди, лекин у н и н г зарарлари минимал бўлади.
113

---

Фойда олиш ҳеч қачон дорихона учун биринчи, ягона мақсад 
бўлмаган, биринчи ўриндадоим ижтим оий вазифалар бажарилиши 
турган. 10 йиллар аввал бориш қи й и н бўлган туманда жойлашган, 
режа жиҳатдан зарар келтирувчи дорихоналар бюджет ҳисобига яшаб 
келган. Бозор иқгисодиётига ўтиш даврида барча хўжалик ҳисобидаги 
дорихоналар фойдасиз ишлаган ва фақат давлат ижтимоий ҳимояси 
дорихона хўжалигини сакдаб турган. 1994 йилдан бошлаб вазият 
ўзгарди. Бир тарафдан ҳукумат дорихоналарни илгариги даражада 
таъминлай олмасдан, бошқа тарафдан эса энг асосийси дорихона 
мудирлари дагациялар ҳисобига таъминлаш ривожланмаслиги ва охир 
оқибат истиқбол й ў қэ ка н л и ги н и англадилар.
Дорихона мудирлари ҳозирда замонавий иқтисодий муҳитга 
муваффақиятли кириш иб олмокда, чун ки улар янги шароитда иш 
юритиш ҳақида маълум малакага эга ва иқгисодий тайёргарлик 
кўриш ган. Улар фойда кўриб ишлашга ҳаракат қилмоқца, чунки 
фақатгина фойда хўжалик субъекти ўсиш и учун мақсад ва уни пул 
билан таъм инлаш манбаи б ў л и ш и , ф арм ацевтика б и зн е си
ривожланишига хизмат қилувчи асос ҳисобланади.