Farmatsevt xodimlarni malakasini oshirish va attestatsiyasi
MALAKA TOIFASI BERILGANLIGI TO’G’RISIDA SERTIFIKAT
Download 38.92 Kb.
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Sertifikatni rasmiylashtirgan organ rahbari
- MALAKA TOIFASI BERILGANLIGI TO’G’RISIDA SERTIFIKAT
- Imtixon jarayonidan chetlashtirish haqida DALOLATNOMA
- QR-kod Farmatsevtik omil: dori vositasining shakli, yuborish yo’llari va qollanilishi
- Qattiq dori vositalaridan dori moddasining ajralib chiqishi
Farmatsevtik omil: dori vositasining shakli, yuborish yo’llari va qo'llanilishi Ko‘p qirrali o‘tkazilgan tadqiqotlar natijasida dori shaklining terapevtik biofaollikka ta’siri dori vositasining muayyan dori shaklini yaratilishiga bog‘liqligi aniqlangan. Undan tashqari, bunda organizmga dori vositalarining ko‘pgina nojo‘ya ta’sirini oldini olish imkoniyatini beradi. Dori shakli – farmakologik nuqtai nazardan ratsional, qabul qilishga va saqlaninishga qulay, minimal nojo‘ya ta’sir ostida muayyan terapevtik effektini ta’minlaydi. Dori shaklining zamonaviy talqini – biofaol va yordamchi moddalarning dialektik birligini paydo qiluvchi hisoblanadi, shuningdek dori preparatlarinig optimal terapevtik ta’sirini ta’minlaydigan texnologik operatsiyadir. Dori shaklining mukamallashuvi va tayyorlanishida asosiy vazifa substansiyaning ajralib chiqishi va so‘rilishi uchun optimal sharoit yaratish xisoblanadi. Dori shakli javob berishi kerak bo‘lgan boshqa hamma talablar bu sharoitga bo‘ysinadi. Farmatsiya dori shaklini organizmga dori moddalarining transportirovka vositasi sifatida ko‘rib chiqadi. SHu sababli tabiiy yo‘l orqali dori moddalaring organizmga yuborilishi osonligi e’tiborga olingan va dori vositalarning 70-80% peroral yo‘l orqali yuboriladi. U yoki bu dori shaklining solishtirma tadqiqoti keltirilmadi, amaliyotda esa dori shakllaridan eng keng tarqalgani tabletkalar hisoblanadi (hamma TDP ning 80%dan yuqorisi). Pediatriya amaliyotida 70% gacha suyuq dorilar tashkil etadi. Buni shunday qilib tushuntirish mumkin, peroral yo‘l – eng qulay, lekin har doim ham samarali ta’sirga ega emas. Dori preparatini “per os” yuborilishi natijasida ko‘pgina dori vositalar enzimatik parchalanishga duch keladi, faolligini yo‘qotadi, oshqozon-ichak traktining silliq qatlamini yallig‘lantirishi mumkin, pH muhiti 2 dan 8 gacha kimyoviy ta’siriga uchraydi. Bunda hosil bo‘lgan mahsulotlar har xil asoratlarga olib keladi. Dori shakli – dorivor modda yoki dorivor o'simlik доривор xom ashyosini ishlatish uchun qulay holga keltirilgan shakli bo'lib kerakli biofaollikni ta'minlovchi shaklga aytiladi Xar bir preparatning alohidaligi va bemor patologiyasiga rezorbsiya jarayonning ta’siri turlicha, shunig uchun dori vositalari har xil biosamaradorlikga ega. Dori shaklining biosamaradorlik darajasi faol dori vositasining ajralib chiqish va so‘rilishi tezligiga va oshqozon-ichak traktiga bilan ta’siriga uchrashi bilan aniqlanadi. Dori vositasining dori preparatidan ajralib chiqish tezligi va mos holda biologik samaradorligi asosida barcha peroral dori shakllarini quyidagi qatorga joylashtirish mumkin: eritmalar – emulsiyalar – suspenziyalar – kukunlar- granulalar – tabletkalar. Biologik samaradorlik darajasi quyidagi formula orqali aniqlaniladi: V BS =----- x 100 A • BS - biologik samaradorlik darajasi, %; • A - standart dori shaklida DM yuborilganda organizmga so‘rilgan DM miqdori; • V - tekshiralayotgan dori shaklini yuborilganda organizmga so‘rilgan DM miqdori. Biosamaradorlikni aniqlash zaruriyati: • Yangi dorini yaratishda; • Dorilarni turg‘unligini nazorat qilishda; • DM ni xar xil dori shakllarini qiyosiy o‘rganishda • Dorilarni texnologiyasini takomillashtirishda Dorining shakli boshqa farmatsevtik faktorlar bilan birgalikda terapevtik faollikka ta’sir ko‘rsatadi. Shuningdek bu dori shakllarida qo‘llanilgan yordamchi moddalar va yuqorida keltirib o‘tilgan texnologik jarayon kabi omillar o‘z ta’sirini ko‘rsatkani yaqqol ko‘rinib turibdi. Ko‘p sonli biofarmatsevtik tadqiqotlar va ilmiy natijalar asosida bu omillarning ta’sirini dori preparatlarining farmakokinetik xususiyatlari bilan ham tushuntirish mumkin, shuningdek ma’lum bir farmakologik faollik ham talab etilishi, ya’ni: sinergizm, antagonizm, ta’sirini uzaytirish, yallig‘lanishga qarshi ta’sir spektrining kengayishi va hakozolar bo‘lishi mumkin. Bunda terapevtik samarani nafaqat dori shaklining strukturasi ta’minlaydi, balki organizmning fiziologik holati, yuqorida keltirilgan farmatsevtik faktorlar ham ta’sir ko‘rsatishi kuzatiladi.. Shuning uchun zamonaviy dori shakllarida tabletkalar keng tarqalgan: retard, durullar, sendvichlar, dupoeks, entersolyubil, perlingval, sublingval, bukkal, implantatsiyalangan va boshqalar. Shart-sharoitdan (kasal holatidan) kelib chiqib har xil turdagi rektal dori shakllaridan ham foydalanish mumkin: suppozitor qatlamli, shishiruvchi, rektiollar, shpritslar, tamponlar, klizmalar va hakozo. Spansulalar, depo-preparatlar, psevdokukunlar, va psevdosuspenziyalar, hamda liposomalar, ioniksenlar, kollagenlar va boshqalar kabi mikro- va monokapsulalash asosidagi yangi dori shakllari bugungi kunda tibbiyot amaliyotida paydo bo‘ldi va fapmakoterapiyada keng qo‘llanilyapti. Muayyan dori shaklini tanlash dori preparatlarining terapevtik ta’siriga samarasini belgilaydi. Masalan,teofillin, eufillin, diprofillin, digoksinlarning tabletka dori shaklini shamcha holatiga almashtirilishi ularning biologik samaradorligini oshishiga olib keladi. Shuningdek, bu preparatlarning shamcha dori shaklining qo‘llanilishi ularning dozasini kamayishiga olib keladi. V.V. Nagornov, V.O. Golovkin, I.L. Kechin ma’lumotlariga ko‘ra in’eksiya dori shakllarini rektal dori shakllari bilan almashtirish mumkin, chunki ularning samaradorlik darajasi ine’ksiya dori shakllariga teng va ularn tanani jarohatlash oldini oladi. Bundan tashqari, qon tomiri orqali yuborilgan preparatlar organizmdan tez chiqib ketadi, ayrim dori preparatlarining suppozitoriya va miroklizma (masalan, ksantiverin) ko‘rinishida tayinlanishi ularing ta’sirini uzaytirishi bilan baholanadi. Nitroglitserinning ta’sirini uzaytirish maqsadida “Nitroderm” malhamini tabletka o‘rnida ishlataish tavsiya qilinadi. Ishemik kasalliklarni davolashda keng ishlatiladigan “Trinitrolong” preparatini plastinka ko‘rinishida yuborgan yaxshiroq. Bu dori shakli preparatlarini individual dozalash imkonini beradi, uzluksiz va maksimal terapevtik ta’sirini ta’minlaydi. Statistik ma’lumotlarga asosan tahminan bemorlarning 30% tabletkalar va kapsulalar qabul qilganda qiyinchilikni xis etadi, shuning uchun ular tabletkalarni maydalaydi va kapsulalarni ochadi. Bemorlarning 23% eruvchan dori shakllarini ma’qul ko‘radilar. Buni inobatga olib sanoatda oxirgi shakldagilarni ishlab chiqish joriy qilinyapti. Ya’ni, masalan, oddiy amoksillin (biosamaradorligi 75%) o‘rniga “Flemoksin solyutab” (biosamaradorligi 95%) preparati ishlab chiqarilayapti. Dori shakli tanlanganda bir vaqtning o‘zida organizmga dori preparatining yuborilishi yo‘li ham aniqlanadi. Organizmga dori preparatining yuborilish yo‘lining har biri o‘zining afzalligiga ega, lekin ularning hammasi ham doimo effektiv emas. U yoki bu sabablarga ko‘ra ayrim paytlarda preparat vena qon tomiri orqali yuborilganda ham biomasaradorlikni ta’minlamaydi. Masalan, xoriogoninni in’eksiya ko‘rinishida qo‘llanilganda bemor holatining emotsional o‘zgarishi, allergik reaksiyalar kuzatilgan, rektal dori shaklida yuborilganda aks ta’sir ko‘rsatuvchi omillar bo‘lmagan. Shunday qilib, dori shakli qo‘llash uchun qulay, foydali va ratsional bo‘lishi nafaqat iqtisodiy, estetik tomondan, balki eng asosiysi praparatning farmakodinamik va farmokoterapevtik nuqtai nazardan zamonaviy talablarni to‘la ta’minlashi kerak. Shamcha dori turlari alohida va sistemali ta’sir ko‘rsatishi mumkinligi biofarmatsevtik nuqtai nazardan ahamiyatli hisoblanadi. Rektal yo‘l bilan suppozitoriylardan tashqari surtmalar, klizmalar, turli tamponlar, ko‘piklar, kapsulalar va boshqalar organizmga yuboriladi. To‘g‘ri ichak shillig‘i muhitining pH ko‘rsatkichi 7,6-7,9 ga teng. Shamollash davrida esa bu ko‘rsatkich 6,3-6,6 ga teng bo‘ladi. Shu sababli dori vositasi bu erga tushganida muhitni o‘zgartirib yuborishi mumkinligini ununutmaslik lozim bo‘ladi. Yuqoridagi hollarda dori vositasining to‘g‘ri taqsimlanishi va so‘rilishini boshqarish uchun kerakli choralar ko‘rilishi talab etiladi. Qattiq dori vositalaridan dori moddasining ajralib chiqishi Dori vositalari orasida o‘zining keng tarqalganligi jihatidan tabletka dori turlari birinchi o‘rinni egallab kelmoqda. Tabletka dori turlari texnologiyasi murakkab jarayon hisoblanadi. Tabletka texnologiyasi jarayonlari ilmiy jixatdan asoslashga bag‘ishlangan nazariy ishlar xozirgacha tegishli adabiyotlarda etarlicha emas. Bu esa keng ko‘lamda fizik-kimyoviy, mexanika va fanning boshqa soxasi yutuqlaridan oqilona foydalanishni taqozo etadi. Buni antifriksion va bog‘lovchi moddalarni ishlatish misolida ko‘rish mumkin. YUqoridagi muloxazalarga asoslanib, bu soxani fizik-mexanik ta’limoti bilan jiddiy asoslash va boyitish lozim bo‘ladi. Xozirgi zamon talabiga javob beradigan, yuqori unum bilan ishlaydigan tabletka mashinalarini bir me’yorda ishlashini ta’minlash va sifatli tabletka olishning asosiy omillaridan biri ishlatiladigan yordamchi moddalar turi va miqdorini ilmiy jixatdan asoslab tanlash. Bunda yordamchi moddalarning faolligi biofaol moddalarga, foydalanayotgan asbob uskunalarga nisbatan befarqligiga, texnologik jarayondagi maydalash, elash, aralashtirish, namlash, quritish, donadorlash va xakozo kabi jarayonlarga bog‘liqdir. Tegishli me’yoriy texnik hujjatlar talabiga javob beradigan sifatli tabletka olishning shartlaridan biri presslanadigan moddaning og‘irligi kamida 0,050 g, yaxshi sochiluvchan, tabletka mashinasi imkoniyati darajasidagi bosimda presslanadigan va osonlik bilan qolipdan chiqadigan bo‘lishi lozim. Biofaol moddalar xossalarinng o‘ta xilma-xilligi: gidrofob, gidrofill, gigroskopik, qayishqoq, tarang, xar xil maydalik darajasi, amorf yoki xar xil kristall shakliga ega ekanligi xar doim xam to‘g‘ridan-to‘g‘ri presslash bilan sifatli tabletka olishga imkon bermaydi. SHu sababli biofaol moddalarga ishlov berib kerakli texnologik xossalar bilan boyitish lozim bo‘ladi. Bozor iqtisodiyoti davrida yordamchi moddalarni nisbatan arzon, ko‘p va noozuqaviy bo‘lishiga e’tibor beriladi. Yordamchi moddalar Tabletka dor shaklini tayyorlashda turli xil xossaga ega bo‘lgan yordamchi moddalar ishlatiladi. Tabletka texnologiyasida 90% dan ko‘proq xolatlarda u yoki bu yordamchi moddalar ishlatiladi. Faqat ayrim xolatlardagina to‘g‘ridan-to‘g‘ri presslab tabletka olish imkoniyati bo‘lgan moddalarga yordamchi moddalar ishlatilmasligi mumkin. Ular o‘z tabiatiga ko‘ra 3 guruxga bo‘linadi: 1. Tabiiy organik moddalar. Ularga qand, glyukoza, sut qandi, ksilit, mannit, agar-agar, kraxmal, kollagen va boshqalar kiradi. 2. Sun’iy polimerlar. Bularga sellyuloza va uning xosilalari: Na-KMC, MKC, AFC, MC, suvda eriydigan PVP, PVC, PEO-400, PEO-2000 va boshqalar. 3. Mineral moddalar. Bularga magniy karbonat, magniy oksid, kalsiy karbonat, natriy fosfat, kalsiy gidrofosfat, natriy xlorid, kalsiy sulfat, bariy sulfat, alyuminiy gidroksid, stearin kislota, uning kalsiyli va magniyli tuzlari, aerosil, talk, bentonit, oq gil va boshqalar. Tabletka ishlab chiqarish amaliyotida ishlatiladigan yordamchi moddalar soni sobiq Ittifoqda shu jumladan bizda nisbatan kam bo‘lgan. Adabiyotlarda keltirilgan ma’lumotlarga qaraganda umumiy soni 200 turdan oshmagan, shulardan 70 xil yordamchi moddalar davlat ro‘yxatiga kiritilgan. Bu ko‘rsatgich jahon farmatsevtika amaliyotda ishlatilayotgan yordamchi moddalarni 40% ni ham tashkil qilmaydi. SHu sababli tabletka texnologiyasida maqsadga muvofiq yordamchi moddalarni tanlash va amaliyotga tatbiq etish qiyin muammolardan bo‘lib qolmoqda. Chunki yordamchi moddalar turi qanchalik ko‘p va etarli miqdorda bo‘lsa, ularning yordamida ijobiy texnologik xossalarga ega bo‘lgan massadan sifatli tabletka olish imkoniyati ko‘proq bo‘ladi. Bu nuqtai-nazardan qaraganda xorijiy mamlakatlarning firmalari bu soxada ancha oldinda turadi. G‘arbiy Evropa va shimoliy Amerikadagi 450 firmada 2500 xilda yordamchi moddalar ishlab chiqarilmoqda. Faqat AQSH ning o‘zida 186 firma 1040 turda yordamchi moddalarni, Germaniyaning 137 firmasi 931, Angliyaning 56 firmasi esa 250 turdagi yordamchi moddalarni ishlab chiqaradi. Respublikamizda yordamchi moddalar ishlab chiqaradigan korxonalar deyarli yo‘q. SHu sababli tabletka ishlab chiqarishda asosan oziq – ovqat mahsulotlaridan qand, sut qandi, jelatin, kraxmal va glyukozadan foydalaniladi. Farmatsevtikada ishlatiladigan bu mahsulotlarning miqdori 0,03 – 0,06% ni tashkil qiladi. Shu sababli tibbiyot extiyojini qondiradigan, farmatsevtika uchun bozor iqtisodiyoti davrida maxsus yordamchi moddalarni ishlab chiqaradigan korxonalar tashkil qilish iqtisodiy tomondan o‘zini oqlamaydi. Keyingi yillarda respublikamizda yordamchi modda sifatida doka chiqindisidan olingan MKC “Introtsel” va paxta sellyulozasidan olingan MKC larga tabletka amaliyotida yordamchi modda sifatida ishlatishga ruxsat etilgan. Respublika olimlarini kalsiy karbonat, modifikatsiyalangan MC, MKC, VRATC (suvda eriydigan atsetilsellyuloza), maxalliy xom ashyolardan olingan stearin kislotasi, uning kalsiyli va magniyli tuzlarini tabletka texnologiyasida qo‘llab ijobiy, natijalarni qo‘lga kiritganlar. Bu yordamchi moddalarning ijobiy texnologik xossalarini inobatga olib, tezroq tabletka amaliyotiga tatbiq etilsa maqsadga muvofiq bo‘lar edi. Kalsiy karbonatning to‘ldiruvchi sifatida ishlatilishi ko‘p jixatdan tayyorlangan presslanadigan massaning texnologik xossalariga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Ulardan sochiluvchan zichligi kichik bo‘lgan moddalardan tabletka olishda, tabletka mashinasini bir me’yorda ishlashini ta’minlashda, presslash jarayonida ishqalanishni kamaytirish, tabletkani suyuqlikda parchalanishini ta’minlash uchun foydalanish mumkin. Adabiyotlarda magniy oksidi va magniy karbonatlar yordamchi modda sifatida tabletka texnologiyasida ishlatilganligi xaqidagi ma’lumotlar juda kam uchraydi. Buning asosiy sabani, ularning betaraf emasligi deb tushuntiriladi. Xaqiqatan xam dimedrol tabletkasi tarkibiga magniy karbonat qo‘shib tayyorlanganda, uning turg‘unligiga salbiy ta’sir ko‘rsatgan, magniy va kalsiy gidrofosfat ishlatilganda esa tabletkaning sifat ko‘rsatkichlari yaxshilangan. Xozirgi vaqtda turli xil xom ashyolardan olingan mikrokristallik sellyuloza (MKC) tibbiyotda keng ko‘lamda ishlatilmoqda, shu jumladan farmatsiyada. MKC rangsiz, kimyoviy betaraf, organizmga mutlaqo so‘rilmasligi uchun ko‘pchilik olimlar tabletka texnologiyasida ishlatishga tavsiya etganlar. Bunda ishlatilayotgan MKC ning o‘ziga xos texnologik xossalari borligini inobatga olish lozimdir. Ishlatilayotgan MKC ning fizik-kimyoviy va texnologik xossalari ko‘p jixatdan xom ashyo turiga, sifatiga, texnologik jarayonga, gidroliz uchun ishlatilgan kislota turiga va tayyor maxsulotning dispers darajasiga bog‘liq bo‘ladi. Download 38.92 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||