' G. P. Xomchenko, I. G. Xomchenko
§) asosida olinadi. Etilenni bevosita oksidlab sirka aldegidga aylantirish
Download 6.95 Mb. Pdf ko'rish
|
|
§) asosida olinadi. Etilenni bevosita oksidlab sirka aldegidga aylantirish
usuli ham ishlab chiqilgan: reaksiya katalizator — PdCl 2
Cu 2
2
н Sirka aldegid asosan sirka kislota olishda, shuningdek ba’zi organik sintezlarda ishlatiladi. Molekulasida 7 tadan 16 tagacha uglerod atomlari bo‘lgan yuqo ri aldegidlar xushbo‘y bo'lganligi sababli atir-upa sanoatida keng ko‘lamda ishlatiladi. Polikondensatlanish — bu quyi molekular moddalardan yuqori molekular birikmalar hosil bo‘Iish jarayoni bo'lib, unda qo‘shimcha modda (suv, ammiak, vodorod xlorid va b.) ajralib chiqadi.
6
biriktirib olish reaksiyalariga kirishuvchan bo'lgani uchun dastlab fenol bilan formaldegid o'zaro ta’sirlashadi: Hosil bo'lgan birikma keyin fenol bilan reaksiyaga kirishadi va suv molekulasini ajratib chiqaradi: 17.8- §. Polikondensatlanish reaksiyalari O H OH Yangi birikma formaldegid bilan reaksiyaga kirishadi: Bu birikma fenol bilan, so'ngra yana formaldegid bilan kon- densatlanadi va h. Fenolning formaldegid bilan katalizatorlar ishtirokida polikon- densatlanishi natijasida fenolformaldegid smolalar hosil bo'ladi, ulardan plastmassalar — fenoplastlar (bakelitlar) olinadi. Feno- plastlar — sanoatning ko'pchilik tarmoqlarida rangli va qora metallar o ‘rnida ishlatiladigan juda muhim materiallardir. Ulardan ko‘p miqdorda keng iste'mol buyumlari, elektr izolatsiya materiallari va qurilish detallari tayyorlanadi. 17.9- §. Ketonlar Molekulalarida ikkita uglevodorod radikali bilan bog‘langan karbonil gruppa >C = О bo‘lgan organik birikmalar ketonlar deyiladi. Ularni uglevodorodlarning ikkilamchi uglerod atomidagi ikkita vodorod atomi o‘rnini kislorod atom i olgan hosilalari sifatida qarash mumkin. Masalan: CH3— CH - C H 3 CH. -
с propan
CH 3 dimetilketon II K eto n larnin g um um iy form ulasi R—C —R', R va R 'radikallar turli xil va bir xil bo'lishi mumkin. Ketonlarning nomi ulaming molekulasiga kirgan radikallaming nomiga keton so'zini qo'shib, yoki tegishli uglevodorodlar nomiga -on suffiksini qo'shib hosil qilinadi. Masalan: C H 3—CO—C H 3— dimetilketon, yoki propanol, yoki aseton. C H 3—CO—CH 2—C H 2—C H 3 — metilpropilketon yoki pentanon-2. Ketonlarning xossalari ularning birinchi gomologi — aseton misolida ko'rib chiqiladi. Aseton.
efirda yaxshi eriydi. Eng ko'p foydalaniladigan organik etiruvchi yog‘lar, smolalar va ko'pchilik boshqa organik moddalarni yaxshi eritadi. Barcha ketonlar kabi aseton ham «kumush k zgu» reaksiyasini bermaydi, polimerlanmaydi. Shu bilan u aldegidlardan farq qiladi. Formaldegid vodorodni biriktirgan sharoitda aseton ham vodorodni biriktirib oladi: Bu holda ham vodorod karbonil gruppaning qo'shbog'i uzilishi tufayli birikadi. Aseton natriy gidrosulfitni va sianid kislotani ham biriktirib oladi. Aseton erituvchi sifatida sanoatning ko'pchilik tarmoqlarida (sun’iy ipak, tutunsiz o'q-dori, kinoplyonka, loklar, dori- darmonlar va b. ishlab chiqarishda) ishlatiladi. U ko'pchilik organik birikmalarni sintez qilishda boshlang'ich modda sifatida ishlatildi. Aseton k o‘p m iqdorlarda turli usullar bilan: yog'ochni quruq haydashda, kalsiy asetatni parchalash yo'li bilan, «kumol» usuli bilan (17.4-§), izopropil spirtni oksidlash, asetilenni suv bug'i bilan gidratlash orqali olinadi. Asetilenni gidratlashda reaksiya 400 — 460 °C da tarkibida tem ir va marganes oksidlari bo'lgan katalizator ustida sodir bo'ladi: Yuqorida aytib o'tilgan usullardan oxirgi ikkitasi eng tejamli va afzal usullar hisoblanadi. Molekulasida funksional karboksil gruppa (karboksil) с H bo'lgan organik birikmalar k a r b o n k is lo ta la r deyiladi. Карбоксил degan nom karbonil va gidroksil so'zlaridan kelib chiqqan. Agar molekulada bitta karboksil gruppa bo'lsa, kislota bir asosli, ikkita bo'lsa — ikki asosli va hokazo bo'ladi. To'yingan bir asosli karbon kislotalar gomologik qatorining vakillariga misollar va ularning trivial nomlarini keltiramiz: О OH C H , = C - C H , + H , C H , - C - CH qizdirish | H 2CH = CH + 3 H ,0 -> C H , - C O - C H , + 2H, + CO 17.10- §. Karbon kislotalar Н — СООН - chumoli kislota СН 3
СН 3
2
3
2
2
СН 3
2
2
2
3
2)4
3
2)5
3
2)14
3
2)|6
0
uglevodorod nomiga kislota so‘zini qo'shish bilan hosil qilinadi. Masalan: HCOO H - metan kislota C H 3COOH — etan kislota C H
3C H 2COOH — propan kislota 5 4 3 2 1 C H 3 - CH — CH - C H 2 — COOH - 4-metil-3-etilpentan kislota C H 3 C2H5
Kislotalarning izomeriyasi radikalning tuzilishiga bog'liq. Izomerlar moy kislota C 3
3 2
CH 3 - CH2 - CH2 - COOH C H 3 - CH - COOH m oy yoki bu tan kislota I C H 3 izom oy yoki 2 -m etilp ro p a n kislota Karbon kislotalarning xossalari. Karbon kislotalarning ko'pchilik xossalari ulaming molekulasida karboksil gruppalar borligi tufaylidir. Karbon kislotalarning elek tron tuzilishini ushbu sxema bilan ko'rsatish mumkin. Uglevod bilan qo'shbog' orqali bog'langan kislorod atomi elektronlarni o'z tomoniga tortadi. Uglerod / О "
R : С ' : О : H qisman musbat zaryadli bo‘lib qoladi va — OH gruppadagi ikkinchi kislorod atomining elektronlarini 5
o'ziga tortadi, bu esa О — H bog'lanishning elektron C 4
4 -H Karboksil gruppada atomlarning bir-biriga ta’sirini sxema bilan tasvirlash mumkin. Karboksil gruppada atomlar bir-biriga ta’sir etishi natijasida С = О bog'lanish karbonil gruppadagiga qaraganda puxtaroq, О — H bog'lanish esa spirtlardagidan bo'shroq bo'ladi. Karbon kislotalarning qaynash temperaturasi yuqori bo'ladi. bu molekulalar orasida vodorod bog'lanishlar hosil bo'lishi bilan bog'liq, masalan: ... О = С - ОН ... О = С - ОН ... О = С - ОН R R R Suvdagi eritmalarda karbon kislotalar mineral kislotalar singari ionlarga dissotsilanadi va gidroksoniy ionini hosil qiladi: RCOOH + H 20 = H 30 + + R C O O ”
6
2
C H
3COOH + Cl2 -> C H 2ClCOOH + HCI 2 -xloretan (xlorsirka) kislota С Н 3
+ Br 2 -> C H 3CHBrCOOH +HBr 2 - b ro m p r o p a n kislota
10
marta katta, trixlorsirka kislota esa kuchi jihatdan xlorid yoki sulfat kislotaga yaqin turadi. Bu holda gidroksil gruppadagi vodorodning bog'lanishi susayishini ushbu sxema bilan tasvirlash mumkin: Karbon kislotalarning o ‘ ziga xos xususiyati ularning spirtlar bilan reaktsiyaga kirishib, murakkab efirlar (17.13-§ga q.) hosil qilishidir. Quyidagi kislotalar: palmitin C n H 31C O O H va stearin C |7H 35C O O H kislotalar — qattiq moddalar, shuningdek suyuq to'yinmagan olein kislota C 17H 33C O O H m u h i m ahamiyatga ega. B u bir asosli kislotalarning qoldiqlari yog* va moylar (17.14-§ ga q.) tarkibiga kiradi. Karbon kislotalar olishning u m u m i y usuli birlamchi spirtlar va aldegidlarni oksidlashdan iborat. Kislotalarning xossalari chumoli va sirka kislotalar misolida ancha batafsil ko‘ rib chiqilgan. 17.11- §. Chumoli kislota Chumoli kislota H C O O H — o ‘ tkir hidli, rangsiz suyuqlik, 101 °C da qaynaydi. Suvda istalgan miqdorda eriydi. Terini kuydiradi. U chumoli bezlaridan ajralib chuqadigan suyuqlik tarkibida, shuningdek ba’ zi o ‘ simliklarda (masalan, qichitqi o ‘ t barglarida) bo'ladi.
Kimyoviy xossalari. Kimyoviy xossalari jihatidan chumoli kislota barcha karbon kislotalar orasida eng reaksiyaga kirishuvchisi hisoblanadi. B u n g a sabab shuki, uning karboksil gruppasi uglevodorod radikali bilan emas, balki vodorod bilan bog'langan. Molekulasida aldegid gruppa borligi tufayli chumoli kislotada aldegidlaming xossalari mavjud:
ya’
ni qaytarish xossalarini n a m o y o n qiladi („kumush ko'zgu" reaksiyasini beradi): Н С О О Н + A g 20 - > A g i + С 0 2
U qizdirilganda uglerod (II) oksid bilan suvga ajraladi:
Ilgari chumolilarni suvga b o ‘ ktirib, so'ngra eritmani haydash yo‘ li bilan chumoli kislota olinar edi. Hozirgi vaqtda u uglerod (II) oksid bilan natriy gidroksiddan olinadi: О II
Hosil bo'lgan tuzdan chumoli kislota siqib chiqariladi, so'ngra haydab olinadi: H C O O N a + H 2
4
C h u moli kislota oson oksidlangani sababli uni kislotalar olishning u m u m i y usullari bilan olib bo'lmaydi.
Chumoli kislota kimyo sanoatida organik moddalar sintez qilishda qaytaruvchi sifatida, shuningdek oksalat kislota olish uchun: oziq-ovqat sanoatiga — dezinfeksiyalovchi va konservalovchi vosita sifatida; to'qimachilik sanoatida — gazlamalami bo'yashda, tibbiyotda — revmatizm (bod) kasalligida teriga surtib ishqalash uchun keng ko'lamda ishlatiladi.
Sirka kislota odatdagi temperaturada — o'ziga xos o'tkir hidli rangsiz suyuqlik. U +16,6° Cdan past temperaturada mu z g a o'xshash kristallar holida qotadi, shu sababli m u z sirka kislota deyiladi. Sirka kislota suvda istalgan miqdorda eriydi, uning suvdagi 3 — 9 % li eritmasi sirka deyiladi va ovqatga qo'shish uchun ishlatiladi. 70 — 8 0 % li sirka kislota sirka essensiyasi deyiladi.
Kimyoviy xossalari jihatidan sirka kislota mineral kislotalarga o'xshaydi. U suvdagi eritmada ionlarga dissotsilanadi: C H 3
Kislota qoldig'i C H 3C O O ~ asetat-ion deyiladi. Sirka kislota kuchsiz elektrolitlar qatoriga kirganligi sababli vodorod ionlari va asetat-ionlar k a m hosil bo'ladi.
Mineral kislotalar kabi sirka kislota h a m asoslar, asosli oksidlar va tuzlar bilan reaksiyaga kirishadi, bu reaksiyalardan uning tuzlarini — asetatlarni olishda foydalaniladi.
Sirka kislota olishning hozirgi sintetik usuli sirka aldegidni oksidlashga asoslangan, bu aldegidning o ‘ zi esa
asetilendan M . G. Kucherov reaksiyasi bo'yicha olinadi (asetilen juda arzon xomashyodan — metandan olinadi): H g 2+ [ O ]
CH = CH + H , 0 — — — > C H - Q - > C H , - C . 3 ^ H 3 x OH
Sirka kislota olishning butanni oksidlashga asoslangan yangi usuli katta ahamiyat kasb etmoqda: 2CH, - C H , - CH , - C H , + 5 0 , -> 4C H , - С + 2 H ,0 N 0 H Sirka kislotani metandan olish jarayoni ko‘ p bosqichli b o ‘ lgan
holda (metan — » asetilen — » sirka aldegid —> sirka kislota) butanni oksidlab kislota olish bir bosqichlidir, bu esa katta iqtisodiy samara beradi.
Sirka kislota turli-tuman maqsadlarda ishlatiladi. K i m y o sanoatida undan plastik massalar, turli xil b o ‘ yoqlar, dori- darmonlar, sun’ iy tola(asetat ipak), yonmaydigan kinoplyonkava h.k. olish uchun foydalaniladi. Sirka kislotaning aluminiyli, xromli va temirli tuzlari gazlamalami bo'yashda, dorilash uchun ishlatiladi. Sirka kislotaning tuzlaridan qishloq xo'jaligi zararkunandalariga qarshi kurashda h a m foydalaniladi. Sirka kislota ovqatga solish, sabzavotlarni konservalash uchun h a m ishlatiladi.
Karbon kislotalar spirtlar bilan o'zaro ta’ sir ettirilganda murakkab efirlar hosil bo'ladi. Masalan, sirka kislota bilan etil spirtdan katalizator (konsentrlangan sulfat yoki xlorid kislota) ishtirokida murakkab efir — etilasetat olinadi: / п
/ > 2CH3 - C ^ V .J +;H O - C3Hj -* CH, - С - О - C,H, + Н ,0 I OH ! etilasetat ^ I-------
1 U I Murakkab efirlarning u m u m i y formulasi R — С — О — R', bunda R va R' — uglevodorod radikallar. Murakkab efirlami kislotalarning gidroksididagi vodorodi o'rnini radikal olgan hosilalari sifatida qarash mumkin. Lekin chumoli kislotaning murakkab efirlarida radikal R o'rnida vodorod atomi bo'ladi.
Eterifikatsiya reaksiyalari faqat karbon kislotalar uchungina emas, balki mineral kislotalar uchun h a m xosdir. Masalan, etil spirt sulfat kislota bilan o'zaro ta’ sirlashganda murakkab efir — dietilsulfat hosil bo'ladi: H O C 2H 50 2C 2
^ S O , -» \ SQ + 2Hp Н О /
C 2H 50 / 2 2 dietilsu lfat Nitrat kislota bilan spirtdan etilnitrat hosil bo'ladi: C 2
2
2
5
2
etiln itrat Nomenklaturasi. Murakkab efirlarning nomi ko'pincha qol- diqlari, ulaming tarkibiga kiradigan kislota va spirtlarning nomiga efir so'zini qo'shib hosil qilinadi; ularning nomi tuzlarning nomiga o'xshash hosil qilinadi. Masalan:
3
CH 3
0
2
5
Karbon kislotalar murakkab efirlarining ko'pchiligi — suvda k a m eriydigan suyuqliklar, lekin ular spirtda yaxshi eriydi. Murakkab efirlar molekulalarining tuzilishi o'ziga xos (ularda masalan, gidroksil gruppalar yo'q) bo'lganligi sababli vodorod bog'lanishlar bo'lmaydi va spirtlar h a m d a kislotalar uchun xos bo'lgan assotsilangan molekulalar h a m bo'lmaydi. Shu sababli murakkab efirlar ularga m os keladigan kislotalarga qaraganda ancha past temperaturada qaynaydi. Ko'pchilik murakkab efirlardan xushbo'y m e va hidi keladi. Masalan, chumoli-amil efirdan — olcha hidi, chumoli-etil efirdan — rom, sirka-amil efirdan — banan, moy-etil efirdan — o'rik, moy- butil efirdan — ananas, izovalerian-etil efirdan — olma hidi keladi.
Murakkab efir suv bilan reaksiyaga kirishib, yana qaytadan kislota bilan spirtga aylanadi. Masalan: О
сн3 - с - о - с2н5 + нон -»сн3 -
с2н5он
он M urakkab efirning suv bilan reaksiyaga kirishib, spirt va kis lota hosil qilish reaksiyasi sovunlanish yoki gidrolizlanish deyiladi. U eterifikatsiya reaksiyasiga teskari reaksiyadir. Ravshanki, eterifikatsiya qaytar jarayondir: О C H 3 - С + H O - C 2H 5 ?=> CH 3 - с - о - с2н5 - H 20
хон va kimyoviy muvozanat qaror topganda reaksiyaga kirishayotgan aralashmada boshlang'ich moddalar ham, oxirgi mahsulotlar ham bo'ladi. Katalizator — vodorod ionlari (mineral kislotalar) — to'g'ri va teskari reaksiyani (eterifikatsiya va gidrolizni) bir xilda tezlash- tiradi, ya’ni muvozanat holatiga yetishni tezlashtiradi. Muvozanatni efir hosil bo'lish tom oniga siljitish uchun boshlang'ich kislota yoki spirtni mo'l miqdorda olish kerak. Reaksiya mahsulotlaridan biri reaksiya doirasidan chiqarib yuborilganda ham xuddi shu natijaga erishiladi; buning uchun efirni haydash yoki suv tortib oluvchi moddalar bilan suvni bog'lash kerak. OH - ionlari murakkab efir larning gidrolizlanishini kuchaytiradi: muvozanat kislota bilan spirt tomoniga siljiydi va reaksiya amalda qaytmas bo'lib qoladi, chunki hosil bo'ladigan karbon kislota ishqor ta’sirida tuz hosil qiladi: О О C H 3 - С - О - С2н 5 + NaO H - » С Н 3 - С - ON a + С 2Н5ОН Murakkab efirlarning suv bilan o'zaro ta’siri — ularning juda muhim kimyoviy xossasidir (oddiy efirlar gidrolizlanmaydi). Ishlatilishi. Ko'pchilik murakkab efirlar organik moddalaming yaxshi erituvchilari sifatida ishlatiladi. Ulardan meva essensiyalari tayyorlashda ham keng ko'lamda foydalaniladi. Ayrim murakkab efirlar tibbiyotda ishlatiladi: izoamil-nitrit stenokardiya xurujlarini susaytiradi, etilnitrit chakka qon tomirlarini kengaytiradi. Yog‘lar yuqori bir asosli karbon kislotalar, asosan palmitin, stearin (to'yingan kislotalar) va olein (to'yinmagan kislota) kislo talar bilan uch atomli spirt — glitserindan hosil b o‘lgan murakkab efirlardir. Bunday birikmalarning umumiy nomi - triglitseridlar. Tabiiy yog'Iar alohida modda emas, balki har xil triglitseridlar aralashmasidir. Triglitseridlardan birining, masalan stearin kislota triglitseri- dining hosil bo'lishini ushbu tenglama bilan tasvirlash mumkin: c h
2- o - [ h
ho " ]- c o
- c 17 h 35
c h 2- o - c o
- c I7 h 35 1 I I 1 CH2- 0 - |- H + H O |- C O - C 17H35 — > с н - о - с о - с 17н 35 + з н 2о c h
2- o - [ h _
ho J -
c o - c I7 h 35 c h 2- o - c o
- c 17 h 35
stearin kislota stearin triglitseridi Triglitseridlaming molekulalari tarkibiga turli xil kislota radikal- lari kirishi mumkin, bu ayniqsa tabiiy yog'Iar uchun xos, lekin glitserin qoldig'i barcha yog'larning tarkibiy qismi hisoblanadi: CH2 - О - CO - C17H3I CH - О - CO - C17H35 CH2 - О - CO - CI7H33 Yog'larning hammasi suvdan yengil va suvda erimaydi. Ular benzinda, efirda, uglerod tetraxloridda, uglerod sulfidda, dixlor- etanda va boshqa erituvchilarda yaxshi eriydi. Qog‘oz va teriga yaxshi shimiladi. Yog‘lar barcha o'simlik va hayvonlarda b oiad i. Suyuq yog'Iar odatda m oylar deyiladi. Qattiq yog'Iar (mol yog'i, q o‘y yog‘i va b.) asosan to'yingan (qattiq) kislotalarning triglitseridlaridan, suyuq yog‘lar (kungaboqar moyi, paxta moyi va b.) — to'yinm a gan (suyuq) kislotalarning triglitseridlaridan tarkib topgan bo'ladi. Suyuq yog'Iar gidrogenlash reaksiyasi yo'li bilan qattiq yog'larga aylantiriladi. Vodorod yog'Iar molekulasining uglevodorod radikallaridagi qo'shbog'ning uzilish joyiga birikadi: CH2 - О - CO - (CH2)7 - CH = CH - (CH2)7 - CH: I CH - О - CO - (CH,). - CH = CH - (CH2)7 - CH3 + с н 2- о - с о - с |7н 35 + ЗН2- - v?->CH - о - с о - с |7н 35 с н 2 - о - с о - с 17н 35 Reaksiya bosim ostida qizdirilganda va katalizator — mayda tuyilgan nikel ishtirokida boradi. Gidrogenlanish mahsuloti — qattiq yog‘ (sun ’iy yog') salom as deyiladi va sovun, stearin hamda glitserin ishlab chiqarishga sarflanadi. M argarin — ovqatga "ishlatiladigan yog‘ — gidrogenlangan moylar (kungaboqar moyi, paxta moyi va b.), hayvon yogiari, sut va ba’zi boshqa moddalar (tuz, shakar, vitaminlar va b.) aralashmasidan iborat. Barcha murakkab efir kabi yog'larning ham muhim kimyoviy xossasi gidrolizlanish (so vu n lan ish ) xususiyatidir. G id ro liz katalizatorlar — kislota, ishqorlar, magniy, kalsiy, rux oksidlari ishtirokida qizdirilganda oson boradi: CH2 - О - CO - R HOH CH2OH I I CH - О - CO - R + НОН CHOH + 3RCOOH I I c h 2- o - c o - r HOH CH2OH Yog'larning gidrolizlanish reaksiyasi qaytar jarayondir. Lekin u ishqorlar ishtirokida amalda oxiriga qadar boradi — hosil bo'lgan kislotalami ishqorlar tuzga aylantiradi va bu bilan kislotalarning glitserin bilan reaksiyaga kirishish (teskari reaksiya) imkoniyatini yo'qqa chiqaradi. Y ogiar — ovqatning zaruriy tarkibiy qismi. Ulardan sanoatda (g litse r in , yog' k islo talar, so vu n o lish d a ) keng ko'lam da foydalaniladi. 17.15- §. Sovunlar va sun’iy yuvish vositalari Sovunlar yuqori karbon kislotalarning tuzlaridir. Odatdagi sovunlar asosan palmitin, stearin va olein kislotalar tuzlarining aralashmasidan tarkib topgan. Natriyli tuzlar qattiq sovunlarni, kaliyli tuzlar — suyuq sovunlarni hosil qiladi. Sovunlar yog'larning ishqorlar ishtirokida gidrolizlanishidan hosil bo'ladi: CH 2 — О - CO - C17H35 stearin kislotaning CH OH
natriy stearat 2 (sovun) glitserin triglitseridi (tristearin) Ana shuning uchun ham eterifikatsiyaga teskari reaksiya sovun- lanish reaksiyasi deb ataladi. Yog'Iar sulfat kislota ishtirokida ham sovunlanishi mumkin (kislotali sovunlanish). Bunda glitserin bilan yuqori karbon kislotalar olinadi. Bu kislotalar ishqor yoki soda ta’sirida sovunga aylantiriladi. Sovun olish uchun xom ashyo sifatida o ‘sim lik moylari (kungaboqar moyi, paxta moyi va b.), hayvon yog'lari, shuningdek natriy gidroksid yoki suvsizlantirilgan soda ishlatiladi. 0
moylari dastlab gidrogenlanadi, y a ’ni ular qattiq yog'Iarga aylantiriladi. Yog‘larning o ‘rniga molekular massasi katta bo‘lgan sintetik karbon yog' kislotalari ham ishlatiladi. Sovun ishlab chiqarishda ko‘p miqdorlarda xomashyo talab qilinadi, shu sababli sovunlarni ovqat bo'lm aydigan mahsu- lotlardan olish masalasi qo'yilgan. Sovun ishlab chiqarish uchun zaruriy karbon kislotalar parafmni oksidlab olinadi. Molekulasida 1 0
dan 16 tagacha uglerod atomlari bo'ladigan kislotalam i neytrallash yo'li bilan atirsovun, molekulasida 17 dan 21 tagacha uglerod atomlari bo'ladigan kislotalami neytrallab — kirsovun va texnika maqsadlari uchun ishlatiladigan sovunlar olinadi. Sintetik sovun ham, yog'lardan olinadigan sovun ham qattiq suvda (13.9- Download 6.95 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|