£ з б е к и с т о н р е с п у б л и к а с и о л и й в а

Yoppasiga kollektivlashtirish VKP(b) XV s’ezdi (1927) belgilab bergan qishloqda 

kollektivlashtirish siyosati va uni izchil amalga oshirish butun mamlakatda bo’lgani 

singari O’zbekiston  va  uning xalqi uchun ham asosiy amaliy vazifaga aylangandi. 

Totalitar hokimiyat qishloqda kollektivlashtirish siyosatini zo’rlik, o’zboshimchalik va 

ma’muriy-buyruqbozlik usullari bilan o’tkazishga kirishdi.  

Markaz buyrug’i va ko’rsatmasini bajarishni o’zlari uchun katta sharaf deb bilgan, 

unga ko’r-ko’rona asoslangan rahbarlar dehqonlarni zudlik bilan kolxozlarga kiritish 

uchun «jon kuydirdilar». Ayniqsa 1929 yilning ikinchi yarmi va 1930 yil boshlaridan 

mavjud reallik bilan hisoblashmay omonat jamoa xo’jaliklari tuzish mavsumi avj 

oldirildi. Masalan, O’zbekiston partiya va hukumatining 1930 yil 17 fevraldagi 

«Kollektivlashtirish va quloq xo’jaliklarini tugatish to’g’risida»gi qarorida respublikaning 

17 ta tumanida yoppasiga jamoalashtirish vazifasi belgilangan edi. Ko’p joylarda 

quloqlarni tugatish shiori ostida o’rtahol, hattoki kambag’al dehqon xo’jaliklariga nisbatan 

ham zulm o’tkazildi. 1929 yil oktyabrga qadar respublikadagi dehqon xo’jaliklarining 3,4 

foizi kolxozlarga kirgani holda, 1930 yil martiga kelganda dehqon xo’jaliklarining 47 

foizi kolxozlashtirilgan edi. 1931 yil oxirida bu ko’rsatkich 68,2 foizga etdi. 

Kollektivlashtirish ishidagi shoshma-shosharlik, joylardagi real shart-sharoitlar 

bilan hisoblashmaslik, milliy hududlarning o’ziga xos hususiyatlari, aholisining milliy 

an’analari, udumlarini, dindorlik darajasi, madaniy-ma’naviy saviyasini e’tiborga 

olmaslik oxir-oqibatda bundan ham ko’ngilsizroq holatlarning yuz berishiga sabab bo’ldi. 

Ko’p qishloq tumanlarida hokimiyat organlarining zo’ravonligi, o’zboshimchaligiga aholi 

keskin norozilik bildirib, turli harakatlar uyushtirishga majbur bo’ldi. 1929-1930 yillarda 

dehqonlarning sovet tuzumiga nisbatan ommaviy norozilik harakatlarida faqat 

---

 

231

Qashqadaryo okrugidan 14 ming nafar kishi qatnashgan. Ma’lumotlarda qayd etilishicha, 

bunday ommaviy norozilik harakatlari shu davrda respublika bo’yicha 240 marta 

sodir bo’lgan. Eng achinarlisi shuki, ko’plab oddiy dehqon xo’jaliklari arzimagan 

sabablar bilan yoxud birgina jamoa xo’jaligiga kirishga rag’bat bildirmaganligi vajidan 

bor budidan mahrum etilib, uy-joyi, mol-mulki tortib olinib, quloqlar ro’yxatiga tirkab 

yuborilavergan. Bu nohaqlikni oldini oladigan, uni adolatli hal etib ajrim qiladigan biror 

bir mard topilmagan o’sha kezlarda. Hamma o’zini o’ylash, bu balo-qazolardan 

ehtiyotlanish choralarini izlashga majbur bo’lgan edi u zamonlarda. 

 

Quloqlashtirish Statistik ma’lumotlarga qaraganda jamoalashtirish   boshlarida 

 

 

O’zbekistonda shartli ravishda «quloq» xo’jaligiga kiritish mumkin bo’lgan 

xo’jaliklarning salmog’i aslida umumiy dehqon xo’jaliklarining 5 foizidan kamrog’ini 

tashkil etardi, xolos. Biroq ommaviy jamolashtirish boshlanishi bilan 15 foizdan ortiq