1. Kern-Yersek testi Grafikalıq diktant Uy, terek, adam

Nátiyjeler juwmaģı
Biz R.Bens, S.Kaufman, B.Guddinaf, S.R.Reynolds, G.Xomentauskas hám R.F Belyauskayte (1983) qollanbalarına tiykarlanģan interpretatsiya sistemasın usınamız.
ÚTA testiniń sanlıq bahası ushın sapalıq kórsetkishler tómendegi simptomlı komplekslerge jámlestirilgen:

• 
  qorģalmaģanlıq
  
• 
  kúshli tınıshsızlanıw
  
• 
  ózine isenbew
  
• 
  tolıq emeslik sezimi
  
• 
  dushpanlıq
  
• 
  konflikt
  
• 
  kirispewshiligi qıyınshılıq
  
• 
  depressivlik
  

Hár bir simptomokompleks ballar menen bahalanatuģın bir qatar kórsetkishlerden ibarat. Eger kórsetkish joq bolsa, onda barlıq jaģdaylarda nol qoyıladı. Belgilerdiń bolıwı 1 ball menen bahalanadı. Hár bir simptomokompleks boyınsha maksimal ball 8 den 10 ballģa shekem boladı. Ballardı esaplaw barlıq úsh súwretti qamtıp aladı. Máselen, bala salģan súwrette shtrixovka bolsa, onda shtrixovka ushın ball, bul belgi áhmiyetli bolģan simptomokomplekslerde ģana esapqa alınadı. Usılayınsha, hár bir simptomokompleks boyınsha ballardıń belgili bir sanı tastıyıqlanadı.


Úy, Terek, Adam – simptokompleks testi

№	Simptomokompleks	№	Simptom
1	qorģalmaģanlıq	1	Súwret qaģazdıń orayında, biraq júdá kishkene
		2	Súwret qaģazdıń joqarısında
		3	Úy, terek qaģazdıń eń shetinde
		4	Súwret qaģazdıń tómeninde salınbaģan tiykarda
		5	Ekinshi dárejeli detallar júdá kóp
		6	Kóp sızılģan tamırlar
		7	Proportsional bolmaģan uzın qollar
		8	Keń ashılģan ayaqlar
		9	Kóriner-kórinbes shtrixovkalar
		10	Ayqın emes súwret, bir reń gammasında orınlanģan
2	Kúshli tınıshsızlanıw	1	Ayırım detallardı ayırıp sızıw
		2	Keńislikti sheklew (ramkadaģı súwret)
		3	Kúshli basıp shtrixovkalaw
		4	Qattı basıp sızılģan sızıqlar
		5	Óshirgishten kóp paydalanılģan
		6	Kuwraģan terek yaki túbir
		7	Tiykar sızıqların ayqın kórsetiw
		8	Kúshli tikireygen shashlar
		9	Qara reńniń basım bolıwı
		10	Ápiwayı qálem menen súwret salıw
3	Ózine isenbewshilik	1	Súwrettiń kóriner-kórinbes sızıqları
		2	Kishkene úy qaģazdıń shetinde
		3	Stvoldıń jińishke sızıqları
		4	Úydiń esigi joq
		5	Qapısı júdá kishkene
		6	Ózin-ózi aqlap sóylewler, qaģazdı qolı menen jasırıw
		7	Úy hawada iliwli, qasında hesh nárse joq.
		8	Terek túbir sıyaqlı
		9	Óshirgishten kóp paydalanģan
		10	Quwraģan terek, japıraqsız.
4.	Tolıq emeslik sezimi	1	Súwretler júdá kishkene.
		2	Qol-ayaqları sızılmaģan
		3	Qollar arqasına shıģıp ketken
		4	Proportsional bolmaģan kelte qollar
		5	Proportsional bolmaģan kishi iyinler
		6	Shaqalardıń proportsional bolmaģan sisteması
		7	Proportsional bolmaģan iri yaki ólshemli japıraqlar
		8	Qurģaq terek, japıraq
		9	Úyshe fundamental emes, qulayın dep tur
		10	Tek qara qálemdi qollanıw yaki ońsız boyaw.
5.	Konfliktli jaģday	1	Terezeleri joq
		2	Qapı-qulıplı skvajina
		3	Júdá úlken Terek
		4	Súwrettiń qorqınıshlı kórinisi
		5	Terektiń, adamnıń keri kórinisi
		6	Shaqalar, barmaq sıyaqlı eki ólshemli
		7	Kózler-úńireygen kóz orınları
		8	Uzın jińishke barmaqlar (6 jastan keyin)
		9	Erinler ashıq, tisleri kórinip turadı
		10	Adamnıń agressiv pozası
6.	Júzege shıģatuģın tosqınlıqlardı keltirip shıģarıwshı subektiv qıyın ótiletuģın jaģday sıpatında	1	Keńisliktiń shekleniwi
		2	Tómennen qaraģandaģı kórinis
		3	Obektti qaytadan soģıw
		4	Qanday da bir obektti soģıwdan bas tartıw
		5	Terek eki terek sıyaqlı
		6	Súwretlerdiń birinshi sapasızlıģı ayqın sáwlelenbewi
		7	Aytıp beriw hám súwret arasındaģı qarama-qarsılıq
		8	Kúshli ajıratılģan janbas
		9	Tóbede predmetlerdiń bolmawı
		10	Kúl reń qálem, qarańģı reńniń basımlıģı
7.	Qarım-qatnasta bolıwdıń qıyınshılıģı	1	Qapısı joq
		2	Qapısı júdá kishi yaki tutqası joq
		3	Terezeleri joq
		4	Artıqsha jabıq terezeler
		5	Beti eń sońında sızılģan
		6	Betindegi tiykarģı detallardıń joqlıģı
		7	Sxema túrinde, tayaqshalarda sızılģan adam
		8	Úy korinisi hám adam
		9	Qorģanıw pozitsiyasındaģı adam
		10.	Aytıp beriwinde jalģız, dosları joq adam sıyaqlı
8	Depressivlik	1	Súwretlerdiń qaģazdıń eń tómenine jaylastırılıwı
		2	Terektiń yaki úydiń joqarıdan kórinisi
		3	Tiykarģı sızıqları tómenge jiberilgen
		4	Sızıw barısında jińishkerip ketken sızıqlar
		5	Súwretti salıp bolģannan keyingi kúshli talıģıw
		6	Júdá mayda, kishkene súwretler
		7	Tek ápiwayı qálem menen sızıw
		8	Qara reńlerdiń basımlılıģı
		9	Qolınan kelmewi yaki sharshaģanlıģı sebepli testten bas tartıw
		10.	Adamnıń súwreti proportsional emes, qara, «kewilsiz».

Balanıń salģan Úy, Terek hám Adam súwretlerin test jolı menen analizlew múmkin. Bul balanıń súwretlew xızmetin psixologiyalıq jaqtan tolıq qanaatlandırarlı dep qarawģa bolmaydı, biraq bunday jaģdaylarda interpretatsiyanıń bir qansha basqasha metodları qollanıladı, sonıń ushın da, súwretti bahalaw aytarlıqtay ózgeshelenedi.

Egerde bala jaman súwret salsa, óziniń qatarlarına salıstırģanda súwret sátsiz shıqqan bolsa yamasa proportsiya saqlanbaģan bolsa, súwrettegi obektlerdiń tiykarģı detalları bolmasa, yaki bolmasa úsh súwrettiń de sapası tómen bolsa, bul aqılıy rawajlanıwdıń izde qalıp ketiwi degen juwmaq shıģarıw ushın tiykar bola almaydı. Bul bárinen burın, qosımsha metodlar menen diagnoz qoyıw zárúr bolģan pedagogikalıq qáteliklerge jol qoyıwdan derek beredi.
Kelesi izertlewlerde balanıń intellektual ózgesheliklerin sáwlelendiriwge baģdarlaw kerek boladı. Eger súwretlerden birewi sapasızlıģı menen ajıralıp tursa, demek ol sınap kóriwshiniń ayqın emotsional reaktsiyasın keltirip shıģaradı. Eger barlıq úsh súwrette simptokomoplekslerdiń ádewir ayqınlıģı sezilip tursa, onda ol bala ushın emotsional mashqalalar sheshimin tabıw áhmiyetlirek dep aytıwģa boladı.
Test súwretleri oraylıq nerv sistemasınıń (ONS) organikalıq disfunktsiyasın anıqlawdı támiyinlewi múmkin ekenligi ÚTA testin ámelde paydalanıwģa tiykarlawdıń paydalı tárepi dep kórsetiwge boladı. Balanı ONSnıń organikalıq zıyan kóriw predmetine psixologlar hám nevropotologlar tárepinen qosımsha qarastırıwģa zárúrli signal sıpatında qaralatuģın bes kórsetkish bar:

• 
  súwrettegi qos sızıqlar
  
• 
  óz-ara baylanıspaģan sızıqlar
  
• 
  sızılģan deneniń kúshli qıysayıwı
  
• 
  basınıń júdá úlkenligi
  
• 
  adamnıń súwretindegi dene bólekleriniń ózine tán bolmaģan ajıratılıp kórsetiliwleri.
  

ONS organikalıq disfunktsiyasınıń bar ekenligi balanıń aqılıy izde qalıwshılıģınan derek beredi degen sóz emes, biraq úlgermeytuģın oqıwshılardı diagnozlawda áhmiyetli faktor bolıp esaplanadı. Bunday balalar tez sharshaydı, dıqqatsızıraq boladı, oqıw protsesin hám mektep jáne úydegi kúnlik rejimin ayrıqsha shólkemlestiriwdi talap etedi. Olar tolıq jetilisip ketkenge shekem baqsha hám mektep psixologlarınıń dıqqatında bolıwı kerek. Bunday balalardıń ata-anaları menen psixologiyalıq másláhátler túrindegi tıģız baylanıs ornatıw zárúr.
Joqarıda aytıp ótilgendey, testti orınlaw eki bólimnen turadı: súwret salıw protsesi hám onnan keyingi sáwbetlesiw. Bul sáwbetlesiw balanıń mektepke tayarlıģın anıqlawda sóylewiniń rawajlanıwın diagnozlawda paydalanılıwı múmkin. Ol bunnan basqa da logikalıq pikirlewin ulıwmalastırıw uqıbınıń rawajlanıwın anıqlaw múmkinshiligin beredi.


ÚTA metodikası boyınsha súwretlik úlgi sorawnama
«Úy» súwreti
- Bul kimniń úyi? Siziń úy me yamasa basqanıń úyi me?
- Bul úyde kim jasaydı?
- Bul úy neden salınģan gerbishten be, aģashtan ba yamasa basqa nárselerden be?
- Bul úy qay jerde jaylasqan?
- Sen óziń usı úyde jasawdı qáleyseń be?
- Bul úyde seniń menen kim jasaydı?
«Terek» súwreti.
- Bul qanday terek?
- Bul terek qanday jerde ósedi?
- Ol kógerip tur ma?
- Sen bunday tereklerdi qay jerde kórdiń?
- Bul úlken terek pe yamasa kishkene me?
«Adam» súwreti.
- Bul er adam kim?
- Bul adam neshe jasta?
- Bul haqkewil adam ba yamasa jawız ba?
- Sen bul adamdı tanıysań ba?
- Sen onıń menen dos bolıwdı qáleyseń be?
Eger psixologtıń aldında balanıń sóylew tiliniń rawajlanıw dárejesin diagnoz qoyıw wazıypası tursa, onda bunı simptokomplekslerdiń tómendegi sxeması (olar qálegen sorawlardı qollanıwda ulıwmalıq bolıp esaplanadı) boyınsha ámelge asırıw múmkin:
1. Bala sózi rawajlanģan, sózler jıynaģı hár qıylı.
2. Barlıq sózler óz-ara ajıratılģan hám ózleriniń mánisi boyınsha qollanıladı.
3. Barlıq sesler anıq, durıs aytıladı.
4. Juwaplar mazmunlı mánisine iye tolıq frazalardan qurastırıladı.
5. Bala tárepinen sorawlar janlı hám ózine say túrde qabıl etiledi.
6. Psixolog sorawları balanıń pikirlewin anıqlaw ushın túrtki boladı.
7. Balanıń sezimler dúnyasın sóz benen menen aytıp jetkeriwge uqıplılıģı.
8. Gúrrińlesiw dialog formasında ótedi.
Sorawlarģa juwaplar balanıń pikirlew sıpatlamasın hám biliminiń dárejesin súwretleytuģın túsindirmeler menen beriliwi múmkin.
Sóylew tiliniń rawajlanıw dárejesi haqqındaģı juwmaq ulıwma tárizde bolıwı múmkin; jaqsı (simptomokomplekstiń 6 dan 8 ge shekem belgilenedi) ortasha (3 ten 5 shekemgi) tómen (2 kriteriyaģa shekem). Biz ózimiz usınıp otırģan súwretler sorawnamada ÚTA testi teması boyınsha sorawlardı tiykar etip aldıq, sebebi, bul biziń pikirimizge, súwretlerdi hám sáwbetlesiwdi alıp barıw protsesin paydalanıw múmkinshiliginde ádewir keńirek túrde súwretlenedi.