1-mavzu atom, yadro va elementar zarralar fizikasida relyativistik munosabatlarning tutgan o`rni

Antiproton
1955-ji’li’ Amerikali’q fizikleri Segre h.t.b ja’rdeminde antiproton tabi’ldi’. olardi’n’ quri’lmasi’ni’n’ du’zilisi menen tani’sayi’q. U’lken energiyag’a iye proton ag’i’mi’ mishenge uri’ladi’(53-su’wret). Mishennen va -mezonlar payda boladi’. M₁ magnit tek g’ana teris zaryadlang’an bo’leksheni buradi’. -linza arqali wo’tip u’lkeytiledi. Qorg’anni’n’ arasi’nan wo’tip c₁ sanag’I’shqa tu’sedi. Bunnan wo’tip teris zaryadlang’an bo’lekshelerdi beredi. c₂, c₃ sanag’ishlarg’a tusedi. Bul jerde proton mishen menen soqlig’isqanda ju’da’ ko’p mug’darda -mezonlar payda boladi’(53-su’wret). Al antiproton bul jerde ju’da’ az sanda, ma’selen 60 min’ -mezon payda bolg’anda 1 antiproton payda boladi’. Endi usi’ payda bolg’an teris zaryadlardi’n’ implusi P=1.19 GeV/sek boli’wi’ kerek. Usi’nday implusqa iye teris zaryadlang’an bo’lekshelerdi , linzalari’ va M₁ ,M₂ magnit maydani’ o’tkeredi.



53--rasm

54--rasm
Protonni’n’ kinetikali’q energiyasi’ T_p=6.2 GeV qa ten’. c₁ ,c₂ sanag’i’shlari’ni’n’ aralari’ndag’i’ arali’q 12 m. Usi’ 12 metr arali’qtag’i’ c₁ sanag’i’shti’n’ yesaplaw waqti’ .
Bunday qi’sqa waqi’t antiproton menen -mezonda bir-birinen ayi’ri’wg’a mu’mkinshilik beredi(54,55-su’wretler). Woni’n’ ushi’n keri sa’ykesleniw jag’dayi’nda Sherenkov sanag’i’shlari’nda yesapqa ali’nadi’. Yendi antiprotonni’n’ magnit momentinde yesaplang’an, ol boladi’. g’a ten’ degen so’z.
Bul jerde magnit momentin tabi’w ushi’n Larmor jiyiligin paydalang’an


55--rasm
Antiprotonni’n’ spininin’ bag’iti protonnin’ spininin’ bag’iti’na perpendikulyar boladi’. Proton menen antiproton soqli’g’i’si’p annigilyatsiyalang’anda

giperonlar payda boladi’. Bunday reaksiyalarda giperonlardi’n’ massalari an’sat wo’lshenedi.



Bul -antigiperonni’n’ jasaw da’wiri.
Antineytron.
Antineytronda annigilyatsiya protsessine qatnasadı’. n ha`m menen soqlı’g`i’sı’p annigilyatsiya protsessi bolsa, bunnan da u`lken energiya bo`linip shı’g`adı’. Spinnin` bag`i’tı’ neytronnı’n` spininin` bag`i’tı’ menen sa`ykes keledi. Barion zaryadı’ ge ten`, al energiyası’ ke ten`. Bunday annigilyatsiya waqtı’nda payda bolg`an energiya π-mezonlardı’n`, k-mezonlardı’n` payda bolı’wı’na alı’p keledi ha`m γ kvantta payda bolı’wı’ mu`mkin.
Antineytronnı’n` bar ekenligi 1956-jı’lı’ Amerikada eksperiment ja`rdeminde anı’qlandı’:

Bul keri zaryadqa iye. dı P menen zaryadlasaq neytron ha`m antineytron payda boladı’: