1. Taqriz matni, uning tuzilishi va ifoda materialining xususiyatlari

Taqriz rukni.

Taqrizlarning aksariyat qismida rukn vazifasini „taqriz“ soʻzining oʻzi bajaradi.

Taqriz tili.

Taqriz tili.

• Taqrizning tili va uslubi boshqa janrlardan alohida ajralib turmaydi. Lekin taqriz qilinayotgan asar haqida, uning yutuq va kamchiliklari qay darajada koʻrsatilishidan qatʼi nazar, neytral til vositalaridan tashqari, obrazli, mazmunli, taʼsirchan-ekspressiv buyokdor til vositalaridan ham foydalanilgan holda fikr yuritiladi.

Oʻzbek adabiyotida taqrizchilik.

• Oʻzbek adabiyotida taqriz. 20-asr boshlarida vaqtli matbuot bilan teng rivojlana boshlagan. Endilikda taqriz oʻzbek adabiy tanqidchiligining eng muhim janrlaridan boʻlib qoldi. Oybek, Abdulla Qahhor, Shayxzoda, Gʻafur Gʻulom kabi yozuvchilar, O.Hoshimov, S.Husayn, Olim Sharafiddinov, V.Zohidov, I.Sultonov, H.Yoqubov, M. Qoʻshjonov, Ozod Sharafiddinov, U.Normatov, N. Xudoyberganov, I.Haqqulov va boshqa olimlar oʻzbek adabiy hayotida chuqur iz qoldirgan T.lar yaratdilar.

Taqrizni baholash qismida quyidagi konstruksiyalardan foydalaniladi: Men … hisoblayman, mening fikrimcha…, Mening nazarimda…, … menga yoqdi, … menda katta taassurot uyg‘otdi, Kitob (film, teatr) …o‘rgatadi. Taqriz muallifi o‘quvchiga yangi chiqgan kitob, asar haqida batafsil ma’lumot berishi, uni o‘quvchiga ishonchli qabul qildira olishi, asar muallifi va ijodiy jamoani o‘z ishlariga ob’ektiv baho berganda asarning kamchiliklarini va uni bartaraf etish yo‘llarini ko‘rsatgan holda qabul qilishga o‘rgatishi talab etiladi. Bir so‘z bilan aytganda taqrizchi yozuvchi bilan o‘quvchini, olim bilan uning hamfikrini orasida vositachidir. Taqrizchi taqriz yozganda ikkita maqsadni oldiga qo‘yadi. Birinchisi- axboriy bilish (idrok etish), ya’ni asar va uning muallifiga tegishli bo‘lgan turli xil axborotlarni qo‘llay bilishi, ikkinchisi tadqiqot orqali, asarning haqiqiy qimmatini tahlil qilib berish kerak.

Taqrizni baholash qismida quyidagi konstruksiyalardan foydalaniladi: Men … hisoblayman, mening fikrimcha…, Mening nazarimda…, … menga yoqdi, … menda katta taassurot uyg‘otdi, Kitob (film, teatr) …o‘rgatadi. Taqriz muallifi o‘quvchiga yangi chiqgan kitob, asar haqida batafsil ma’lumot berishi, uni o‘quvchiga ishonchli qabul qildira olishi, asar muallifi va ijodiy jamoani o‘z ishlariga ob’ektiv baho berganda asarning kamchiliklarini va uni bartaraf etish yo‘llarini ko‘rsatgan holda qabul qilishga o‘rgatishi talab etiladi. Bir so‘z bilan aytganda taqrizchi yozuvchi bilan o‘quvchini, olim bilan uning hamfikrini orasida vositachidir. Taqrizchi taqriz yozganda ikkita maqsadni oldiga qo‘yadi. Birinchisi- axboriy bilish (idrok etish), ya’ni asar va uning muallifiga tegishli bo‘lgan turli xil axborotlarni qo‘llay bilishi, ikkinchisi tadqiqot orqali, asarning haqiqiy qimmatini tahlil qilib berish kerak.