2- ma’ruza. Elektrotsatik maydon va uning kuch xarakteritsikasi reja

M = [p, E] , (15)
Bumomentdipolniturg’unmuvozanatholatgaqaytarishgaharakatqiladi, buvaqtdaelektrmomentivektorirkuchlanganlikchizig’ibuyichayo’nalganbo’ladi.(rasm6b).






Rasm6. Rasm7.
R asmdanko’rinadiki, maydonkuchlaridipolnicho’zishgaharakatqiladi, ayniqsauabsolyutqattiqbo’lmasa, utegishlideformasiyagaegabo’ladi. Nihoyat, yig’inditashqikuch 0 gateng, dipolningmassamarkazitezlanishgaegabo’lmaydi. Shundayqilib, birjinslitashqimaydondipolgaoriyentirlovchivadeformasiyalovchita’sirko’rsatadi. Birjinsli bo’lmagan maydon bulardantashqaridipolnimaydonkuchlanganligikattabo’lganyo’nalishgaitaradi, chunkibuholdaF₊F_-(rasm7 ).
Kuchlanganlikchiziqlari. Agarqandaydirvektorkattalikningqiymatifazoningbarchanuqtalaridayokifazoningsohasidaaniqlanganbo’lsa, vektormaydonhaqidagapiriladi. Vektormaydonningko’rgazmalitasvirinihosilqilishuchunchiziqlarshundayo’tkaziladiki, harbirnuqtadagivektorningyo’nalishishuchiziqlargao’rinmabo’lishikerak
Vektormaydonchiziqlarinio’tkazish, uningzichligiharbirnuqtadagivektorkattalikningabsolyutqiymatigatengbo’lishikerakdeganshartbilanamalgaoshiriladi. Bungako’ravektormaydonkichikchiziqlarmanzarasigaqarabnafaqatuningyo’nalishihaqida, balkiuningkattaligihaqidafikryuritiladi: chiziqlarzichbo’lganjoydaEvektorningkattaligiko’p, vaaksinchadir. Kuchlanganlikvektorichiziqlariyanabirmuhimxossagaegabo’ladi: agarkuchchiziqlarinizichlikshartibo’yichao’tkazilsa, ularzaryadlanganjismlardantashqariuzluksizbo’lib, zaryadborjoydaesauziladi, musbatzaryadborjoyda -”boshlanadi”, manfiyzaryadlarda -” tugaydi “ . BuesaGausstenglamasiningnatijasidir, buhaqdakeyingima’ruzadaqaraymiz.
Kuchlanganlikoqimi. Vektormaydonlariningxocsasinixarakterlashuchunskalyarkattaliksirtorqalio’tuvchivektoroqimikiritiladi. Elektrostatikadakuchlanganlikvektorioqimibilanishko’riladi. Oqimnianiqlashuchun, xususiyholniko’ribchiqamiz, maydonbirjinslivasirttekisbo’lganholniqaraymiz. BuholdakuchlanganlikvektoriEyuzaorqalioqimiFquyidagiformulabilananiqlanadi :


(16)

buyerdaburchakkuchlanganlikEbilanyuzagatushirilgannormalno’rtasidagiburchak, E_n=E coskuchlanganlikningnormalbo’yichaproyeksiyasi (rasm8).

U mumiyholda, maydonbirjinslibo’lmagandavasirtyassibo’lmaganda, sirtnifikranmaydaqismlargabo’lamiz, ya’nitaqribanuniyassidebhisoblashmumkinbo’lsin, barchanuqtalardagimaydonnibirjinslidebhisoblaymiz.
YuzasiS_i-bo’lgani-taqismdano’tgankichikkuchlan-Rasm8. ganlikoqimiF_iquyidagichabo’ladi:


(17)

buyerdaEe⁽ⁱ⁾- shuuchastkadagimaydonkuchlanganligiva_i- kuchlanganlikE⁽¹⁾ bilannormalo’rtasidagiburchak. (rasm8).

S sirtorqalio’tuvchito’lakuchlanganlikoqimiFnitopishuchununingmaydauchastkalaridano’tuvchioqimlarningyig’indisiniolamizvalimitgao’tamiz, ya’niS_iO


S sirtdano’tganmaydonkuchlanganlikoqiminingabsolyutqiymatisonjihatidanshuyuzanikesibo’tuvchikuchlanganlikchiziqlarisonigatengbo’ladi. Xaqiqatdahamrasm9danko’rinadikiS yuzadavauningtekislikka


Rasm9.
proyeksiyasi S_dan va bir xil sondagi kuchlanganlik chiziqlari o’tadi va y ES_ga teng, tig’islik haqidagi shartga ko’ra S_ yuzachadan E kuchlanganlik chizig’i o’tadi. S_=S cos bo’lgani uchun
ES_=EScos =F isbot etildi.


Oqimningishorasikuchlanganlikvektoriyo’nalishibilansirtgatushirilgannormalorasidagiburchakkabog’liqdir. Yopiqsirtbo’yichaoqimnianiqlashdashartliravishdasirtgatashqinormaltushiriladi.


Rasm10.
Uvaqtdarasm10danko’rinadiki, kuchlanganlikchiziqlarisirtdanchiqqanjoyda, (buyerda</2, E_n>O,demak, F=Ee_nS>O) oqimmusbatbo’ladivakuchlanganlikchiziqlarikirganjoyda(_n) manfiybo’ladi. Demak, yopiqsirtorqalio’tganoqimsonjihatdansirtdanchiqayotganchiziqlardanungakirayotganiningayirmasigatengbo’ladi.