A. B. Pardayev, D. B. Urinbaeva, D. A. Islamova. O’zbek terminologiyasi

Ro‘zg‘or 
buyumlari 
nomlari: qozon, 
cho‘mich, 
quti, 
kurak, 
panjara, pichoq kabilar. 2. Odam yoki hayvon a’zolarining nomlari: 
barmoq, tirnoq, quloq, bo‘g‘iz, qanot kabilar. 3. Maishiy narsa-buyum 
nomlari: taroq, ko‘zgu, qalpoq kabilar. 4. Texnikaga oid bo‘lmagan 
so‘zlar: kalit, burqi, pona, payvandlash kabi texnik termin sifatida 
qo‘llaniladi.
So‘zning semantik taraqqiyoti tilda yangi so‘zning yuzaga 
kelishiga sabab bo‘ladi va u til terminologiyasini boyitishga xizmat 
1
Tursunov U. O‘zbek terminologiyasi masalalari. –Toshkent, 1933.

---

A.B.Pardayev, D.B.Urinbayeva, D.A.Islamova. O’zbek terminologiyasi 
81 
qiladi. Morfologik usul bilan termin yasashda o‘zak-negizga so‘z 
yasovchi qo‘shimchalar qo‘shiladi. Bunday termin yasash o‘zbek tilida 
eng mahsuldor usuldir. Terminlarni yasashda - gich (-g‘ich, -qich, -
kich), -soz, -ma, - lik, -sh(-ish), -lash, -cha, -chi affikslari faol ishtirok 
etadi: chang ajratgich, yem buqlatgich; mashinasoz, asbobsoz; 
moslama, tirkama; temirchilik, mashinistlik; burq’ilash, payvandlash; 
bakcha, vagoncha; aniqlovchi, to‘ldiruvchi kabilar. 
O‘zbek tili terminologiyasida yakka so‘zli terminlarga nisbatan 
sintaktik usul bilan yasalgan terminlar ancha salmoqli o‘rinni egallaydi. 
Buning sababi shundaki, sintaktik usul bilan yasalgan terminlar barcha 
tillarda bo‘lganidek, o‘zbek tilida ham muhim nominativ manba
sanaladi. 
Ma’lumki, har bir til o‘ziga xos grammatik qonuniyatlar asosida 
ish ko‘radi. Terminlar tuzilish materiali, ya’ni qanday so‘zlardan tashkil 
topganiga qarab bir necha xil bo‘lishi mumkin: Ot+ot tipidagi 
terminlar: samolyot borti, bug‘ mashina, shamol tegirmon, moy juvoz, 
temir qopqoq, arava gupchagi, radioning qulog‘i, samolyotning parragi 
kabilar. Nisbiy sifat+ot tipidagi terminlar: motorli qayiq, parrakli 
samolyot, magnitli diska, tirkama plug, halqasimon zichlagich 
kabilar. Sifatdosh+ot tipidagi terminlar: o‘ta sezgir apparat, sezgir 
asbob, o‘zi yurar mashina, pilla tortadigan avtomat, qirquvchi asbob, 
yurgizuvchi aravacha kabilar.