Abu zakariyo yahyo ibn sharaf navaviy riyozus-solihiyn

 
355-bob 
Shaharliklarning qishloqdagilar olib kelgan (g‘alla, meva, 
sabzavot va boshqa) narsalarni sotishi, karvondagilar bilan 
tashqarida ko‘rishib (sotib berish maqsadida) ularning 
mollarini qo‘lga kiritishi, birodari savdosini buzib, o‘z molini 
sotishi va o‘zi qaytmay yoki izn bermay turib birodari sovchi 
bo‘lgan ayolga sovchi yuborishining haromligi haqida 
 
1774/1. Anasdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) shaharlik odamning 
qishloqdan kelgan kishining molini sotib berishidan man qildilar. Garchi u qishloqlik kishi 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
309
ota-ona bir inisi bo‘lsa ham. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
1775/2. Ibn Umardan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rpasululloh (s.a.v.) «Tashqaridan kelgan 
mollarni shahar bozoriga yetib kelmasidan oldin yo‘liga chiqib sotib olmanglar», deb 
aytdilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
1776/3. Ibn Abbosdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Karvon yo‘liga 
chiqib, molini sotib olmanglar va shaharlik odam tashqaridan kelgan kishining molini 
sotmasin», deganlar. Imom Tovus Ibn Abbosdan (r.a.): «Shaharlik qishloqdan 
keladiganning molini sotmasin, deyilgani nima?» deb so‘raganlarida, Ibn Abbos: 
«Dallollik qilmasin, ya’ni qishloqdan kelgan kishi o‘zi olib kelgan narsasini o‘zi sotsin», 
dedilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
1777/4. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) shaharlik 
qishloqdan kelgan kishining molini sotishdan man etdilar. Va: «Boshqalarni aldab narxini 
oshirmasin, birodari savdosi ustiga savdolashmasin, birodari sovchi bo‘lgan qizga sovchi 
yubormasin, kundoshli xotin kundoshini taloq qilib yuborishini, ya’ni hamma narsaga o‘zi 
ega bo‘lib olishni eridan so‘ramasin», dedilar. 
Boshqa rivoyatda aytilishicha, Rasululloh (s.a.v.) karvon hali shaharga kirmay turib 
uni sotish niyatida qo‘lga kiritishdan, xotin bo‘lajak kundoshiga taloq berilsa, nikohga 
chiqishini shart qilishdan va birodari savdosi ustiga savdolashishdan hamda narxlarni 
soxtalik bilan oshirishdan va sog‘iladigan hayvonni bir necha kun sog‘masdan sutini 
ko‘paytirib sotishdan man qildilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
Foyda: qishloqda yashovchi kishi qiyinchilik bilan narsalarni yig‘ib-terib olib kelsa-yu, 
shaharda yashovchilar uni aldab bozorda narx-navo pastlab ketganini aytib, dehqonni 
shunga ishontirishlari g‘irromlikdir. Islom g‘irromlikning barcha turini man etadi. 
1778/5. Ibn Umardan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Ba’zilaringiz 
ba’zilaringiz savdosini buzib o‘z narsalarini sotmasin. Birodari sovchi bo‘lgan ayolga 
sovchi yubormasin. Lekin o‘zi izn bersa, unda joiz», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim 
rivoyatlari. Bu lafz Muslimniki. 
1779/6. Uqba ibn Omirdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Mo‘min 
mo‘minning birodaridir. Mo‘min kishiga birodari savdosini buzib o‘z narsalarini sotmasin 
hamda birodari sovchi bo‘lgan xotinga to o‘zi tark qilmaguncha sovchi yubormasin», 
dedilar. Imom Muslim rivoyati. 
 
356-bob  
Mol-dunyoni shariat ruxsat bermagan joylarga sarf qilib, zoe 
etmoqdan qaytarilgani haqida 
 
1780/1. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) «Albatta Alloh taolo 
sizlardan uch narsada mamnun va uch narsada norozidir. Mamnun bo‘ladigani - Allohga 
biror narsani sherik qilmasdan ibodat qilish, Allohning arqoni bo‘lmish Islomni jam bo‘lib 
mahkam ushlash va firqalanib ketmaslikdir. Norozi bo‘ladigani - foydasiz so‘zlarni 
gapirish, ko‘p savol berish va mol-dunyoni behudaga sarf qilish», deb aytdilar. Imom 
Muslim rivoyati. 
1781/2. Mug‘iyraning kotiblari Varroddan (r.a.) rivoyat qilinadi. Mug‘iyra (r.a.) 
Muoviyaga (r.a.) jo‘natish maqsadida bir maktub yozdirdilar. U quyidagicha edi: 
«Rasululloh (s.a.v.) har farz namozi so‘nggidan «La ilaha illallohu vahdahu la sharika 
lahu, lahul mulku va lahul hamdu va huva ‘ala kulli shay’in qodir. Allohumma la mani’a 
lima a’toyta va la mu’tiya lima mana’ta va la yanfa’u zal jaddi minkal jadd»ni o‘qirdilar». 
(Ma’nosi: «Allohdan o‘zga iloh yo‘q, Uning sherigi ham yo‘q. Mutlaq mulk Uniki va hamd 
ham Ungadir. U har narsaga qodirdir. Ey Rabbim, Sen bergan narsani man qiluvchi yo‘q. 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
310
Va Sen man qilgan narsani berguvchi yo‘q. Buyuklik Sendandir, boshqaning buyukligi 
foyda bermaydi»). Va yana Varrod (r.a.) maktubda quyidagilarni yozdilar: «Rasululloh 
(s.a.v.) foydasiz so‘zlarni gapirishdan, mol-dunyoni behudaga sarf qilishdan, ko‘p savol 
berishdan, onalarga oq bo‘lishdan, qizlarni tiriklay ko‘mishdan, vojib amallarni tark 
etishdan va xiralik bilan so‘rab olishdan man etdilar». Imom Buxoriy va Muslim 
rivoyatlari. 
 
357-bob 
Musulmon kishiga siloh (qurol) va shunga o‘xshash narsalar ila xoh 
jiddiy, xoh hazil bilan bo‘lsin, ishora qilishdan hamda qilichni 
yalang‘ochlab yurishdan man etganlari haqida 
 
1782/1. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Sizladan 
birortangiz birodariga siloh (qurol, qilich, pichoq va shunga o‘xshash narsalar) bilan 
o‘qtalmasin. Chunki o‘sha silohi qo‘lida turganida, shayton vasvasa qilib (ya’ni, 
birodarining o‘limiga sababchi etib) do‘zax chuqurlaridan birortasiga tushirib yuborishi 
mumkin», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
Imom Muslimning rivoyatlarida aytilishicha, Rasululloh (s.a.v.) «Kim birodariga o‘tkir 
narsa bilan o‘qtalsa, to tashlamaguncha farishtalar la’natlab turishadi, garchi ishora 
qilinadigan kishi ota-ona bir tug‘ishgan inisi bo‘lsa ham», dedilar. 
Foyda: Islom inson salomatligi va mukarramligini mana shunday muhofaza qiladi. 
Qariyalarimiz: «Pichoqdan ehtiyot bo‘linglar, u odamga qarab yuguradi», deb bejiz 
aytishmaydi. 
1783/2. Jobirdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) qilichni g‘ilofdan chiqarib, 
yalang‘ochlab yurishdan man etdilar. Abu Dovud va Termiziy rivoyatlari. 
 
358-bob 
Azon aytilgandan keyin farzni o‘qimasdan turib uzrsiz 
masjiddan chiqib ketishning karohiyati haqida 
 
1784/1. Abu Sha’sodan (r.a.) rivoyat qilinadi: «Biz Abu Hurayra (r.a.) bilan birga 
masjidda o‘tirgan edik, muazzin azon aytib qoldi. Bir kishi o‘rnidan turib masjiddan 
chiqib ketdi. U kishi chiqib ketgunicha Abu Hurayra orqasidan qarab qoldilar. Va: «Bu 
kishi Abulqosimga osiy bo‘ldi, ya’ni Rasululloh (s.a.v.) buyruqlariga itoat qilmadi», deb 
aytdilar». Imom Muslim rivoyati. 
 
359-bob  
Rayhonga o‘xshash biror xushbo‘y narsa tortiq etilsa, uni uzrsiz 
rad etishning karohiyati haqida 
 
1785/1. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Kimga rayhonga 
o‘xshash xushbo‘y narsa tortiq etilsa, rad qilmasin. Chunki u narsalarning vazni yengil 
va hidi xushbo‘ydir», dedilar. Imom Muslim rivoyati. 
1786/2. Anas ibn Molikdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) xushbo‘y 
narsalarni rad etmasdilar. Imom Buxoriy rivoyati. 
 
360-bob 
Maqtalganda salbiy ta’sir qilib, maqtovni ko‘tara olmaydigan 
kishining yuziga maqtashning karohiyati haqida (lekin bunday 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
311
salbiy ta’sirlanishdan omonda qoluvchi 
kishining yuziga maqtash joiz) 
 
1787/1. Abu Muso al-Ash’ariydan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) bir 
kishining boshqa bir kishini ko‘klarga ko‘tarib maqtayotganini eshitib: «Uni halok 
qildinglar yoki bu kishining belini sindirdinglar-ku», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim 
rivoyatlari. 
1788/2. Abu Bakradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) huzurlarida bir kishi 
zikr qilindi. Shunda boshqa bir kishi uning yaxshiligini gapirib maqtab yubordi. Buni 
eshitgan Rasululloh: «Do‘stingning bo‘ynini sindirding-ku», deb bir necha marta aytdilar. 
So‘ngra u zot: «Agar sizlardan biringiz maqtashga majbur bo‘lib qolsa, uni unday-
bunday va shu singari, deb o‘ylayman, desin. Agar men bilganimdek ana shu sifatlarga 
ega bo‘lsa, «Hasiybuhu Alloh vala yuzakkiy ‘alallohu ahada» (ma’nosi: «Uning kifoyachisi 
Allohdir. Allohning oldida biror kishi aybsiz emas»), desin», dedilar. Imom Buxoriy va 
Muslim rivoyatlari. 
1789/3. Hammom ibn Horis va Miqdoddan (r.a.) rivoyat qilinadi. Bir kishi Usmonni 
(r.a.) maqtaganida Miqdod (r.a.) tizzalarini bukib, uning yuziga mayda toshlarni otib 
yubordilar. Shunda Usmon (r.a.): «Bu nima qilganingiz?» deganlarida, Miqdod 4§: 
«Rasulullohning (s.a.v.) «Agar maqtovchilarni ko‘rsangiz, yuzlariga tuproq soching», 
deganlarini eshitdim», dedilar. Imom Muslim rivoyati. 
Yuqorida keltirgan hadisimiz yuzga maqtashni man etuvchi hadislardandir. Yuzga 
maqtash muboh ekanini anglatuvchi sahih hadislar ham ko‘pdir. Ulamolar ikki tomon 
hadislarini jamlab, quyidagi fikrlarni aytishgan: «Agar maqtalayotgan kishi komil 
iymonli, ishonchli, riyozatli, ma’rifatli bo‘lib, o‘sha maqtovdan fitnalanmasa va g‘ururga 
ketmasa, harom ham, makruh ham emas. Agar bu ishlarning birortasidan qo‘rqilsa, 
yuzga maqtashlik qattiq makruh bo‘ladi». Shunga asoslanib bu haqdagi turli sahih 
hadislarni keltirmoqdamiz: 
Rasululloh (s.a.v.) Abu Bakrga (r.a.):  «Jannatga kirishda hamma eshigidan 
 
chaqiriluvchilardan bo‘lishingni umid qilaman», boshqa hadisda: «Sen ishtoningni 
mutakabbirlik niyatida uzaytirib yuruvchilardan emassan», deganlar. Umarga (r.a.) esa: 
«Agar shayton seni ko‘rib qolsa, sen yurayotgan yo‘lni qo‘yib, boshqa yo‘lga ravona 
bo‘ladi», deganlar. Yuzga maqtash joiz bo‘lgan hadislar ko‘p bo‘lib, bu haqda «Al-Azkor» 
kitobida batafsil so‘zlangan. 
 
361-bob 
Vabo tarqagan shahardan qochib chiqib ketishning hamda vabo 
tarqagan shaharga kirishning karohiyati haqida 
 
Alloh taolo: 
«Qaerda bo‘lsangiz, hatto mustahkam qal’alar ichida bo‘lsangiz ham, o‘lim 
sizlarni topib olur» (Niso surasi, 78-oyat); 
«Va o‘zingizni halokatga tashlamang» (Baqara surasi, 195-oyat), deb aytgan. 
1790/1. Ibn Abbosdan (r.a.) rivoyat qilinadi: «Umar ibn Xattob Shom shahriga 
jo‘nadilar. Qachonki, Sarg‘ nomli joyga yetib kelganimizda, shahar amiri Abu Ubayda ibn 
Jarroh va yoronlari kutib olgani chiqib, Shomda vabo kasali tarqaganining xabarini 
berishdi. Umar 4§ menga: «Avvalgi muhojirlarni, ya’ni ikki qiblaga qarab namoz 
o‘qiganlarni chaqir», dedilar. Men borib ularni chaqirib keldim. Umar 4§ ular bilan 
maslahatlashib, Shomda vabo kasali tarqaganining xabarini berdilar. Ular bunda ixtilof 
qilishdi. Ba’zilari: «Ulug‘ bir ishni (ya’ni, dushman bilan urushishni) qasd qilib chiqqansiz, 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
312
u rejadan orqaga chekinishingizni ep ko‘rmaymiz», deyishdi. Ba’zilari esa: «Siz bilan 
birga boshqa odamlar va Rasulullohning (s.a.v.) sahobalari ham bor. Ularni mana bu 
vabo kasaliga olib borishingizni ep ko‘rmaymiz», deyishdi. Umar (r.a.): «Mening 
huzurimdan turinglar», deb aytdilar. Keyin u zot: «Huzurimga ansoriylarni chaqir», 
dedilar. Men ularni chaqirib kelgan edim, ular bilan ham maslahatlashdilar. Ansoriylar 
ham muhojirlar kabi ixtilof qilib ikki xil fikr aytishdi. Umar (r.a.)  ularga ham: 
«Huzurimdan turinglar», deb aytdilar. So‘ngra u zot: «Huzurimga Makka fath bo‘lishidan 
oldin Islomga kirgan Quraysh oqsoqollarini chaqir», dedilar. Men ularni chaqirdim. 
Ulardan hech bir kishi ixtilof qilmadi. Ular: «Ey Umar ibn Xattob, siz odamlar bilan qaytib 
ketishingizni maslahat beramiz. Mana bu vabo kasali tarqagan joyga ularni olib 
kirmang», deb aytishdi. Shu maslahatdan keyin Umar (r.a.) odamlarga qarata: «Tongda 
men (Madinaga) qaytib ketaman. Sizlar ham qaytinglar», dedilar. Abu Ubayda al-Jarroh 
(r.a.) Allohning qadaridan (taqdiri azalida bitib qo‘yilgan narsasidan) qochib 
ketyapsizmi?» dedilar. Umar (r.a.): «Qaniydi, bu gapni sendan boshqa kishi aytganda 
edi», dedilar. Chunki Umar (r.a.) Abu Ubaydaga xilof chiqishni yomon ko‘rardilar. Va 
yana Umar (r.a.): «Ha! Allohning (yomon) qadaridan Allohning (yaxshi) qadariga 
qochyapmiz. Ey Abu Ubayda, menga xabar ber-chi, agar senda tuyalar bo‘lsa va ular bir 
vodiyga tushsa-da, u vodiyning ikkita maydoni bo‘lsa, biri ko‘kalamzor, ikkinchisi esa 
qup-quruq bo‘lsa va sen ko‘kalamzorda o‘tlatishing ham Allohning qadari, qup-quruq 
yerida o‘tlatishing ham Allohning qadari emasmi?» dedilar. Shu payt Abdurahmon ibn 
Avf kelib qoldilar. Bu sahoba ba’zi zarur ishlari tufayli bu yerda yo‘q edilar. Abdurahmon 
ibn Avf (r.a.): «Mening bu haqda Rasulullohdan (s.a.v.) eshitgan narsam bor. Rasululloh 
(s.a.v.): «Agar bir joyda vabo tarqalibdi, deb eshitsangizlar, u yerga kirmanglar. Agar 
sizlar turgan makonda vabo tarqasa, u yerdan qochib chiqib ketmanglar», deganlar», 
deb aytdilar. Buni eshitgan Umar ibn Xattob Alloh taologa hamd aytdilar va (Madinaga) 
jo‘nadilar». Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
1791/2. Usoma ibn Zayddan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.): «Agar bir 
yerda o‘lat (vabo) kasali tarqabdi, deb eshitsangizlar, u yerga kirmanglar. Agar sizlar 
yashab turgan joyda o‘lat kasali tarqasa, u yerdan chiqib ketmanglar», deb aytdilar. 
Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
Foyda:  epidemiya tarqagan joyga kirish yoki o‘zi yashab turgan joyda tarqalsa, u 
yerdan qochib chiqib ketish taqiqlanmoqda. Bugungi kunimizda buni «karantin», deb 
nomlashadi. Chunki yashab turgan makonda vabo tarqasa, u yerdan qochib chiqqan 
kishi o‘zi bilan birga zararli mikroblarni ergashtirib, sog‘lom kishilarga yuqtirishi mumkin. 
Mana shu narsaga amal qilish Alloh taologa tavakkal qilishga qarama-qarshi narsa emas. 
Balki sabablarning oldini olish va halokatga eltuvchi narsalardan o‘zini uzoq tutish va 
ayni Allohga tavakkal qilishlikdir. 
 
362-bob  
Sehrning og‘ir haromlardan ekani haqida 
 
Alloh taolo: 
«Sulaymon kofir emas edi, balki odamlarga sehr o‘rgatadigan shaytonlar 
kofir edilar» (Baqara surasi, 102-oyat), deb aytgan. 
1792/1. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) «Yettita halokatga 
eltuvchi amallardan saqlaninglar», deganlarida, sahobalar: «Ey Allohning rasuli, ular 
nima?» deyishdi. Shunda Rasululloh (s.a.v.)  «1. Allohga sherik bor, deyish. 2. 
Sehrgarlik. 3. Alloh o‘ldirishni harom qilgan jonni o‘ldirish. Ammo haq bilan bo‘lsa, ya’ni 
had, qasos va shunga o‘xshash narsalarda zarari yo‘q. 4. Sudxo‘rlik orqasidan kun 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
313
kechirish. 5. Yetimning molini yeyish. 6. Urushda orqaga chekinish. 7. Hech narsadan 
xabari yo‘q, pokiza, afifa ayollarni (fohishalikda) ayblash», dedilar. Imom Buxoriy va 
Muslim rivoyatlari. 
 
363-bob 
Agar dushman qo‘liga tushishidan xavf etilsa, g‘ayrimuslim 
o‘lkalarga Qur’on kitobi bilan safar qilishdan 
man etilgani haqida 
 
1793/1. Ibn Umardan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) Qur’oni karim bilan 
dushman yeriga safar qilishdan man etdilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
 
364-bob 
Yeyish, ichish, tahorat qilish va boshqa ishlarda tilla va kumush 
idishlarni ishlatishning haromligi haqida 
 
1794/1. Ummu Salamadan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Kumush 
idishlarda suv ichadiganlar qornini do‘zax oloviga to‘ldiribdi», dedilar. Imom Buxoriy va 
Muslim rivoyatlari. 
Imom Muslimning rivoyatlarida «Tilla va kumush idishlarda suv ichuvchi va 
ovqatlanuvchilar» bo‘lib kelgan. 
1795/2. Huzayfadan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) ipak va kimxob 
kiyishdan hamda tilla, kumush idishlarda suv ichishdan man qildilar. Va: «Bu narsalar bu 
dunyoda kofirlar uchun, oxiratda esa sizlar uchundir», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim 
rivoyatlari. 
Ikki «Sahih» kitobida kelgan Huzayfa (r.a.) rivoyatlarida Rasululloh (s.a.v.) «Ipak va 
kimxobdan tayyorlangan kiyimlar kiymanglar, tilla, kumush idishlarda suv ichmanglar va 
tilla, kumush taqsimchalarda ovqat yemanglar», deb aytdilar. 
1796/3. Anas ibn Siyrindan rivoyat qilinadi: «Anas ibn Molik (r.a.) bilan birga bir 
necha majusiylar huzurida o‘tirganimizda, kumushdan yasalgan idishda qiyom olib 
kelindi. U zot bundan yemadilar. Olib kelgan kishiga bu idishingni almashtirib kel, deb 
aytilgan edi, u kishi kumush idishni xalanj daraxtidan ishlangan kosaga alishtirib keldi. 
Anas ibn Molik bu idishdagi qiyomdan tanovul qildilar». Imom Bayhaqqiy hasan isnod 
bilan rivoyat qilganlar. 
 
365-bob  
Za’faron rangli kiyim kiyishning haromligi haqida 
 
1797/1. Anasdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) kishilarga za’faron rangli 
libos kiyishni man etdilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
1798/2. Abdulloh ibn Amr ibn Ossdan (r.a.) rivoyat qilinadi: «Rasululloh (s.a.v.) bir 
kuni mening ustimda ikkita sarg‘ish, zahil rangga bo‘yalgan kiyimni ko‘rib: «Onang 
mana shuni kiyishga buyurdimi?» dedilar. Men: «Rangini ketkazib yuvib yuboraymi?» 
desam, u zot: «Balki yondirib tashlagin», dedilar». 
Boshqa rivoyatda aytilishicha, Rasululloh (s.a.v.)  «Bu kabi sarg‘ish, zahil rangli 
liboslar kofirlarning kiyimidir. Sen bunday kiyimlarni kiymagin», deb aytganlar. Imom 
Muslim rivoyati. 
 
366-bob  

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
314
Kunduzidan kechasigacha jim (sukut qilib) yurishdan 
qaytarilgani haqida 
 
1799/1. Alidan (r.a.) rivoyat qilinadi: «Rasulullohning (s.a.v.) «Balog‘atga yetgandan 
keyin yetimlik yo‘q. Kunduzidan kechasigacha jim (sukut qilib) yurish yo‘q», deb 
aytganlarini eshitdim». Abu Dovud rivoyati. 
Imom Abu Sulaymon Xattobiy Ma’olus «Sunan» nomli kitoblarida bu hadisni 
quyidagicha sharhlaganlar: «Jim yurish johiliyat ahlining amallaridan edi. Ulardan biri bir 
kecha va kunduz e’tikof o‘tirardi-da, hech narsa gapirmay, sukut qilardi. Islom 
kelgandan keyin bundan qaytarildi va yaxshiliklarni zikr etishga buyurildi». 
1800/2. Qays ibn Abu Hozimdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Abu Bakr Siddiq 4$> ahmaslik 
Zaynab ismli ayolning oldiga kirdilar. Uning gapirmayotganini ko‘rdilar. Va unga: «Nima 
uchun gapirmayapsan?» dedilar. Atrofidagilar: «Haj qilgan, gapirmaydi», deb aytishdi. 
Shunda Abu Bakr unga: «Gapirgin, bu (ishing) halol bo‘lmaydi. Va bu johiliyat 
amallaridandir», deganlarida, u xotin gapirdi. Imom Buxoriy rivoyati. 
 
367-bob 
Kishi o‘z otasini qo‘yib boshqa kishiga hamda o‘z homiysi turib 
boshqaga nisbat berilishining haromligi haqida 
 
1801/1. Sa’d ibn Abu Vaqqosdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Kim bir 
odamning otasi emasligini bilaturib haqiqiy otam shudir, desa, jannat unga haromdir», 
dedilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
1802/2. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Haqiqiy 
otalaringizdan tonib yuz o‘girmanglar. Kim o‘z otasini tan olmay yuz o‘girsa, bu ishi 
kufrlikdir», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
1803/3. Yazid ibn Sharik ibn Toriqdan (r.a.) rivoyat qilinadi: «Alining (r.a.) minbarda 
turib quyidagicha xutba aytayotganlarini eshitdim: «Bizning huzurimizda o‘qish uchun 
faqat Allohning kitobi bordir. Va yana mana bu sahifa ham borki, bunda tovon qilib 
beriladigan tuyalarning yoshlari va jarohatlarga oid masalalar hamda Rasulullohning 
(s.a.v.) quyidagi aytgan so‘zlari bordir», deb u sahifani ochdilar. Unda Rasululloh 
(s.a.v.)  «Madinaning Ayr tog‘i bilan Savr tog‘i oraligidagi masofasi (Makka kabi) 
Haramdir. Kim u yerda biror bid’at (yangilik)ni paydo qilsa yoki bid’atchiga joy bersa, 
unga Allohning, farishtalarning va barcha odamlarning la’nati bo‘lsin. Alloh qiyomat kuni 
uning tavbasini ham, to‘laydigan mablag‘ini ham qabul etmaydi. Musulmonlarning 
ahdlari bordir. Ularning eng past tabaqadagilari ham unga erishadi. Kim ana shu ahdga 
xilof ish tutsa, unga Allohning, farishtalarning va barcha odamlarning la’nati bo‘lsin. 
Alloh qiyomat kuni uning tavbasini ham, to‘laydigan mablag‘ini ham qabul etmaydi. Kim 
o‘z otasidan boshqa kishini otam desa yoki homiysidan boshqa homiyni iddao qilsa, unga 
Allohning, farishtalarning va barcha odamlarning la’nati bo‘lsin. Alloh qiyomat kuni uning 
tavbasini ham, to‘laydigan mablag‘ini ham qabul etmaydi», dedilar». Imom Buxoriy va 
Muslim rivoyatlari. 
1804/4. Abu Zarrdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Kim bilaturib o‘z 
otasini tan olmay, boshqa kishini otam, desa, kofir bo‘libdi. Kim o‘ziniki bo‘lmagan 
narsani meniki, deb da’vo qilsa, bizdan emasdir. Va joyini do‘zaxdan tayyorlab 
qo‘yaversin. Kim biror kishini «ey kofir» yoki «ey Allohning dushmani», desa va 
aytilgan bu sifatlar u kishida bo‘lmasa, aytuvchining o‘ziga qaytadi», dedilar. Imom 
Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
315
368-bob  
Alloh va Uning rasuli man qilgan narsalarni sodir etishdan 
ogohlantirish haqida 
 
Alloh taolo: 
«(Payg‘ambarning)  amriga xilof ish qiladigan kimsalar o‘zlariga biron fitna - 
kulfat yetib qolishidan yoki alamli azob yetib qolishidan hazir bo‘lsinlar!» (Nur 
surasi, 63-oyat); 
«Alloh sizlarni O’zining (azobidan) ogoh qilur» (Oli Imron surasi, 30-oyat); 
«(Ey Muhammad alayhissalom), shak-shubhasiz, Parvardigoringizning (kofirlarni 
azob bilan) ushlashi qattiqdir» (Buruj surasi, 12-oyat);