Ajiniyoz nomidagi nukus davlat pedagogika instituti tabiiy fanlar fakulteti

 
 
2.2-11-rasm 

---

Suv 
va nam sharoitda 
yashaydigan 
o‗simliklarni Gidrofit deyiladi. 
O‗simliklarning bargi epidermis bilan qoplangan. Ba‘zi o‗simliklarning bargi ko‗p 
yillik bo‗lsa ham, (archa, qarag‗ay) epidermis bilan qoplangan.Epidermisning 
ustida Kutikula qa-vati yoki mum izlari bo‗ladi. Kserofit sharoitda yashaydigan 
o‗simliklarning bargining epidermisida kutikula qavat qalin, epidermis bir necha 
qavat. 
Bu 
o‗simliklarda 
qoziqsimon 
to‗qima 
yaxshi 
taraqqiy 
etgan. Mezofit sharoitda yashaydigan o‗simliklarda 
epidermis 
1 
qavat, 
qoziqsimon to‗qima ham bargning yuqori tomonidan odatda bir qavat joylashgan 
bo‗ladi. Ba‘zan 2 qavat ham bo‗lishi mumkin. Gidrofit sharoitda yashaydigan 
o‗simliklarda qoziqsimon to‗qima bo‗lmaydi. 
Kserofit sharoitda yashaydigan o‗simliklarda ustitsalar fa-qat bargning pastki 
tomoniga joylashgan bo‗ladi. Mezofit sharoitda yashaydigan o‗simliklarda 
ustitsalar barg-ning asosan pastki tomonida, qisman yuqori tomonga joylashgan 
bo‗ladi. Gidrofit sharoitda yashaydigan o‗simliklarda esa, ustitsalar bargning 
yuqori va pastki tomoniga joylashgan bo‗ladi.
Oddiy BARG bandida bitta, 
murakkab BARG bandida bir necha yaproq bor. Oddiy BARG yaprogʻining 
shakliga koʻra yumaloq, tuxumsimon, nashtarsimon, toʻgʻri chiziqpi, ninasimon, 
yuraksimon, doirasimon va boshqa; qirrasining tuzilishiga koʻra tekis qirrali, tishli, 
kungurali; i. 1 mm2 barg yuzasida ogʻizchalar soni 40 dan 500 gacha, ba‘zan 
undan ham koʻproq boʻladi. Ogʻizchalar ayniqsa sernam joylarda oʻsadigan 
oʻsimliklar bargi kutikula, yogʻsimon moddalar yoki tuklar bilan qoplangan, barg 
plastinkasi kichik, koʻpincha etli; barg orqali suvning koʻp bugʻlanishiga imkon 
bermaydi. Epidermis ostida BARG eti (mezofill) joylashgan. BARG eti koʻpchilik 
oʻsimliklarda ustki epidermis ostida joylashgan 1 — 2 qator hujayralardan iborat 
ustunsimon toʻqima va uning ostidagi gʻovak toʻqimadan tashkil topgan. BARG eti 
hujayralari (ayniqsa ustunsimon toʻqima) BARGga yashil rang beruvchi 
xloroplastlarga boy. Xloroplastlar ishtirokida hujayralarda fotosintez sodir boʻladi. 
BARG etidan tomirlar oʻtadi. Ular har xil shaklda boʻlib, sistematik ahamiyatga 
ega. Ikki pallali oʻsimliklar BARG toʻrsimon yoki patsimon, bir pallalilar esa 
parallel yoki yoysimon tomirlangan. Tomirlar lub va yogʻochlik tolalaridan hamda 

---

 
oʻtkazuvchi va toʻrsimon naylardan iborat. Tomirlar yaproquchun tayanch sinch 
vazifasini oʻtaydi. Oʻtkazuvchi naylar orqali suv va mineral oziq moddalar 
iddizdan barg mezofili hujayralariga toʻxtovsiz kelib turadi. BARG hujayralarida 
sintezlangan mahsulotlar tomirlardagi toʻrsimon naychalar orqali oʻsimlikning 
boshqa qismlari, ya‘ni poya, ildiz, gul, mevalarga yetkazib beriladi. BARG 
yuzasining keng boʻlishi uning karbonat angidridni faol qabul qilishi, koʻp 
miqdorda suv bugʻlatishi va kislorod ishlab chiqarishiga sabab boʻladi. I ga 
maydondagi yashil oʻsimliklar bir kecha-kunduzda 150 – 500 kg karbonat 
angidridni oʻzlashtirib, 60 – 400 kg kislorod ajratadi va 100 t gacha suv bugʻlatadi. 
Bu jarayonda BARG 75 – 250 kg gacha organik modda hosil qiladi. BARGning 
yashash muddati ham turlicha boʻlib, ayrim oʻsimliklar BARG Bir necha hafta, 
boshqalari bir necha yilgacha (mas, lavr bargi 3 —4 yil, Yevropa archasi bargi 8—
10 yil, Shrenka archasi bargi 30 yil) yashaydi. BARG hayoti fotosintez va 
metabolitik jarayonlarning izchilligi bilan bogʻliq. Bu jarayonlar sekin kechadigan 
ninabarglilarning bargi nisbatan uzoq yashaydi. BARG cheklangan oʻsish 
xususiyatiga ega boʻlishi bilan boshqa oʻsimlik organlaridan farq qiladi. 
Yaproqning oʻsishi cheklanganligi, biroq BARG bandning oʻsishi toʻxtovsiz 
davom etaverishi tufayli BARG yaprogʻi yorugʻlikka oʻgirilish xususiyatiga ega 
boʻladi.