Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat
Download 1.72 Mb. Pdf ko'rish
|
adabiyot o\'qitish metodikasi q husanboyeva , r niyozmetoa 2
|
topgandim, ammo yaxshi qol». Buni ruhi bezovta she’rxon o‘zi
anglab oladi. Ko‘rinadiki, Qiz – katta jur’at egasi. Ayollar Allohning itoatkor, taqdir yetoviga bo‘ysunuvchan yaratig‘i, degan tasavvur mavjud. Haqiqatdan ham, ayollar tabiatan orqasida suyanchig‘i bo‘lishiga moyil xalq. Shoiraning qahramoni esa isyonkor. U taqdirga qarshi chiqa olgan, uzul-kesil qarorni qabul qilishga o‘zida kuch topa bil- gan ayol. Bunga hamma ayol ham qodir emas. Qiz ertaga hayotida nimalar bo‘lishini, kelajakda uni qanday sinovlar kutayotganini bilmaydi, lekin muhabbatsiz yashashni, aybsiz bir odamni aldash- ni istamaydi. Qolaversa, nega shunday qilayotganini asoslab ham o‘tirmaydi. Uning asosi she’rxonga butun matnni o‘qish davomida ayon bo‘ladi. Bandning ikkinchi misrasida qahramon Jabrlanuvchiga hech qanday umid qoldirmaydi, u bilan abadiy xayrlashishini ma’lum qiladi: «Sen: «Yaxshi qol!» – degil, «Ko‘rishguncha»mas». Qizning 240 241 qarori o‘tinch emas, hukm. Lekin bu hukm she’rda o‘ta yumshoqlik bilan bayon etilgan. Agar bu fikr «yaxshi qol» degin» yoki «yax- shi qol» de» tarzida ifodalanganda edi, talab, buyruq ohangi yu- zaga kelgan bo‘lardi. «Sen «yaxshi qol» degil» – ya’ni «n» tovushi o‘rniga «l» tovushining qo‘llanilishi ifodani ancha yumshatgan. Chunki Qiz ko‘ngil og‘rig‘ining hisob-kitobi borligini juda yaxshi biladi. Shuning uchun imkon qadar og‘riqni yumshatishga, ikkin- chi bir qalbni ayashga harakat qilingan. Keyingi ikki misra shoira bilgichligining isbotidir: «Bul qu- yosh hali ko‘p ol bo‘ladir, ol, Bul oy ham umrimga ko‘p qiladir qasd». Quyoshning «ol bo‘l»ishida Qiz uchun tabiatning jazosi bor. Ma’lumki, Quyosh o‘z nurlari bilan ba’zi yaratiqlarni yayra- tib-yashnatsa, ba’zilarini qovjiratib-quritib yuboradi. Bu o‘rinda Qizning o‘z xatti-harakatini ikkinchisiga daxldor sanashi ko‘rinadi. Qolaversa, oy ham quyoshga sherik. U ham jafokor qizning um- riga qasd qiladi. Qiz bu isyoni uchun yuqoridan jazolanishini bi- ladi. Ma’lumki, dardkash inson kechalari bedor bo‘ladi. Bedorlik esa kishini o‘ylashga, o‘z xatti-harakatlarini taftish qilishga majbur qiladi. Bu taftish jarayonida Qiz xatolari uchun o‘zini o‘zi «yeb» boradi va bu, pushaymon va hijolatlik, o‘z-o‘zidan uning umrini egovlaydi – joniga qasd qiladi. Ushbu misralarni o‘qigan kishida qiz bu vaziyatda aqlining emas, ko‘nglining yetovida ish tutgani uchun tabiat ham uni jazolaydi, jabrlangan bir ko‘ngil uchun un- dan o‘ch oladi, deganga o‘xshash tasavvur paydo bo‘ladi. Ayni zamonda, she’rxon inson hamisha ham aqlining yetovida yura olmasligi, ba’zan ko‘ngli g‘olib kelib, dil amri bilan ish ko‘rgani sabab jazolanishi haqida o‘yga toladi. Hayotda shunday vaziyatlar bo‘ladiki, ba’zan ko‘ngil tilaklarini bosishga inson aqlining kuchi yetmay qoladi. Odam aqlda ixtiyorli bo‘lsada, ko‘ngilda beixtiyor bo‘ladi. Ayni vaqtda, ko‘ngil yetovida yurgani bois ko‘p turtki yeydi, azob tortadi. Odam bu holni tushunolmaydi va adolatsiz- lik sanaydi. Inson har qanday intilish visol bilan yakun topishini istaydi. Adabiyotshunos Q. Yo‘ldoshevning: «…har qanday ay- riliq ham insonni uchrashuv tomon, visol sari yetaklaydi. Biz hayot va inson tuyg‘ularining inja aksi bo‘lmish she’riyatda ham tasvir nishabi, albatta, shu tomonga burilishiga ko‘nikkanmiz» 118 , – de- 118 Q. Yo‘ldoshev. Parda ortidagi nafis tuyg‘ular. «Xordiq» gazetasi, 2009-yil 11- iyun. 241 gan fikri ham shundan dalolat. Lekin qarangki, visol hamisha ham, hammaga ham kutilgan natijani beravermas ekan. Har bir inson o‘zicha betakror yaratiq bo‘lgani kabi uning taqdiri ham qaytaril- masdir. Hamma ham umumiy mezonlarga tushavermaydi. Tanlash esa o‘sha odamning xarakteri va ma’naviy olamiga bog‘liq bo‘ladi. She’rning qahramoni ham o‘z taqdir yo‘lini o‘zi tanlaydi. Bandning so‘nggi misrasida «bu» ko‘rsatish olmoshi «bul» shaklida qo‘llanilgan. Bittagina «l» tovushi qizning isyoni daraja- sini bir qadar yumshatib, ikkinchi bir dilni og‘ritgani uchun o‘zi kechayotgan iztirobining balandligini ifodalagan. Misralardagi «bo‘ladir», «qiladir» so‘zlarida oxirgi «r»ning orttirilishi ham ifo- dani ma’lum darajada yumshatgan, ham ikkinchi dilning iztirobini yengillatishga moyillik bordek tuyuladi. Jazo ko‘lamining kengli- gini yaxshi anglab turgan isyonkorning xatti-harakati oshiqqa og‘ir botmasligi uchun shunday qilinganday tasavvur paydo bo‘ladi, o‘quvchida. She’rning bu misralaridagi ifoda «Bu quyosh hali ko‘p Download 1.72 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|