Aniqlash usullari

ξ₁=A_B/A_A; ξ₂=A_C/A_A, (5.6)

A_A, A_B va A_C - mos holda ²¹⁸Ro, ²¹⁴Rb va ²¹⁴Vi ning havodagi hajmiy aktivligi, Bk/m³; τ - namunani olish vaqti; t- namuna olingandan keyingi vaqt; W- havoni haydash tezligi; η- filьtrning aerozollarni tutib qolish koeffitsienti. τ, t va W - parametrlarining qiymati algoritmik o‘lchashlar yordamida aniqlanadi. Ushbu parametrlar ma’lum qiymatlarga ega bo‘lib, ²¹⁸Ro, ²¹⁴Vi amplituda bo‘ypcha ajratilganda yuqoridagi tenglamalarning A_A va A_C nisbatan echimlari ushbu ko‘rinishda bo‘ladi:

A_RH = AN₁, (5.7)

A_S= A K_SK₃K₂ (5.8)

A_A=A K_A(N₁-K₃N₂) (5.9)

bu erda: A - graduirovka koeffitsienti, Bk∙min/m³∙imp; K_A va K_C -namunani olish va o‘lchash paytida ²¹⁸Ro va ²¹⁴Vi emirilishlarini hisobga olish koeffitsienti; K₃ — ²¹⁴Vi amplituda bo‘yicha ajratish koeffitsienti; N₁ va N₂- signallar amplituda bo‘yicha ajratilmagandagi o‘lchash tezligi, imp/min.

Radon va toron hosilalarining effektiv yarim emirilish davrlari mos holda 40 min va 10,6 soatni tashkil qiladi. SHu sababdan toron hosilalarining hajmiy aktivligini aniqlashda filьtrlar 1-4 soat oralig‘ida (toki ²¹⁴Vi emirilib bo‘lguncha) o‘lchab boriladi.
5.2.2. Radonni elektrostatik maydon yordamida qayd qilish
Rn va Tn hosilalarini (^{216, 218}Ro) elektrostatik maydon yordamida qayd qilish asbobining kamerasi - YAO‘D, setkali elektrod va aerozolь filьtridan iborat. Tahlil qilinadigan xavo massasi nasos yordamida filьtrdan o‘tkazilinadi va radon kamerasida yig‘iladi. Aerozolь filьtrning vazifasi havo oqimidagi chanr zarralarini, dispers fazada bo‘lgan aerozollarni va radonning hosila radionuklidlarini tutib qolishdir. O‘lchash kamerasissilindrsimon yopiq idish bo‘lib uning bir tomoniga sirt barьerli Si detektori, uning qarshi tomon teshigiga esa aerozolь filьtr qo‘yilgan. Kameraning ichki devori bo‘ylab to‘rli elektrod simlar tortilgan bo‘lib, to‘rga musbat potensial (elektr kuchlanishi) beriladi. Natijada ²²⁰Th va ²²²Rn emirilishidan hosil bo‘lgan ^{216, 218}Ro atomlarining 88% i musbat zaryadga, qolgan 12% i neytral zaryadga ega bo‘lib qoladi. Kameradagi elektr maydon kuchlanganligi 200 V/sm bo‘lib, detektor yuzasining ^{216, 218}Ro ionlarini yig‘ish effektivligi ≥90% [167] ga teng bo‘ladi.

RAA-01M-03 radon o‘lchagichi yuqoridagidek, ya’ni ^{216, 218}Ro ionlarini qayd qilish prinsipga asoslangan bo‘lib [168], uning umumiy ko‘rinishi 5.2-rasmda berilgan.

Radon o‘lchagichi xonalar havosidagi, tuproq va suv tarkibidagi radonning hajmiy aktivligini o‘lchashdan tashqari, er va boshqa materiallar yuzasidan chikayotgan radon oqimi tezligini aniqlashga mo‘ljallangan.

5.2-rasm. RAA-01M-03 radon o‘lchagich asbobining umumiy ko‘rinishi.
Asbobning ²²²Rn va ²²⁰Th HA aktivligini o‘lchash xatoligi ±30% bo‘lib, o‘lchash ko‘lami 20-20000 Bk/m³.

RAA-01M-03 asbobining blok-sxema tuzilishi 5.3-rasmda keltirilgan.

Radon o‘lchagichi quyidagi bloklardan tashkil topgan: o‘lchagich kamerasi (1), kuchaytirgich (2), havo nasosi (3), yuqori kuchlanishli va avtonom manbalar (4) va (5), iqlim o‘lchash kamerasi - IO‘K (6).


5.3-rasm. RAA-01M-03 asbobining blok-sxema tuzilishi.

Kameraga (1) (V=1,7 l), namuna havo nasos (3) yordamida (quvvati 0,8 l/min) to‘planadi. Kameraning orqa tomoniga sirt-barьerli Si detektori (8) o‘rnatilgan, oldi tomon teshigiga aerozolь filьtri qo‘yilgan bo‘lib, u o‘tayotgan havodagi aerozolь chang va zarralarni ushlab qolib, radon gazlarini (²²²Rn va ²²⁰Th) o‘tkazadi.

²²²Rn va ²²⁰Th HAni aniqlashda musbat zaryadlangan ²¹⁸Ro(RaA) va ²¹⁶Ro(ThA) ionlarni elektrostatik yo‘l bilan detektor yuzasiga o‘tkazish uchun kameradagi to‘r elektrodiga (9) musbat zaryadli 1400 V kuchlanish beriladi. Radon gazlarining (²²²Rn va ²²⁰Th) hajmiy aktivligi ²¹⁸Ro va ²¹⁶Ro alьfa-zarralari soniga bog‘liq. Qayd qilingan -zarralar detektor (8) qutblarida elektr impulьslarini paydo kiladi. Bu impulьslar birlamchi kuchaytirgichda (2) kuchaytirilib, raqamli signalga aylantirish blokiga beriladi. So‘ngra signallar mikroprotsessorda ishlanadi va natijalari displeyda namoyon bo‘ladi. Iqlim kamerasi (6) bir vaqtning o‘zida muhit temperaturasi, namligi va bosimini displeyda ko‘rsatib beradi. Radon o‘lchagich komplektida alohida havo qaydash moslamasi mavjud bo‘lib, u tuproq, suv va atmosferadagi tahlil qilinadigan havoni RAA-01M kamerasiga haydab beradi.