Anorganik kimyo


Download 5.87 Mb.
Pdf ko'rish
bet10/61
Sana26.09.2017
Hajmi5.87 Mb.
#16581
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   61

N „  ,  +  3H„  . 

2 N H 1(,  AH  =   - 9 2   kJ

2 (g ) 


2 (g ) 

3 (g )


haroratni yoki bosimni oshirsak,  muvozanat qaysi tom onga siljiydi? Sanoatda 

am m iak olinishi yuqori  h a ro ratd a  (400—500°C)  olib borilishi  nim a bilan 

tushuntiriladi?

24. Agar reaksiyaning faollanish energiyasini 4 kJ/m olga kamaytirilsa, 

298 К  haroratda reaksiya tezligi  necha m arta ortadi?

25.  H a ro rat 280  К  dan  300 К  gacha oshirilganda,  reaksiya tezligi  10 

m arta oshgan  b o ‘lsa,  reaksiyaning faollanish  energiyasini  hisoblang.

26.  О 


+   N O  

<->  0 2 

+   N O j 

re ak siy an in g   fa o lla n is h   e n e r ­

giyasi  10  k J /m o l.  H a ro ra tn i  27°C  d a n   37°C  g ac h a  o sh irilsa,  reaksiya 

tezligi necha m arta ortadi?

27.  A  +   В <-» AB  reaksiyaning  298  К   haroratdagi  stan d art  G ibbs 

energiyasining o'zgarishi —  8  8  k J/m o lg a teng.  Reaksiyaning  m uvozanat 

konstantasini ham da А,  В, AB m oddalarning m uvozanat konsentratsiyasini 

hisoblang.

28.  Quyidagi  reaksiyalarning 298  К  dagi  m uvozanat k onstantalarini 

hisoblang:

a )  H20,g,  +   C O (g) -> C 0 2(g)  +   Н ад

b)  C 0

2

(g)+ C (irani, ^ 2 C O (g)



d)  N 2(g)  +  3H 2(g)  -   2 N H 3(g)

30.  4HC1(J)  +   0 2(g)  -4   2 H 20 (g)  +   2C l2(g)  reaksiyaning  m uvozan at 

konstantasi  1  ga teng b o'ladigan  haroratni aniqlang.


Ikki v a u n d a n  o rtiq  k o m p o n e n tla r d a n  v a u la rn in g  o ‘z a ro  t a ’sir 

m a h s u lo tla rid a n  tash k il to p g a n  g o m o g e n  siste m ag a e r itm a  d ey ilad i. 

E r itm a la r   tirik   o ig a n iz m la r   h a y o tid a   m u h i m   a h a m iy a tg a   eg a. 

M a s a la n ,  q o n ,  lim fa ,  v a  s o 'la k   su y u q lik la ri  e r itm a la rd ir.  E r itm a la r  

k im y o v iy  b irik m a la r va o d d iy  m e x a n ik  a ra la s h m a la r o 'r ta s id a  o ra liq  

h o la tn i  eg a lla y d i.

E r itm a la r   k im y o v iy   b irik m a la rg a   o 'x s h a s h   b i r   jin s li,  y a ’ni 

g o m o g e n   b o 'la d i.  E rish   ja r a y o n i  k im y o v iy   re a k s iy a g a   o 'x s h a s h  

issiq lik  y u tilish i  yoki  c h iq is h i  b ila n   r o 'y  b e ra d i.  E ritm a la r k im y o v iy  

b irik m a la rd a n  fa rq  qilib  ta rk ib i  o 'z g a r u v c h a n   b o 'lib ,  h a m   e ritu v c h i 

h a m   e r ig a n   m o d d a   x o s sa la rin i  n a m o y o n   q ila d i.  E rig a n   m o d d a n i 

e r itu v c h id a n   fiz ik a v iy   u s u ld a   a jra tib   o lis h   m u m k in .  B u   x o ssa la ri 

b ila n   e ritm a  m e x a n ik  a ra la sh m a g a  o 'x sh a y d i.

E r itm a   ta y y o r la s h .ja r a y o n id a   a g re g a t  h o la ti  o 'z g a r m a y d ig a n  

k o m p o n e n t  e ritu v c h i  h is o b la n a d i.  E r itm a la r d a   b ir  k o m p o n e n t  

ik k in c h is id a   m o le k u la la r,  io n la r,  y o k i  a to m la r   h o la tid a   b i r  jin s li 

m u h it  hosil qilib  tarq alg an d ir.  E ritm a la r gaz,  suy u q  va q a ttiq  h o la td a  

u c h r a y d i.

G a z la rn in g   e r itm a la r i.  E rig a n   m o d d a   v a  e r itu v c h i  h a m   g a z  

b o 'l g a n   a r a la s h m a   s ifa tid a   h a v o n i  o lish   m u m k in .  H a v o   ta r k ib id a  

h a jm  j i h a t id a n  78%   a z o t,  2 0 — 21 %  k islo ro d ,  q o lg a n  q o 's h im c h a la r  

u g le ro d   (IV )  o k sid i,  suv  b u g 'i  v a   b o s h q a la r   b o 'lis h i  m u m k in . 

G a z l a r   a r a la s h m a s in in g   u m u m iy   b o s im i  u la rn in g   p a rs ia l  b o s im i 

d e y ila d i.  U m u m iy   p a rsia l  b o s im   ta s h k il  e tu v c h ila r n in g   p a rs ia l 

b o s im la ri y ig 'in d isig a  ten g  b o 'la d i.

H a r o r a t  k o 'ta r ils h i  b ila n   g a z la rn in g   e ru v c h a n lig i  k a m a y a d i, 

c h u n k i  g a z lra n in g   e rish   ja r a y o n i  e k z o te rm ik   ja ra y o n d ir .  G a z la r  

e ru v c h a n lig in in g  b o sim g a bog'liq lig i  G e n ri  q o n u n i  b ilan  ifo d ala n ad i.

O 'z g a r m a s   h a r o r a td a   g a z la rn in g   e ru v c h a n lig i  u n in g   b o s im ig a  

t o 'g 'r i   p ro p o r s io n a l:



С  =   к   p

bunda:  С —  gazning  eruvchanligi; 



к  —G en ri  doimiysi;  p — gazning 

bosimi.


G e n r i — D a lt o n   q o n u n i.  A g a r   b i r o r   s u y u q lik d a   g a z la r n i n g  

a ra la s h m a s i e risa ,  h a r  b ir a lo h id a  g a z n in g  e ru v c h a n lig i  s h u  g a z n in g  

p a rsia l  b o sim ig a   t o ‘g ‘ri  p ro p o r s io n a l  b o ‘lad i.

G e n r i  q o n u n i  u n c h a   y u q o r i  b o ‘lm a g a n   b o s im d a   v a  k o n -  

s e n tra ts iy a d a  o ‘rin li  b o 'lib ,  e ritu v c h i  va e r ig a n  m o d d a n in g  o ra s id a  

o ‘z a ro   t a ’sir  r o ‘y  b e rm a y d i  d e b   h is o b la n a d i.

S e c h e n o v   q o n u n i.  E r itm a d a   e le k tr o litn in g   k o n s e n tra ts iy a s i 

o rtis h i  b ila n  g a z n in g   u n d a   e ru v c h a n lig i  k a m a y a d i:



N   =  N 0  -e~ kC

bunda:  TV  —  gazning  toza  erituvchidagi  eruvchanligi;  к   —  S ech en ev 

konstantasi, gaz va elektrolitning tabiatiga va h a ro ra tg a   b o g liq   b o 'lg a n  

k attalik ;  С —  ele k tro lit  k o n sen tra tsiy a si,  N — g azn in g  e le k tro lit  e rit- 

m asidagi eruvchanligi.

E le k tro lit e r itm a la r id a  g a z la rn in g  e ru v c h a n lig in in g   k a m a y is h i 

g id rata tsiy ag a  b o g 'liq d ir.  G id ra ta ts iy a   tu fay li suv  m o le k u la la ri io n la r  

a tr o f id a   b o g 'la n ib   q o la d i  v a   s h u   tu fa y li  g a z la rn in g   e r u v c h a n lig i 

k a m a y a d i.

S u y u q   e r i t m a l a r .  S u y u q   e r it m a l a r   o d a td a g i  s u y u q lik la r g a  

o 'x s h a s h   o 'z ig a   x o s  s tru k tu ra g a   ega.  S u y ltirilg a n   e r itm a la r n in g  

x o ssa la ri  e ritu v c h in ik ig a  o 'x s h a b   k etsa,  k o n s e n trla n g a n   e r it m a l a r ­

n in g  x o ssa la ri  e rig a n   m o d d a g a   o 'x s h a b   k e tish i  a n iq la n g a n .

S u y u q  m o d d a la r n in g   su v d a  e ru v c h a n lig i tu rlic h a  b o ‘lad i.  B a ’zi 

s u y u q lik la r m a s a la n :  s p irt,  g lits irin   s u v d a   c h e k s iz   e riy d i.  B a ’z ila ri 

esa m a ’lu m  m iq d o rd a  eriydi.  M a sa la n  — fe n o l sovu q su v d a oz eriydi. 

H a ro ra t k o 'ta rilg a n d a  u n in g  eru v ch an lig i  o rta d i.  66,45°C  d a n  y u q o ri 

h a ro ra td a  esa u n in g  e ru v c h a n lig i ch ek siz  b o 'la d i.  B u h a ro ra tn i  k ritik  

e ris h   h a r o ra ti  d e y ila d i.

Q a ttiq   v a  s u y u q   m o d d a la r n in g   e ru v c h a n lig ig a   b o s im   t a ’s ir 

e tm a y d i,  ch u n k i  u la rn in g   h ajm i  b o sim  ta ’sirid a deyarli  o 'z g a rm a y d i.

G e n r i- D a lto n   v a  S e c h e n e v   q o n u n la rin in g   tib b iy o td a g i  a h a -  

m iy a ti.  I n s o n   o r g a n iz m id a   g a z la rn in g   q o n d a   e ris h i,  q o n d a n   tu rli 

o rg a n la rg a   b o r is h i  s o d ir   b o 'la d i.  A g a r  o rg a n iz m d a   q o n   b o s im i 

o 'z g a r is h i b ila n   q o n d a g i g a z la rn in g  e ru v c h a n lig i o 'z g a r s a ,  b u  o g 'i r  

aso ratla rg a olib  keladi.



Suv o s tid a  ish lay d ig an  g 'o w o s la r d a  k e c h a d ig a n  k esso n   kasalligi 

a n a  s h u  G e n r i q o n u n ig a  a m a l q ila d i.  D e n g iz  s a th id a n   40  m   p a s td a  

u m u m iy   b o s im   o d a td a g id a n   4  m a r ta   o rtib ,  q o n d a g i  b o s im   h a m  

s h u n c h a   m a rta   k o ‘p a y a d i. A g a r g ‘o w o s   te p a g a  te z   k o 'ta rils a ,  u n in g  

b o sim i ju d a  tez p a stg a  tu sh a d i.  G a z la rn in g  eru v c h a n lig i b u   h o la td a  

k e s k in  k a m a y ib   q o n d a  g a z la rn in g   p u fa k c h a la r i  p a y d o   b o 'la d i.  B u 

p u fa k c h a la r to m ir la rn in g  tiq ilish i  va to 'q im a la r n in g  z a ra rla n is h ig a  

va h a tto  o ‘lim g a  olib kelishi  m u m k in .

B u   q o n u n   a s o s id a   q o r a s o n   ( g a n g r e n a )   k a s a llig id a   o ‘lg a n  

to 'q im a la r d a g i  m ik ro b la rn i  b o s im   o s tid a   c h iq a r ib   y u b o ris h   u su li 

is h la b   c h iq ilg a n .  B u n in g   u c h u n   b e m o r   y u q o ri  b o s im li  b a r o k a - 

m eralarg a joylash tirilib u n g a kislorod bilan  boyitilgan h avo  q o 'sh ilad i. 

D a v o la s h   p a y tid a   t o 'q i m a l a r n i n g   k is lo ro d   b ila n   t a ’m in la n is h i 

y a x s h ila n ib  k u tilg a n  n a tija g a   o lib   k elad i.

S e c h e n e v   q o n u n ig a   k o 'r a   q o n d a   k is lo ro d   v a  u g le ro d   (IV ) 

o k s id n in g   e ris h ig a   n a f a q a t  e le k tro litla r,  b a lk i  o q s illa r,  lip id la r va 

b o s h q a   m o d d a la r h a m   k u c h li  t a ’s ir e tish i  m u m k in .  S h u n in g  u c h u n  

h a m  q o n d ag i o 'z g a ris h la r s h ifo k o rla m in g  d o im iy  n a z o ra tid a  b o 'lis h i 

tab iiy .

6 . 1 .   E r i t m a l a r   k o n s e n t r a t s i y a s i

E ritm a n in g  yoki  e ritu v c h in in g   h a jm   yoki  m assa b irlig id a  erigan 

m o d d a  m iq d o rig a  k o n se n tra tsiy a  d e b  atala d i.

E r itm a d a   e rig a n   m o d d a   m iq d o ri  k o 'p   b o 'ls a ,  b u n d a y   e ritm a  

k o n s e n tr la n g a n ,  o z  b o 'ls a ,  s u y u ltirilg a n   e r itm a   h is o b la n a d i.  K o n - 

s e n tra ts iy a n i  ifo d a la s h n in g   b ir n e c h a   u su llari  m a v ju d .

1.  E rig a n   m o d d a   m a s s a s in in g   e r itm a n in g   u m u m iy   m a ss a sig a  

n isb a ti  e rig a n   m o d d a n in g   m a s s a   u lu s h in i  k o 'r s a ta d i:

W = ^ ~ ;  

С  = —  • 100. 

m2 

m2

bunda:  W — erigan  m oddaning  massa ulushi;  C,  %  —  erigan  m oddaning 

%  lardagi  massa ulushi;  /и,  —  erigan  m odda massasi,  g;  m2  — eritm aning 

massasi,  g.

2.  B ir litr eritm ad a erigan  m o d d a   m iq d o rig a  m o la r k o nsentratsiya 

d eyiladi:



К ’ 

М   V

b u n d a:  Ст  —  m o la r  k o n s e n tra ts iy a ;  т  —  e rig a n   m o d d a   m assasi,  g; 



M  —  erigan m odda m olar massasi, g/m ol; n — erigan m odda miqdori,  mol.

0 ,5   M   N a O H   —  b u   ifo d a   m o la r   k o n s e n tra ts iy a s i  0 ,5   m o l/1  

b o 'lg a n   n a tr iy  g id ro k s id   e ritm a s i  e k a n lig in i  b ild ira d i.

3.  B ir k ilo g ra m m   e r itu v c h id a   e rig a n   m o d d a   m iq d o rig a   m o l a r  

k o n s e n tra ts iy a n i  ifo d a la y d i:

q

  _ m  Ю00 

M  g  ’

b u n d a:  С —  m o la r k o n sen tra tsiy a ,  m ol/k g ;  m  —  erig an   m o d d a   m a s­

sasi,  g;  M   —  erig an   m o d d a  m o lar  m assasi,  g /m o l;  g  —  eritu v c h i 

m assasi,  g.

4.  B ir litr e r itm a d a  e rig a n  m o d d a  ek v iv ale n t  m iq d o rig a   n o rm a l 

(e k v iv a le n tn in g   m o la r )   k o n s e n tra ts iy a   d e y ila d i:

C „ =  



E  v



bunda:  С  — erigan m oddaning normal konsentratsiyasi yoki ekvivalentning 

m olar konsentratsiyasi;  E — erigan m oddaning ekvivalent massasi, g/m ol.

0,5  n   H

2

S 0



4

 —  b u  ib o ra   bir litrd a  0 ,5   ek v iv ale n t m iq d o r  (2 4 ,5g) 

H

2

S 0



4

 b o 'lg a n  e r itm a n i  ifo d ala y d i.

5. 

E r i g a n   m o d d a n i n g   m o l a r   u l u s h i   d e b ,  e r ig a n   m o d d a  



m iq d o r in in g   e r itm a d a g i  b a r c h a   m o d d a l a r  m iq d o rla ri  y ig 'in d is ig a  

n is b a tig a  a y tila d i.  M o la r  u lu s h  q u y id a g ic h a   a n iq la n a d i:



N   = — H— - 

vVn  = —— — .



П + H

q

 

n + n о

bunda:    —  erigan  m odda  m olar  ulushi;  N 0  —  erituvchining  m o lar 

ulushi;  n  —  erigan  m o d d a  m iqdori,  mol;  n 0 —  erituvchi  m iqd ori,  mol.

6



B ir  m illilitr   e r itm a d a   e rig a n   m o d d a   m illig r a m m la r   s o n ig a  

t i tr   d e y ila d i:



T  _  c m  M   . 

T _ Cn  M  

1000  ’ 


1000

E r itm a n in g   h a jm i,  z ic h lig i  v a   m a ssa si  q u y id a g ic h a   o 'z a r o  

b o g ‘liq:

bunda:  m — eritm a massasi, g;  V —  eritm a hajmi,  ml;  p — eritm a zichligi, 

g/m l.


A g a r  e r itm a n in g   z ic h lig i,  m a s sa   u lu s h i  m a ’lu m   b o 'ls a ,  u n in g  

k o n s e n tr a ts iy a la r in i  q u y id a g i  f o r m u l a l a r   y o r d a m i d a   a n iq la s h  

m u m k in .

D o rix o n a la rd a  m assa ulushlari  m a ’lu m  b o 'lg a n  ikkita e ritm a d a n  

m a ’lu m   m iq d o r u c h in c h i  m a ssa  u lu s h li  e r itm a n i  ta y y o rla sh  u c h u n  

aralashtirish  q o id asi q o 'llan ilad i.  B u  q o id a g a  b in o a n  b irin c h i u stu n g a  

m av ju d  ik k ita  e r itm a n in g   m assa  u lu s h la ri y o z ila d i.  T a y y o rla s h im iz  

lo zim   b o 'lg a n   u c h in c h i  e r itm a n in g   m a ssa  u lu s h i  m av ju d   e r itm a la r  

m assa u lu sh la ri q iy m a tla ri  o ra sid a   b o 'lis h i sh a rt,  y a ’ni  w,  >  w

3

  >  wr  



2

- u s tu n g a   ta y y o rla n is h i  k e ra k   b o 'lg a n   e r itm a n in g   m a ssa   u lu s h i 

(vv3)  y o z ila d i.  3 -u s tu n g a   esa  d ia g o n a l  b o 'y ic h a   m a ssa   u lu s h la ri 

o ra sid a g i  fa rq   y o z ila d i.  H o sil  b o 'lg a n   s o n la r   1-  va  2 -  e r itm a la r n i 

q a n d a y   m a s s a   n is b a td a   a r a la s h tirg a n d a   3-  e r itm a   h o sil  b o 'lis h in i 

k o 'rsa ta d i:

M is o l.  300g  5%   li  n a triy   x lo rid   e r itm a s in i  ta y y o rla sh   u c h u n  

2 0


%  li  v a 

2

%  li  e r itm a la r d a n   n e c h a  g r a m m d a n   o lish   k erak ?



Y e c h ish :  b u n in g   u c h u n   20%   va  2%   q iy m a tla rn i  W x  va  W 2 

la m in g  o 'r n ig a  q o 'y a m iz .  T ay y o rla n ish i  k erak  b o 'lg a n  e ritm a  5  %  ni 



W3  ning  o rn ig a  yozam iz.  S h u n d a  sx em a quyid agi k o 'rin is h g a  keladi:

D e m a k ,  e r itm a la r  3:15 y o k i 

1

:5  n is b a td a   a ra la s h tirilis h i  k erak . 



5%   li  e r it m a d a n  

6

  g  ta y y o r la s h   u c h u n   1  g  20%   li  e r itm a   h a m d a



m  =  p   V;

r

m

w%  p

  10 

W%  p

  10.



r,

 

J



E

W%

  1000

5-2=3

5  g  2  %  li  e r itm a   ta la b   q ilin a d i.  300  g  5%   li  e r itm a   ta y y o rla s h  

u c h u n   k e ra k li  e r itm a la r n in g   m a ss a si ju d a   o s o n   h is o b la n a d i:

6

  g 


1  g 

6

  g 



5  g

300  g 


300  g  


x

x  =   3 0 0 :6 = 5 0   g  20  %  li; 

x =   1 5 0 0 :6 = 2 5 0   g  2%   li  k e ra k

6 . 2 .   E r u v c h a n l i k .  E r i s h   m e x a n iz m i

A yni  h a r o r a t d a   m a ’lu m   e ritu v c h id a   e ris h i  m u m k in   b o 'lg a n  

m o d d a   m iq d o ri  e r u v c h a n lik   d e y ila d i.  B iro r  b ir  e r itu v c h id a   m o d ­

d a n in g   e ris h i  o ‘z - o ‘z ic h a   b o rib ,  b u n d a   A G <   O,   s h u n in g   u c h u n  

ja ra y o n   o ‘z - o ‘z ic h a  b o ra d i.

20°C   d a   100  g  e r itu v c h id a   10  g  o r tiq   m o d d a   e risa ,  b u   m o d d a  

y a x sh i  e riy d ig a n   h is o b la n a d i.  X u d d i  s h u   s h a r o itd a   0,01 — 1,0  g 

a tro f id a   e ris a ,  q iy in   e riy d ig a n   d e y is h   m u m k in .

A g a r  s h u   s h a r o itd a   0,01  g   d a n   k a m   e ris a ,  a m a liy   j i h a t d a n  

erim a y d ig a n   h iso b la n a d i.  U m u m a n  e rim a y d ig a n   m o d d a  b o 'lm a y d i.

K o 'p   q a ttiq   m o d d a l a r n in g   e r u v c h a n lig i  h a r o r a t   o r t i s h i   b ilan  

o r ta d i  (3 - r a s m ) .

S h u n in g   u c h u n   h a r o r a tn in g   p a s a y is h i  e r u v c h a n lik n in g   k a - 

m a y is h ig a   va  h a r o r a t  k a m a y g a n   sari  k ris ta lla n is h g a   o lib   k e la d i. 

G la u b e r   tu z in in g   e r u v c h a n lig i  h a r o r a t  o rtis h i  b ila n   a w a l   o r tib , 

N a

2

S 0



4

  1 0 H 20   h o s il  b o 'lis h i  h is o b ig a  

k eyin b o 'ls a  k am ay a d i.

E r i s h   j a r a y o n i   m u r a k k a b   f i z i k -  

k im y o v iy   j a r a y o n d i r .   E r ig a n   m o d d a  

m o le k u la la ri  b ila n   e ritu v c h i  m o le k u la ­

la r i n i n g   o 'z a r o   t a ’s ir i n i  s o l v a tl a n is h  

d ey ilad i.  Bu  t a ’s irla n is h   m a h s u lo tla ri  esa 

s o lv a tla r   d e y ila d i.  A g a r  e r itu v c h i  suv  

b o 'l s a ,  b u  ja r a y o n  g id r a tla n is h ,  m a h s u ­

lo t e sa  g id r a tla r  d e y ila d i.

E ritu v c h i  v a e rig a n   m o d d a   ta b ia tig a  

b o g 'liq  h o ld a  so lv a tla rn in g  h o s il b o 'lis h i 

t u r l i c h a   b o 'l i s h i   m u m k in .  M a s a la n : 

e r iy d ig a n   m o d d a   io n   tu z ilis h li  ( N a C l) ,

3-rasm .  Eruvchanlik egri 

chiziqlari.


e ritu v c h i  esa   q u tb li  tu z ilis h li  ( H

2

0 )   b o ‘ls a ,  e rish  ja r a y o n in i  q u y i­



d a g ic h a  ta sv irla sh   m u m k in :

E ritu v c h i  m o le k u la la ri  b ila n   io n la r  o 'r ta s id a   d o n o r - a k s e p to r  

t a ’sirla sh u v   b o 'lis h i  m u m k in .  M a sa la n :

S p irtn in g  su v d a e ris h id a  esa d ip o l-d ip o l t a ’sirlash u v  k u z a tila d i.

Q a ttiq   m o d d a n in g   e r is h   j a r a y o n in i  ik k ita   j a r a y o n l a r n i n g  

y ig 'in d is i  d e b   q a r a s h   k erak .  B irin c h is i  q a ttiq   m o d d a n in g   m o le - 

k u la la rg a   y o k i  io n la rg a   p a r c h a la n is h id ir .  B u  ja r a y o n   e n d o te r m ik  

b o 'lib ,  issiqlik y u tilish i b ila n  b o ra d i.

Ik k in c h is i  —  m o le k u la   yoki  io n la rn in g   su v   b ila n   t a ’s irla s h ib  

g id ra tla r  h o sil  q ilis h id ir.  B u  ja ra y o n   e k z o te rm ik   b o 'lib ,  issiq lik  

a jra lib   c h iq is h i  b ila n   b o ra d i.  Q ay si ja r a y o n n in g   u lu s h i  k a tta lig ig a  

q arab , q a ttiq   m o d d a  erig a n d a   issiqlik yutilishi yoki  c h iq ish i  m u m k in . 

B a ’zi  q a ttiq   m o d d a la r   ( K O H ,  N a O H )   e r ig a n d a   issiq lik   c h iq a d i. 

B a ’z ila ri  ( N H

4

N 0 3,  N H



4

C1)  e rig a n d a  esa   issiq lik  y u tila d i.

G i d r a tl a r  b e q a ro r m o d d a la r   b o 'lib ,  o s o n   p a r c h a la n a d i.  E rit­

m a la r   b u g 'la tilg a n d a ,  u la r   p a r c h a la n ib ,  e r ig a n   m o d d a   a jra lib  

c h iq a d i.  B a ’z a n   g id r a tla r   b ir m u n c h a   b a r q a r o r   b o 'lib ,  su v   q a ttiq  

m o d d a  ta rk ib ig a   k irad i.  B u n d a y  m o d d a la r n i  k ris ta llo g id ra tla r d eb , 

k rista llo g id ra t ta rk ib id a g i  su v n i  esa  k rista lliz a tsiy a  suvi  d e b   a ta la d i.

M a s a la n :  C u S 0

4

  5 H 20   —  m is  k u p o ro si



M o d d a la rn in g  u  yoki  b u  e ritu v c h id a  erish  x ossasiga eru v c h a n lik  

d e y ila d i.  E ru v c h a n lik  a w a la m b o r  e ritu v c h i  va  e riy d ig a n   m o d d a la r  

ta b ia tig a  b o g 'liq .  M a s a la n ,  n a triy  x lo rid   s u v d a  y a x sh i  e riy d i,  le k in  

b e n z o ld a   e rim a y d i. Y o g '  esa suv da  e rim a y d i,  lek in   b e n z o ld a  yaxshi 

eriydi.  E ru v c h an lik  h a ro ra tg a  v a bo sim g a b o g 'liq .

N H


3

  +  H 20   =  N H

4

0 H


N a , C 0

3

  1 0 H 20   —  k ristall  so d a  



M g S 0

4

  7 H 20   —  ta x ir  tu z



A g a r  m o d d a   s h u   e r itm a d a   o r tiq c h a   e rim a s a ,  b u n d a y   e r itm a  

to 'y in g a n  e ritm a  deyiladi. A g a r m o d d a  e ritm a d a  y a n a  erisa,  b u  e ritm a  

to 'y in m ag an  eritm a deyiladi. T o 'y in g a n  e ritm ad a c h o 'k m a  b ilan  e ritm a  

o 'r ta s id a   m u v o z a n a t  q a r o r   to p a d i.  T o 'y i n g a n   e r itm a n i  c h o 'k -  

m a s id a n   a jra tib   o lib ,  o z g in a   b u g 'la tib   yoki  b iro z   s o v u tib   o 't a  

to 'y i n g a n   e r itm a   o lis h   m u m k in .  O 't a   t o 'y i n g a n   e r itm a d a   e r ig a n  

m o d d a   m iq d o ri  t o 'y i n g a n   e r itm a d a g id a n   k o 'p r o q   b o 'la d i.  O 't a  

to 'y in g a n   e ritm a  b e q a ro r b o 'lib ,  c h a y q a tilg a n d a y o q  o rtiq c h a  e rig a n  

m o d d a  d a rro v  c h o 'k m a g a  tu s h a d i.

E ru v c h a n lik   100  g  e r itu v c h id a   e r ib ,  to 'y in g a n   e r itm a   h o s il 

q ila d ig a n   m o d d a n in g   g r a m m la r  so n i  b ila n   o 'lc h a n a d i.

6 . 3 .   E r i t m a l a r n i n g   f iz ik - k i m y o v iy   x o s s a l a r i

Id e a l  e r itm a la r .  Id e a l  e r itm a la r   d e b ,  k o m p o n e n tla r i  q o 's h i l -  

g a n d a   b ir   xil  v a  tu r li  m o le k u la la r  o ra s id a g i  o 'z a r o   t a ’s ir  k u c h la r i 

te n g   b o 'lg a n   e r itm a la r g a   a y tila d i.  Id e a l  e r itm a la r   h o sil  b o 'l i s h i d a  

issiq lik   a jra lib   c h iq is h i  y o k i  y u tilis h i,  s h u n ig d e k   h a jm   o 'z g a r is h i 

k u z a tilm a y d i.  A g a r e r itm a   va В  k o m p o n e n tla r d a n  ta sh k il  to p g a n  

b o 'ls a ,  A — A,  B — B   v a  A — В   m o le k u la la r   o ra s id a g i  o 'z a r o   t a ’s ir  

te n g  k u c h lid ir.  Id e a l  e r itm a la r n in g   x o ssalari  a lo h id a  k o m p o n e n tla r  

x o s s a la r id a n   fa rq   q ilm a y d i.  B u   e r it m a l a r   V a n t - G o f f   va  R a u l 

q o n u n la rig a   b o 'y s u n a d i.

O sm o s v a  o s m o to k  b o sim .  T u rli  k o n s e n tra ts iy a li  ikki  e r itm a n i 

o 'z a r o  a r a la s h tirils a ,  d iffu z iy a  ja r a y o n i  o q ib a tid a  m a ’lu m  v a q td a n  

s o 'n g  u la rn in g   k o n s e n tra ts iy a s i te n g la s h a d i.  A g a r tu rli  k o n s e n tr a t­

siyali ikki e ritm a   o 'r ta s ig a  y a rim o 'tk a z g ic h   p a r d a  q o 'y ils a ,  d iffu z iy a 

a so sa n  b ir y o 'n a lis h d a  r o 'y  b e ra d i. Y a rim o 'tk a z g ic h  p a r d a  tirq ish la ri 

n ih o y a td a   k ic h ik   b o 'l i b ,  u n d a n   fa q a t  e r itu v c h i  m o le k u la la rig in a  

o 't a   o la d i,  e rig a n   m o d d a   m o le k u la la ri  esa   o 'tm a y d i.  E ritu v c h i 

m o le k u la la ri  a s o s a n   k o n s e n tra ts iy a s i  k a m   e r itm a d a n   k o n s e n t r a t ­

siyasi k o 'p  e ritm a g a   o 'ta d i.  N a tija d a  k o n se n tra tsiy a si  y u q o ri e r itm a ­

n in g  sath i b alan d lash ib , konsentratsiyasi o z  eritm an in g  sath i pasay adi.

E ritu v c h i  m o le k u la la r in in g   y a r im o 'tk a z g ic h   p a r d a   o rq a li  b i r  

to m o n la m a  difFuziyasiga o sm o s deyiladi.

O sm o s  h o d is a s in i  to 'x ta tis h   u c h u n   y u q o ri  k o n s e n tra ts iy a li 

e r itm a g a  b e rilis h i  z a r u r  b o 'lg a n   b o s im   o s m o tik  b o sim   d e y ila d i.


4-rasm. 


Download 5.87 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   61




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling