Anorganik kimyo

26.5.  Yod

Yod (Iodum). 

D e n g iz  o 's im lik la r in in g   k u lin i  te k sh irish   p a y tid a  

1 8 1 1 -y ild a  fra n su s o lim i  K u r tu a  y o d n i  o c h g a n .  Y o d n in g   m u s ta q il 

e le m e n t e k a n lig in i  18 1 5 -y ild a   G e y - L u s s a k   is b o t q ilg a n  v a y o d   deb  

a ta g a n .

Tabiatda uchrashi. 

Y o d  b irik m a la ri  h a m   k aliy  va  n a triy  tu z la ri 

b ila n   b irg a   u c h r a y d i.  Y o d   u z o q   v a q tla r g a c h a   c h ili  s e litra s id a n  

o lin g a n .B u   tu z la r   ta rk ib id a   p e r io d a tla r   —  K I 0

4

  v a  y o d a tla r  — 

K I O

3

  h o la tid a  u c h ra y d i.

D e n g iz  su v id a   y o d  k a m  u c h ra y d i.  D e n g iz  k a ra m i  -  la m in a riy a  

o 'z i d a   io d   tu z la r in i  t o 'p la s h   x o ssa sig a   e g a .  B u   o 't l a r n i n g   k u lid a n  

y o d   tu z la r i  v a  s o 'n g r a   y o d   o lin a d i.  N e f tn in g   b u r g 'ila s h   su v lari 

ta rk ib id a   h a m  o z   m iq d o rd a  y o d  b o 'la d i.

Olinishi. 

Y o d   o lis h   u c h u n   u n in g   tu z la rig a   x lo r  t a ’s ir  e ttirilib , 

y o d n i  siq ib   c h iq a r is h   re a k siy a s id a n   fo y d a la n ila d i:

2KI  +   C l

2

  =   2KC1  +   I

2 

D e n g iz   va  n e f tn in g   b u r g ‘ila s h   su v la ri  ta rk ib id a g i  y o d id la r  

k u lg a  a y la n tir ilg a n d a n   s o ‘n g   M n 0

2

  va  s u lfa t  k is lo ta   b i l a n   ish lo v  

b erila d i:

2NaI  +   M nO, +  3H,SO,  =   I , +   2NaHSO,  +   MnSO, +  2 H , 0

2 

2 

4 

2 

4 

4 

2

Xossalari. 

Y o d   a to m la ri  ikki  a to m li  m o le k u la la r h o s il  q ila d i. 

Y o d  k rista ll tu z ilish g a  eg a b o ‘lg an   q o ‘n g ir-s iy o h  tusli  q a ttiq  m o d d a  

(s u y u q la n is h   h a r o r a ti  1 13,5°C ,  q a y n a s h   h a r o ra ti  184°C ).  Y o d  

su v d a  ju d a   o z e riy d i.  X lo ro fo rm ,  efir,  s p irtd a   y ax shi  eriy d i.

Y o d n in g   q a y n a s h   h a r o ra ti  y u q o ri  b o 'lis h ig a   q a r a m a s d a n   u 

o d a td a g i  s h a r o itd a y o q   u c h a   b o sh la y d i.  Y o d   k rista lla ri  q iz d irils a , 

s u y u q la n m a s d a n   b u g 'la n a d i  b u g ‘i  s o v itilsa   q a ttiq   h o la tg a   o 't a d i . 

Y o d n in g  b u g 'la r i  z a h a rli,  o d a m n in g  sh illiq  p a rd a la rig a  k u c h li t a ’sir 

etadi.

Y o d n in g   e r u v c h a n lig i  K I  e r itm a s id a   o s o n la s h a d i.  B u n d a  

k o m p le k s  b irik m a   h o sil b o 'la d i:

KI  +   I

2

= K [ IJ  

KI +   21

2

= K [ I 5] 

KI  +   3I

2

= K [J7] 

KI  +  4 I = K [ y  

Bu  b irik m a la rd a  y o d n in g   k o o rd in a ts io n  so n i  9 g a c h a   b o ra d i. 

Kimyoviy xossalari. 

G a lo g e n la r  ic h id a  en g   ak tiv lig i  k a m   e le ­

m e n t.  Y o d   m e ta lla r b ila n  o s o n  t a ’sir eta d i. Y o d id la r hosil  b o 'lis h id a  

a n c h a g in a   issiqlik ajraladi:

2 N a +   I2=   2NaI 

C a +   I

2

 =  CaI

2

 

2A1  +   3I

2

 =  2A1I

3  

Y o d n in g   m e ta llm a s la r b ila n  b irik m a la ri  k o v a le n t ta b ia tg a   ega: 

2P +   5I2=  2PI, 

Si +   2I

2

 =   Sil

4  

Y o d n in g  s u v d a  e ris h id a n  g ip o y o d it k is lo ta (H IO )  h o sil b o 'la d i: 

I2+   H 20  =  HI  +   H I 0  

Y o d   q a y ta r u v c h i  x o s s a la r i  a n c h a   k u c h lilig i  u c h u n   s u lf a t 

k islo ta n i  S 0

2

 g a c h a  q a y ta ra d i:

I, +   5H .SO   =   2H IO .  +  5SO  +   4 tL O

2 

2 

4 

3 

2 

2

Y o d g a   k o n s e n trla n g a n   n itr a t k is lo ta  t a ’s ir q ilg a n d a  h a m  y o d a t 

k islo ta   ( H I 0 3)  h o sil  b o 'la d i:

Ishlatilishi. 

Y o d   a s o s id a   tu rli  o rg a n ik  v a  a n o r g a n ik   m o d d a la r  

o lin a d i.  U n in g   s p irtd a g i  e ritm a s i  tib b iy o td a   a n tis e p tik   ( z a r a r la n -  

tiru v c h i)  m o d d a  sifatid a ishlatiladi.  U   teridagi  b ak teriy alarn i 

0

‘ldirib, 

e tn i  b itis h in i  o s o n la s h tira d i.  Y o d n in g   ra d o a k tiv   iz o to p la r i  xavfli 

o ‘s m a la r ,  q a lq o n s im o n   b ez i  v a  a r te rio s k le ro z   k a s a llik la rin i  d a v o ­

lash d a ah a m iy a tg a  eg a h iso b lan ad i.

Yodidlar  va  ularning  tuzlari. 

V o d o r o d   y o d id   ra n g s iz ,  n a m  

h a v o d a  tu ta y d ig a n   ,  su v d a yaxshi eriy d ig a n  g az m o d d a   (su y u q la n ish  

h a r o r a ti  -5 0 ,8 ° C ,  q a y n a s h   h a r o ra ti  -3 5 ,8 ° C ).  B ir  litr   s u v d a   4 00   1 

a tro f id a   H I  eriy d i.  H I   n in g  su v d ag i  e ritm a s i  y o d id  k is lo ta  d e y ila d i. 

H I  k u c h li  k is lo ta la r q a to rig a   k ira d i.  B u  k is lo ta n in g   0,1  n  e ritm a s i 

u c h u n   d is s o ts ila n is h   d a ra ja si  95%   g a  te n g d ir.

V o d o r o d   y o d   b ila n   fa q a t  y u q o ri  h a r o r a td a   b ir ik a d i,  re a k s iy a  

q a y ta r   h is o b la n a d i:

H

2

 +   I

2

  о   2HI

O d a td a ,  H I   n i  o lis h   u c h u n   fo s fo r  ( I I I )   y o d id in in g   g id ro liz i 

k e n g   q o 'lla n ila d i:

2P  +   3I

2

 =   2 P I

3  

P I

3

  +   3 H 20   =   H

3

P O

3

  +   3HI

M etall y o d id larig a k o n sen trlan g a n  su lfat kislota t a ’sir ettirilg an d a 

v o d o r o d   y o d id   o lis h   m u m k in   e m a s ,  c h u n k i  h o s il  b o 'l g a n   H I 

te z d a  o k sid la n ib  q o lad i:

2KI  +   H

2

S 0

4

  =   K , S 0 4+   2H I 

2  H I   +   H ,S O d  =   I, +   2 H , 0   +   SO,

2 

4 

2 

2 

2

I o d id la r  N a l ,   K I,  N H 4I  su v d a  y ax sh i  e riy d ig a n  ra n g siz   kristall 

m o d d a la r d ir . A g l  s u v d a  y o m o n   e riy d ig a n  s a riq  k rista ll m o d d a . A g l 

k rista lla ri  h a tto   H N 0

3

 d a  h a m   e rim a y d i.

Yodning kislorodli birikmalari. 

Y o d n in g  u c h t a  o k sid i  m a ’lu m . 

B u la ig a   I

2

0 , I 0

2

 va  I

2

0

5

 k irad i.  B u la rn in g  ic h id a  e n g  b a rq a ro ri  I

2

0

5  

h is o b la n a d i.

Y o d n in g  k islo ro d li kislo talarig a: g ip o io d it k islo ta  — H I O ,  y o d a t 

k is lo ta   — H I 0

3

 va p e r y o d a t k islo ta  — H I 0

4

  k ira d i.  B u  k is lo ta la rd a n  

ta s h q a r i  ta r k ib id a   su v   tu ta d ig a n   k is lo ta la r  h a m   m a ’lu m .  B u la rg a

m e z a p e rio d a t  k islo ta   —  H

3

I 0

5

( H I 0

4

  H

2

0 ) ,   o rto p e r y o d a t  k islo ta

—  H

5

I 0

6

  ( H I 0

4

- 2 H

2

0 )   n i  k o ‘rs a tis h   m u m k in .

G ip o y o d id   k islo ta   H I O   j u d a   b e q a ro r  b o 'lib ,  e r itm a d a g in a  

m a v ju d   b o 'la d i,  x o lo s.  U n in g   tu z la ri so v u q d a   is h q o rla r e ritm a s ig a  

y o d   t a ’sir  e ttir ib   o lin a d i:

Ij  +   2K O H   =   K IO   +   KI  +   H 20  

K JO   so v u q d a   d isp ro p o rts iy a la n a d i:

3K IO   =   K I 0 3  +   2KI 

G ip o y o d id  k islo ta sim o b   o k sid n i y o d  b ila n  a ra la s h tirib   o lin ad i: 

H gO   +   212  +   H 20   =   2 H IO   +   H g l 2 

G ip o y o d id   k islo ta  g ip o b ro m it va g ip o x lo rit k islo ta g a   n is b a ta n  

k u c h s iz ro q d ir.

Y o d at kislota H J 0

3

 g ip o x lo rit va g ip o b ro m it kislotalarga n isb atan  

a n c h a  barqaror.

Y o d a t  k islo ta  m o le k u la r   k o m p le k s la r  h o sil  qilad i:

3 H I 0

3

 =   H J

3

0

8

+ H 20   ( H J 0

3

  J

2

0 5)

Y o d   (V )  o k sid i  o q   k u k u n   m o d d a .  O s o n   p a r c h a la n a d i.

H J 0

3

  o k sid lo v c h i  5 H I   +   H I 0

3

  =   3 I

2

  +   3 H 20  

Y o d a tlarg a sulfat  k islo ta t a ’sirid a olinadi:

N a lO .  +   H , SO, =   N aH S O ,  +   H IO ,

3 

2 

4 

4 

3

Y o d n i  x lo r t a ’s irid a   o k s id la s h d a   h a m   y o d a tla r h o sil  b o 'la d i: 

[ , +   5C1

2

  +  6 H 20   =   2 H I 0

3

  +   10HCI 

K I 0

3

  tu z i  b a rq a ro r:

KI  +   6 K M n 0

4

  +  

6

K O H   =   K I 0 3+   6 K ,M n 0

4

  +   3 H 20  

3I

2

  +  

6

K O H   =   K I 0

3

  +   5K I  +   3H 20  

P e ry o d a t kislotasi  —  H I 0 4.  U n g a  to 'g 'r i k e ld ig a n  a n g id rid  J

2

0

7  

o lin m a g a n .

H I 0 4 -  2 H 20   ( H

5

I 0 6)  o rto p e r y o d   k islo ta si  d e y ila d i.

B u k islo tad ag i  h a m m a  v o d o ro d  a to m la ri  m e ta llg a  a lm a s h in is h i 

m um kin.

A g

3

I 0

6

  tu zi  m a ’lu m .  H

5

I 0

6

 g ig ro sk o p ik  m o d d a .  B a riy  o rto y o - 

d a tla rg a  su lfa t  k is lo ta  t a ’s ir e ttirib   o lin a d i:

O rto p e ry o d a tla r y o d a tla m i x lo r is h tiro k id a  o k s id la n g a n d a   h a m  

h o sil  b o ‘ladi:

K JO ,  +   CL  +  6 K 0 H   =   K J O A +   2KC1  +   3 H ,0

J  

L

 

Э 

О 

I

K J  n i  is h q o riy   m u h itd a   e le k tro liz   q ilib   h a m   o r t o p e r io d a tla r  

o lis h   m u m k in .  P e r y o d a tla r g a   te g is h li  t a r k ib id a   s u v   s a q lo v c h i 

k is lo ta la rd a n   H J 0 44 H 20   o lin g a n ( H

9

I 0 lj).  S h u n g a  o 'x s h a s h   k o m ­

p lek s  H 20   H J 0

4

  ( H

5

I 0 4)  b irik m a  h a m   b o r.

26.6.  Astat

Astat (Astatine). 

A stat ta b ia td a  deyarli u c h ra m a y d i. A sta t  1940- 

y ild a   s u n ’iy  y o 'l   b ila n   o lin g a n .  A g a r v is m u t  a to m la rig a   a -   n u r la r  

t a ’s ir e ttir ils a   a s ta t  h o s il  b o 'la d i:

jg9Bi  +   ^He  ->  85*A t  +   2j,n

gj

1

 At  n in g   y a r im y e m irils h   d av ri  7 ,2   s o a t.  A s ta t  s o 'z i   h a m  

g r e k c h a   « b e q a ro r»   d e g a n   m a ’n o n i  b e ra d i.

A s ta td a   m e ta llik   x o s s a la r u s tu n   tu ra d i.  A s ta tn in g   y a r im y e m i-  

rilish   d av ri j u d a   k ic h ik ,  u n in g   x o s s a la rin i  o 'r g a n is h  j u d a   q iy in .

A sta t  b irik m a la ri  e le k tro liz   q ilin g a n d a   k a to d d a   a s ta t  a jra la d i. 

U n in g   k o 'p   x o s sa la ri  g a lo g e n la rn ik ig a   o 'x s h a b   k e ta d i.  A s ta t  h a m  

b e n z o ld a   y a x sh i  e riy d i.  K u m u s h   a s ta tid   —  A gA t  s u v d a   e rim a y d i. 

A s ta tn in g   k u c h li  k islo ta li  e r itm a la r ig a   H 2S  t a ’s ir   e ttirils a   u   A t2S 

h o ld a   c h o 'k a d i.  A s ta t  o 'z   b irik m a la rid a   -1 ,  + 1   v a  + 5   o k s id la n is h  

d a ra ja sig a  e g a  b o 'la d i.  U n in g   + 7  o k s id la n is h   d a ra ja sig a  eg a  b o 'lg a n  

b irik m a si  h a n u z g a c h a  o lin m a g a n .

26.7.GalogenIarning  o‘zaro  hosil  qilgan  birikmalari

G a lo g e n la r n i n g   o 'z a r o   h o s il  q ilg a n   b ir ik m a la r i  j u d a   x ilm a -  

xil  e k a n lig in i  t a ’k id la s h   z a ru r.  B u la rd a n   x lo r   ( I I I )   f to r id   C 1 F

3  

s u y u q   m o d d a (   s u y u q la n is h   h a r o r a t i   - 8 3 ° C ,  q a y n a s h   h a r o r a t i  

+  12°C ).  C 1 F

3

  —  s a n o a td a   f t o r   b ila n   x lo rn in g   (2 5 0 °C   d a )  o 'z a r o  

t a ’s ir id a n   o lin a d i:

A g a r j a r a y o n d a   x lo r  m o ‘l  o lin s a   x lo r m o n o f to r id   —  C 1F  ho sil 

b o ‘lad i.  C 1F~  g a z s im o n   m o d d a   (s u y u q la n is h   h a r o r a ti  -1 5 4 ° C , 

q a y n a sh   h a r o ra ti  -1 0 0 ,8 °C ).

A g a r  b ro m g a   b e v o sita   fto r  t a ’s ir  e ttirils a   b ro m   ( I I I )   fto rid  

B rF

3

  h o sil  b o ‘ladi:

Br

2

  +   3 F

2

  =   2B rF

3

B ro m   (I II)  ftorid  qizil  rangli  suyuqlik  (suyuqlanish  h a ro ra ti  9°C, 

q a y n a sh   h a r o ra ti  126°C ).  G a lo g e n la rn in g   y u q o rid a g i  fto rli  b irik ­

m alari suv v a o ig a n ik  m o d d a la r t a ’sirid a o so n  p o rtla s h  xossasiga ega.

B ro m   (V )  fto rid   - B r F

5

 va  I F

5

  ra n g s iz   m o d d a la r .  I F

5

  (s u y u q la ­

n is h   h a r o ra ti  9 ,6 °C )  q a ttiq   m o d d a   h is o b la n a d i.

X lo r v a  y o d d a   fto r b ila n   + 7   o k s id la n is h   d a ra ja sig a  eg a b o 'lg a n  

b i r ik m a la r   h a m   k e y in g i  p a y tl a r d a   o l in g a n .  I F 7,  I 0

3

F ,  B r F

7  

b irik m a la ri  re a k sio n   q o b iliy a ti ju d a   y u q o ri  b o ‘lg an   b irik m a la rd ir. 

M a s a la n ,  y o d   g e p t a f t o r i d n in g   s u v   b i l a n   t a ’s i r i d a n   y o d n i n g  

k islo ro d li  k is l o ta la r i( H ,I 0 6)  o lin a d i:

I F

7

  +   6 H 20   =   H

5

I 0

6

  +   7 H F

26.8.  Galogenlar  birikmalarining 

tibbiyotdagi  ahamiyati

G a lo g e n la r   m u h im   b io k im y o v iy   a h a m iy a tg a   ega.  F t o r   su y ak  

va  tish   e m a lin in g   ta rk ib ig a   k ira d i.  O d a m  o r g a n iz m id a   2 ,6  g g a c h a  

fto r  b o 'la d i.  O rg a n iz m g a   fto r  a s o s a n   ic h im lik   suvi  b ila n   k ira d i. 

Ic h im lik   su v id a   fto rn in g   m iq d o ri  1 — 1,5  m g /   m l  n i  ta s h k il  e tis h i 

k erak .  O rg a n iz m d a   fto rn in g   y e tis h m a s lig i  y o k i  o rtiq c h a lig i  tis h  

kasalligiga sab a b  b o ‘ladi.

X lo r b o 'lsa  o rg a n iz m d a  xlorid  ioni  (C l- )  shaklid a b o 'la d i.  X lorid 

io n i  t o 'q i m a   h u ja y ra la rid a   e le k tr  o 'tk a z u v c h a n lik n i  t a ’m in la y d i. 

M e ’d a sh ira si  ta rk ib id a  x lo rid   k islo ta b o 'lib ,  u   o v q atn i  h a z m  q ilish , 

fe rm e n tla r fao liy a tin i  m e ’y o rid a  sa q la sh  u c h u n  z a ru r. N a tr iy  x lo rid  

q o n n in g   o s m o tik   b o s im in i  d o im iy   b o 'lis h in i  h a m d a   e r itro s itla r 

fa o liy a tin i  m e ’y o rid a   sa q la s h   u c h u n   k erak .  O r g a n iz m n in g   x lo rid  

io n ig a   b o 'l g a n   e h tiy o ji  o s h   tu z i  h is o b ig a   q o n d ir ila d i.  O d a m  

o r g a n iz m id a   29 g ga y a q in   x lo r b o 'la d i.

B ro m n in g   b io k im y o v iy  a h a m iy a ti  t o 'l a   o 'r g a n ilg a n   e m a s.

Y o d  m o d d a  a lm a s h in u v in i b o s h q a ra d i  va o rg a n iz m n in g  t o ‘g ‘ri 

riv o jla n is h ig a  t a ’s ir k o 'r s a ta d i.  O rg a n iz m d a  y o d n in g  y e tis h m a slig i 

b o 'q o q   k asa llig ig a o lib   k elad i.  E l e m e n ta r y o d   m ik ro b la m i  o ‘ld irish  

x o s s a s ig a   e g a ,  y a r a la r g a   s u r tis h   u c h u n   u n in g   s p irtli  e r itm a s i 

ish la tila d i.

T ib b iy o td a  g alo g en larn in g  b irikm alari d o ri  m o d d asi sifatid a  keng 

q o 'lla n ila d i.  N a tr iy   x lo rid n in g   0 ,9 %   li  e r itm a s i  iz o to n ik   e r itm a  

d e y ila d i  v a  o r g a n iz m   k o 'p   s u y u q lik   y o 'q o tg a n d a   q o n g a   q u y ila d i. 

K a lsiy   x lo rid   q o n   to 'x ta tu v c h i  m o d d a   s ifa tid a   h a m d a   alle rg iy a , 

s h a m o l l a s h g a   q a r s h i  is h la t ila d i.  C a C l

2

  m a g n iy   tu z la r i  b ila n  

z a h a rla n g a n d a  h a m  q o 'lla n ila d i.

A m m o n iy ,  k a liy ,  n a triy   b r o m id la r   a s a b   k a s a llik la rid a   t i n c h -  

la n tiru v c h i v o sita sifa tid a   ishlatilad i.

K alsiy  y o d id   k o 'z  k asa llik larid a (g la u k o m a ,  k a ta ra k ta ) v a sim o b  

tu z la ri  b ila n  z a h a rla n g a n d a   tav siy a e tilg a n ..

G a lo g e n la rn in g  x ilm a -x il  o rg a n ik  b irik m a la ri tu rli k asa llik larn i 

d a v o la sh d a  d o ri m o d d a si sifatid a ish latilad i.

26-  bobga  oid  savol va  masalalar

1.  F to r va xlor ato m  tuzilishlariga asoslanib,  ularning birikm alarida 

necha valentli b o 'la  olishligini ko'rsating.

2.  G alogenlarning laboratoriyada va sanoatda olinish reaksiyalarining 

tenglam alarini yozing.

3.  G alogenlarning suv bilan  ham da sovuq va  qaynoq ishqor eritmalari 

bilan  reaksiyasi  tenglam alarini yozing.

4.  G alogenovodorodlarning  olinish usullarini  m isollarda ko'rsating. 

H J  ni  o datdagi  kislotalar  olish  usullari  bilan  hosil  qilib  bo'lm asligini 

tushuntiring.

5.  300°C h aroratda quyidagi m uvozanatda turgan  sistem ada H J  ning

2H J  -> H 2+   J

2

term ik dissotsialanish darajasi 

2 0

%,  m uvozanat holatidagi konsentratsiyasi 

0,96  m o l/1   bo'lsa,  H 2va J

2

  ning m uvozanat holatidagi konsentratsiyasini 

hisoblang.  (Javob:  0,12  mol /1 ).

6

.  M arg an es  (IV)  oksidiga  n ech a  ml  2  M   xlorid  kislota  eritm asini 

t a ’sir  ettirg a n d a ,  ajralib  ch iq q an   xlor  bilan   kaliy  yod id   eritm asid an 

25,4  g  yodni  siqib  chiqarish  m um kin  b o 'lad i?  (Javob:  200  ml).

7. Quyidagi qatorda kislotalarning barqarorligi, oksidlovchilik va kislotalik 

xossalari qanday o'zgaradi?  HOC1  ->  HOC1, -»  H C 1 0

3

 

H C 1 04.

8

.  168 g kaliy gidroksididan qancha bertole tuzini olish mumkinligini 

hisoblang.(Javob:  61,2 g).

9.  Kalsiy karbonat,  natriy xlorid va suvdan foydalangan holda qanday 

qilib  xlorli  oxak olish  m um kin?  Reaksiya  tenglam alarini  yozing.  Bunda 

qanday q o'shim cha m ahsulotlar hosil bo'ladi?

10.  Quyidagi reaksiyalarni tugallang va tenglashtiring:

a)  F

2

  +   N aO H   ->

b)  K ,C 0

3

  +   C l

2

  +   H 20   ->

d)  K M n 0

4

  +   H C I  ->

e)  H C 1 0 3+   HCI  ->

0   N a C l  +   К С Ю

3

 +   H

2

S 0

4

 -»

g)  N a C r 0

2

  +   Br

2

  +   N a O H   ->

h)  C a (O H

) 3

  +   B r

2

  +   H 20   ->

i)  KJ  +   H ,S 0

4

  л 

,  ->

'  

2 

4  ( k o n is )

j)  J

2

  +   C l

2

  +   H 20   ->

k)  B rC l

5

  +   H 20   ->

1)  J,  +   H N O , 

,  ->

'  

2 

3  ( k o m s )

m )  K B r  +   К С Ю

3

  +   H

2

S 0

4

  ->

11.  D o ri  m o d d a la r  sifatida  ishlatiladigan  quyidagi  g alo gen lar 

birikm alarining  qanday  m aqsadlarda  ishlatUishini  ayting:  H C I,  N aC I, 

C aC l2,  N H

4

Br,  K B r,  N aB r,  J 2,  KJ.

12.  G alogenlar oksidlarining  olinish  reaksiyalarini yozing.

13.  H J 0

3

 ni  erkin yoddan,  m arganes  (IV)  oksididan  ham da suvdan 

foydalanib,  qanday hosil qilish  m um kin? Tegishli  reaksiya tenglam alarini 

yozing.

14.  Quyidagi o'zgarishlarni amalga oshiruvchi reaksiya tenglamalarini 

yozing:  KC1  ->  C l

2

  ->  K C 10

3

  ->  K C 10

4

  -*  C1

2

0

7

  ->  C 102.

15.  Xlorning kislorodli kislotalari struktura form ulalarini yozing.

16.  2 n  250 ml natriy gidroksid eritm asini neytrallash uch un  vodorod 

xlorid gazidan  (n.sh.) qancha hajm  kerakligini hisoblang (Javob:  11,2  I).

17.  25  ml  2,5  M  xlorid  kislota  eritm asini  tayyorlash  u ch u n   6,0  M 

eritm adan  necha  ml kerakligini  hisoblang (Javob:  10,4  ml).

18.  C l2,  Br2, J

2

  larning natriy tiosulfat bilan reaksiyalari tenglam asini 

tuzing.

19.  AgCl+  KJ  =  A gJ+  KC1

M ana shu  reaksiyaning borishi yoki borm asligini asoslang.

20.  F

2

  va  C l

2

  m olekulalari  tuzilishini  izohlang.  Qaysi  m olekula 

mustahkam roq?

21.  F,  Cl,  Br, J q atorda ionlanish energiyasi qanday o'zgaradi?

22.  Qaysi  oksid lan ish   d arajasid a g alo g en la r faqat:

a)  qaytaruvchi,  b) oksidlovchi, d)  h am  oksidlovchi,  h am  qaytaruv­

chi bo'ladi?

23.  Z n C l

2

 va SiCl

4

  larning gidrolizlanish tenglam alarini yozing.

24.  Quyidagi oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarini tugallang:

a)  НС1(к0№) +   P b 0

2

 ->  b)  Cl

2

  +   KOH 

d)  H C l(konts)  +   K C 10

3

  ->

25.  X lorning  suv  bilan  reaksiyasining  m o lek u lar  va  ionli  ten g la­

m alarini  yozing.  Shu  sistem aga:  a)  kislota,  b)  ishqor,  d)  natriy  xlorid 

qo'shilganda m uvozanat qaysi tarafga siljishini ko'rsating.

26.  100  ml  36%  li  ( p =  1,18  g /s m 3)  xlo rid   kislota  50  g  kaliy 

permanganat bilan  reaksiyaga kirishganda ajralib chiqqan gaz hajmini (n.sh.) 

hisoblang.

27. Tarkibida HCI va H B r tutgan 20 ml eritm ani neytrallash uchun 5 ml

0,4 n  ishqor eritm asi  sarflangan.  X uddi shu hajm li  kislotalar eritm asiga 

k um ush  nitrat  eritm asi  q o 'sh ilg an d a  0,3315  g  c h o 'k m a   hosil  b o 'lg a n . 

D astlabki eritm adagi kislotalarning  m olar konsentratsiyalarini  aniqlang.

28.  Quyidagi  reaksiyalarda xlorning olinisliini yozing:

H C I  +   C aO C l

2

 ->

N a C l  +   K M nO .  +   H ,S 0

4

 ->

H C I  +   P bO ,  ->

T e n g la m a la r  k o effitsiy e n tlarin i  yarim   re ak siy alar u su lid a  to ping .

29.  Quyidagi  reaksiyalarda brom ning olinishini yozing:

K B r  +   M n 0

2

  +   H

2

SO ,  ->■

K B r  +   K B r0

3

  +   H

2

S O ,  ->

N a B r +   K M nO .  +   H ,S 0

4

  ->

4 

2 

4

Yarim reaksiyalar usulida tenglashtiring.

30.  Quyidagi reaksiyalardan yodning olinishini yozing:

KJ  +   K ^ O ,   +   H

2

S 0

4

 ->  KJ  +   K J 0

3

  +   H

2

S 0

4

  ->  KJ  +  Br

2

  ->

Tenglam alar koeffitsiyentlarini yarim reaksiya usulida qo'ying.

31.  F

2

  va  C l

2

  m olekulalarining  bog'Ianish  tabiatini  k o'rsatin g  va 

m olekulaning  m ustahkam ligi  va  kimyoviy  aktivligidagi  farq  nim aga 

asoslanganligini tushuntiring.  H F ,  HCI,  H Br,  H J  molekulalarining barqa­

rorligi  h ar xilligining  sababi  nim adan   iborat?

32.  Quyidagi reaksiyalarda nim a hosil bo'ladi?

Tenglam ani elektron-balans usulida tenglashtiring.