Bir ma`nolilik va ko'p ma`nolilik Ro'zimova Maftuna Reja: 1 3

Ma’noning torayishi
Ma’noning torayishi — leksemaning ma’no hajmida keng ma’nodan tor m.Vnoga qarab siljishning yuz berishi. Masalan: vatan (keng ma’noda:«kishi tug'ilib o'sgan mamlakat, ona-yurt») — vatan (tor ma’noda: «kishi tug'ilib o'sgan shahar yoki qishloq»). Turdosh otning atoqli otga o'tishi haiii tilshunoslikda ma’no torayishi deb qaraladi. Masalan: bolta (turdosh ot) — Bolta (atoqli ot), lola (turdosh ot) - Lola (atoqli ot) kabi.
Frazeologiya
Frazeologiya tilshunoslikning bir bo'limi bo'lib, u tilning lug'at tarki bidagi frazemalar haqida ma’lumot beradi. Frazema ko'chma ma’noli tuig'un konstruksiyadir. Masalan, zo'raymoq (leksema) — avj olmoq (frazema), qiynalmoq (leksema) — azob chekmoq (frazema) kabi. Demak, frazema ham leksema kabi lug'aviy birlik sanaladi, ammo o'zining ifoda va mazmun planlaridagi qator belgilari bilan leksemadan farqlanadi.
Frazeologik monosemiya
Frazeologik monosemiya - frazemaning semantik tarkibida bitta frazeologik ma’noning bo'lishi. Chunonchi, ko'ngliga qo'l solmoq frazemasining semantik tarkibida «yashirin fikr-o'yini bilishga harakat qilmoq» ma’nosidan boshqa frazeologik ma’no yo'q: « Rizaning yuragiga qo'lsolib ko'rgan Muhiddin uningjavobidanxursandbo'ldi.» (R.F.). «Kechagi ishdan maqsadini и yerdagi xotin lam ing ko‘ngliga qo 7 solib ko ‘rish, undan keyin o'zimga ba'zi bir ishonchliroqlarini tanlab olish edi.» (S.Z.). Keltirilgan gaplarning birinchisida ko'ngliga qo'l solmoq frazemasining variatsiyasi — «yuragiga qo'l solib ko'rmoq» ishlatilgan, har ikki holda ham bitta frazeologik ma’no — «yashirin fikr-o'yini bilishga harakat qilmoq» nazarda tutilgan.
Frazeologik polisemiya
Frazeologik polisemiya - frazemaning semantik tarkibida ikki yoki undan ortiq frazeologik ma’noning bo'lishi. Masalan: boshi(m) aylandi frazemasining semantik tarkibida ikkita frazeologik ma’no bor: 1) «Behud bo'lmoq» ma'nosi: «stol yoniga kelguncha uning boshi aylanib ketdi. «Muncha darmonsiz bo'lmasam», - o'yladi u». (S.Z.); 2) «Esankiramoq» ma’nosi: «...muloyim qarab qo [vishlarini, ...jilmayibgapirishlarini sezardimf buning hammasidan boshim aylanardi». (O.Yo.) Leksemalarda bo'lganidek, frazcmalarda ham polisemiya hodisasi ma’no ko'chish qonuniyatlariga asoslanadi.
- frazemalarda ko'p ma’nolilik hodisasi.
Polisemiya
- frazemalarda bir ma’nolilik hodisasi.
Monosemiya
- ko'p ma'nolilik hodisasi.
- bir ma'nolilik hodisasi.
Frazeologik monosemiya
Frazeologik polisemiya
Bir ma`nolilik va ko'p ma`nolilik
E’tiboringiz uchun
raxmat!