Elektronik sxemalar
Download 136 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Elektron sxemalarda ishlatiladigan ayrim elementlarning ro‘yxati va ularning tavsifnomalari
- Difmanometrlar, manometrlar, manovakuummetrlar bog‘lanish sxemalari
- TEXNIKAVIY CHIZMACHILIKDAGI ATAMALAR IZOHI A ksonom etrik m asshtab
- A ksonom etrik p ro yek siya
- Aksonometrik tasvir — aksonometriya qoidalariga muvofiq yasalgan tasvir. Aksonometrik o ‘q
- Applikata — dekart sistemasida vertikal yo‘nalishdagi o ‘q. Applikata «Z» harfi bilan belgilanadi. A rxim ed spirali
- Arxitektor — bino va inshootlar loyihalarini ishlovchi muta- xassis, m e’mor. Arxitektura
- A ylan a — tekislikdagi biror nuqta (m arkaz)dan bir xil uzoqlikda joylashgan nuqtalar to ‘plami, yopiq egri chiziq. A ylana evolventasi
- Ayqash to ‘g ‘ri chiziqlar
- Burchaklik — to ‘g‘ri burchaklarni tekshirish va begilashda ishlatiladigan «G» harfi ko‘rinishidagi asbob, go‘niya. Burchak o ‘lchagich
- Detal (fransuzcha detail
- D iagram m a (yunoncha dia — orqali va gramma
- D iametr (yunoncha diametros
- Dimetriya — aksonometriya turlaridan bin. Dimetriya to ‘g‘ri burchakli va qiyshiq burchakli turlarga b o ‘linadi. D irek trisa
- Doira — aylana bilan chegaralangan tekislik. Doiraning yuzi 1 2 quyidagi formula bilan aniqlanadi: S = nR2 = . D om krat
- Elektr sxema — elektr tarmoqlarining shartli belgilar vosita- sida chizilgan tasviri. Eskiz
- Freza (fransuzcha fra ise )
- Frontal tekislik — frontal proyeksiyalar tekisligiga parallel b o ‘lgan tekislik. Galtel
- Gayka kaliti — gayka, bolt va vintlarni burab mahkamlash yoki b o ‘shatish uchun ishlatiladigan asbob. Geodeziya
- Geometrik chizm achilik
§
'= — SA Universal qayta ulagich U P5311- S-225 1 02 500 О о V, 141 Elementlarning eng keng tarqalgan harfli kodlari £ Elem ent turlarining guruhlari Ik ki va u c h h ar fl i k o d la r Elementlarning turlari A Qurilm a AA A K AKS Tok rostlagichi Rele bloki APV qurilmasi B N oelektrik ka.tta.1ik- larni elektrik katta- likka o ‘zgartirgichlar (generator va iste’- mol m anbalaridan tashqari) BA BF BK BL BM BS Telefon Issiqlik datchigi Fotoelem ent M ikrofon C Kondensator CB CG Kondensatorlarning kuchlanish batareyasi Zaryadli kondensatorlar bloki D Integral sxemalar, mikroyig‘ilm alar A D D D Analogni integral sxema Raqamli integral sxema, mantiqiy elem ent E Tokli elem entlar *4 H E E Qizituvchi elem entlar Yoritish chirog‘i F Zaryadsizlagich, saqlagich •< Он > F F F F Tokning lahzalik ta ’siridan saq- lovchi diskret element. Xuddi yuqoridagidek, faqat inersion ta’sir uchun eruvchan saqlagich Zaryadsizlagich G G eneratorlar, iste’mol manbayi B S E G G G Akkum ulator batareyasi Sinxron kondensator G enerator qo‘zg‘atgichi H K o‘rsatuvchi va signallash qurilmasi A G L L H H H H H AH Ovozli signallash qurilmasi Simvolli indikator Yorug‘likni signallash qurilmasi 142 LG H L RH LW HV Signallash tablosi K o‘klinzali signallash chirog‘i Qizil linzali signallash chirog‘i Oq linzali signallash chirog‘i Ionli va yarim o‘tkazgichli indikator K Rele, kontaktor, ishga tushirgich W ^ ^ О о о !^ С У С У Tokli rele K o‘rsatgichli rele Elektr issiqlikli rele Kontaktor, magnitli ishga tushirgich Vaqt relesi Kuchlanish relesi Ishga tushirish buyrug‘i relesi O ‘chirish buyrug‘i relesi Oraliq rele Ajratgichning holati Fiksatsiyalovchi rele Ajratgichning qo‘shilgan holatini fiksatsiyalovchi rele Ajratgichning o ‘chirilm a holatini fiksatsiyalovchi rele Ajratgichning qo‘shish va ajratish buyruqlarining relesi Ajratkichning holatini fiksatsiya- lovchi rele F Zaryadsizlagich, saqlagich, himoya qurilmasi < P" F F F F Tokning lahzalikta’siridan saqlovchi diskret elem ent Xuddi yuqoridagidek, faqat inersion ta ’sir uchun eruvchan saqlagich zaryadsizlagich G Generatorlar, iste’mol manbayi B S E G G G A kkum ulator barateyasi Sinxron kondensator G enerator qo‘zg‘atgichi H K o‘rsatuvchi va signallash qurilmasi HA H G H L H L AH LG H L RH LW HV Ovozli signallash qurilmasi Simvolli indikator Yorug‘likni signallash qurilmasi Signallash tablosi K o‘k linzali signallash chirog‘i Qizil linzali signallash chirog‘i Oq linzali signallash chirog‘i Ionli va yarim o‘tkazgichli indikator 143 L G ‘altak, induktivlik, drossel Luminessent yoritishli drossel Reaktor Generatorning qo‘zg‘atish chulg‘ami Qo‘zg‘atgichning qo‘zg‘atish chulg‘ami Elektrodvigatelning qo‘zg‘atish chulg‘ami P Qurilmalar, o ‘lchash jihozlari р н р н р н р н р н р н р н р н р н р н р н Am perm etr Chastota o ‘lchagich Aktiv energiyani hisoblagich Reaktiv energiyani hisoblagich Om m etr Soat, vaqt o ‘lchagich Registratsiya elementi Voltmetr Vattmetr Im pulslar sanagichi Ossillograf Q Kuchlanish zanjirlaridagi o ‘chirgich va ajratkich Q F QK QS QR QW QSG Avtomatik o ‘chirgich Qisqa tutashtirgich Ajratkich Yuklamani ajratkich Yerga ulovchi ajratkich R Rezistorlar RK R' RS RU RR Termorezistor Potensiom etr O ‘lchovchi shunt Varistor Reostat S Boshqarish, signallash va o ‘lchash zanjirlaridagi kom mutatsion qurilm alar SA SF SB SB CS BT SP SQ SR SK O ‘chirgich yoki ajratib ulagich Avtomatik ajratkich Tugmachali ajratkich Tugmachali ulagich Tugmachali o ‘chirgich Sath asosida ishga tushiruvchi o ‘chirgich Bosim asosida ishga tushiruvchi o ‘chirgich H olat asosida ishga tushiruvchi o ‘chirgich Aylanish chastotasi asosida ishga tushiruvchi o ‘chirgich Sarf asosida ishga tushiruvchi o ‘chirgich 144 T T ransformatorlar, avtotransformatorlar TA S TV TL Tok transformatori Elektromagnitli stabilizator Transformatorlar Kuchlanish Oraliq U Elektr aloqa qurilm alarida elektrik ka.tta.1ik- larni o ‘zgartirgich (transformatorlar- dan tashqari) M g Q N 0 fe M odulator Dem odulator O ‘zgartirgichlar T o‘g‘rilagichli invertorli Iste’mol bloki Chastota o ‘zgartirgichi V Elektr vakuumli, yarim o‘tkazgichli qurilmalar VD VL VT VS Diod, stabilitron Elektr vakuum qurilma Tranzistor Tiristor W Elektr uzatish tarm og‘i, antenna- lar, SVCH elem ent- lari va tarm oqlari X Kontaktli bog‘lanishlar X X X X X X X X Tok uzatuvchi, sirpanuvchi kontakt Shtir Teshik (in) Yuqori chastotali bog‘lagich Saralanuvchi bog‘lanish Qoplagich, kontaktli tutashtirgich Sinash qisqichlari Saralanmaydigan bog‘lanish Y Elektromagnit yuritmali mexanik qurilma YA YAB YAC YA NY BY CYH Elektromagnit Elektromagnit blokirovka qulfi Elektromagnit ulagich Elektromagnit ajratkich Elektromagnit yuritmali to ‘xtatgich Elektromagnit yuritmali mufta Elektromagnit patron yoki plata Z Oxiridagi qurilmalar ZL ZQ ZA Z U Z F Chegaralovchi Kvarsli filtr — tok — kuchlanish — chastota 145 Elektron sxemalarda ishlatiladigan ayrim elementlarning ro‘yxati va ularning tavsifnomalari Pozitsion belgila nishlari N om lari M iq- dori (soni) Eslat- m a D C Deshifrator ABDEXXXXX 032 1 D1 M ikrosxema K155LAZ 1 R1, R2 Qarshiliklar R3 M LT-0,25-430 0 m + 1 0 % ГОСТ 2 R4 M LT-0,25-13 0 m + 1 0 % ГОСТ 1 SA1 P P Z -43-60 0 m + 1 0 % TU 1 AB1 Qayta ulagich ABDEXXXXX 154 1 L'M 1 Qayd qiluvchi blokABDEXXXXX 122 AC1 O ‘lchagich 1 C1, C2 Xabarlash (signallash) bloki KAB1=KAB4 ABDEXXXXX 021 2 R5, R6 Kondensator K M -3A -N -30-0,22...TU 4 VT1 Tokni qayta ulagich 2 VD1 QarshilikM LT-0,25-4,7 kOm G ' 10 % Tranzistor KT 315B 1 D iod D101A 1 146 Difmanometrlar, manometrlar, manovakuummetrlar bog‘lanish sxemalari Qurilm a va impulsli quvurlarning joylashishi O ‘lchanadigan m uhit Bog‘lanish D ifm anom etr solishtirish nuqtasidan pastda joylashgan; impulsli quvurlar yuqoridan tushirilgan Suyuqlik, bug‘, gaz To ‘qish Difm anom etr solishtirish nuqtasidan pastda joylashgan; impulsli quvurlar yuqoridan tushirilgan N am yoki iflos gaz To ‘qish Difm anom etr solishtirish nuqtasidan pastda joylashgan; impulsli quvurlar yuqoridan tushirilgan Toza va quruq gaz Difm anom etr solishtirish nuqtasidan pastda joylashgan; impulsli quvurlar yuqoridan tushirilgan Suyuqlik, bug‘ 147 TEXNIKAVIY CHIZMACHILIKDAGI ATAMALAR IZOHI A ksonom etrik m asshtab — aksonom etrik tasvirlar yasash uchun ortogonal proyeksiyalarga qo‘yilgan hamma o‘lchamlarni tegishli o ‘qlar b o ‘yicha o‘zgarish koeffitsiyentlariga ko‘paytirib yasalgan tayyor masshtab. Undan foydalanib, berilgan chizig‘iy o ‘lchamlarning aksonometrik o‘qlar b o ‘yicha qancha b o ‘lishini shakldan tayyor o ‘lchab olinaveradi. A ksonom etrik p ro yek siya — aksonom etrik proyeksiyalash usuli bilan aksonometrik proyeksiyalar tekisligida hosil qilingan tasvir. Aksonom etrik proyeksiyalar tekisligi — proyeksiyalanuvchi jism joylashgan proyeksiyalar tekisliklaridan tashqarida olingan proyeksiyalar tekisligi. Unga jism u joylashgan to ‘g‘ri burchakli fazoviy o‘qlar bilan birgalikda proyeksiyalanadi. Aksonometrik proyeksiyalar tekisligi aksonometriya tekisligi deb ham yuritiladi. Aksonometrik tasvir — aksonometriya qoidalariga muvofiq yasalgan tasvir. Aksonometrik o ‘q — koordinata (proyeksiyalar) o ‘qlarining aksonometrik tekislikdagi proyeksiyalari. Aksonometriya — (yunoncha axon — o‘q va metreo — o‘l- chayman) predm etni u joylashgan to ‘g‘ri burchakli fazoviy koordinata o‘qlari bilan birga bu sistemadan tashqarida olingan tekislikka (aksonometriya tekisligiga) parallel proyeksiyalash yo‘li bilan tasvirlash usuli. Bunda tasvir yaqqol ko‘rinishga ega bo‘ladi. Proyeksiyalash yo‘nalishining aksonometriya tekisligiga nisbatan og‘ish burchagiga qarab, aksonometriya ikki turga bo‘linadi: to ‘g‘ri burchakli aksonometriya va qiyshiq burchakli aksonometriya. Applikata — dekart sistemasida vertikal yo‘nalishdagi o ‘q. Applikata «Z» harfi bilan belgilanadi. A rxim ed spirali — «O» qutb atrofida aylanuvchi radius- vektor b o ‘ylab, shu radius vektor yotgan tekislikda harakat- lanuvchi nuqta trayektoriyasidan iborat tekis egri chiziq. 148 Arxitektor — bino va inshootlar loyihalarini ishlovchi muta- xassis, m e’mor. Arxitektura — 1. Binokorlik san’ati, bino va inshootlarni loyihalash ilmi, m e’morchilik. 2. Bino va inshootlarning qurilish uslubi va ularning kompleksi, masalan, Samarqand arxitek- turasi, san’at saroyi arxitekturasi va h.k. A sosiy yo zu v — chizm a bajarilgan qog‘oz form atining burchak shtampi ichiga yozilgan va shu chizmaga tegishli hamma asosiy m a’lumotlarni o ‘z ichiga olgan yozuv. Asosiy yozuvlar yoziladigan burchak shtampining o‘lchamlari, shakli va mazmuni rO C T 2.104-68 b o ‘yicha standartlashtirilgan. A ylan a — tekislikdagi biror nuqta (m arkaz)dan bir xil uzoqlikda joylashgan nuqtalar to ‘plami, yopiq egri chiziq. A ylana evolventasi — ixtiyoriy to ‘g‘ri chiziqdagi har bir nuqtaning shu to ‘g‘ri chiziqning aylanaga hamma vaqt urinib, sirpanmasdan harakat qilishi natijasida qoldirgan izi, trayek- toriyasi. Ayqash to ‘g ‘ri chiziqlar — o ‘zaro parallel b o ‘lmagan va bir- biri bilan kesishmaydigan chiziqlar. Ayqash to ‘g‘ri chiziqlarning b ir nom li proyeksiyalari o ‘zaro kesishishi m um kin, lekin bunday kesishish nuqtalari bitta bog‘lash chizig‘ida yotmaydi. B alandlik — uchburchaklik yoki to ‘rtburchaklikda ularning uchlaridan qarshidagi tom onga (asosga) tushirilgan perpen- dikular chiziq. Konus yoki piramidada — ularning uchidan asosiga tushirilgan perpendikular chiziq. T o ‘g ‘ri doiraviy silindrda — uning asoslari orasidagi masofa. Balandlik, odatda, h harfi bilan belgilanadi. Birikm alar — ikki va undan ortiq detallarni biriktirib hosil qilingan qism. Birikmalar texnikaning turli sohalarida, ayniqsa, mashinasozlikda keng qo‘llaniladi. Birikmalar ajraladigan va ajralmaydigan turlarga b o ‘linadi, ajraladigan birikmalar qo‘z- g‘almas va qo‘zg‘aladigan b o ‘lishi mumkin. Bolt — bir uchiga rezba qirqilgan, ikkinchi uchida kallagi b o ‘lgan m etall sterjen shaklidagi biriktiruvchi detal. Boltlar kallagining tuzilishi va xizmatiga ko‘ra har xil bo‘ladi. B o g ‘lash ch izig ‘i — bir nuqtaning ikkita proyeksiyasi pro yeksiyalar o ‘qi deb ataluvchi to ‘g‘ri chiziqqa perpendikular 149 bo‘lgan chiziqda yotadi. Shu chiziq bog‘lash chizig‘i deb ataladi. Bog‘lash chiziqlari berilgan geometrik obrazlarni proyeksiyalar tekisligiga proyeksiyalovchi chiziqlarning proyeksiyalaridir. Bosh k o ‘rinish — buyumning chizmadagi oldidan ko‘ri- nishi — frontal proyeksiyasi. Bosh ko‘rinish buyumning tuzi lishi va o ‘lchamlari haqida boshqa ko‘rinishlarga qaraganda to ‘laroq m a’lumot beradigan qilib tanlanadi. Burchaklik — to ‘g‘ri burchaklarni tekshirish va begilashda ishlatiladigan «G» harfi ko‘rinishidagi asbob, go‘niya. Burchak o ‘lchagich — mashina detallaridagi tashqi va ichki burchaklarni o ‘lchash uchun ishlatiladigan asbob. Burchak o ‘lchagichning asosiy shkalasi bo‘limlari 1° ga, nonius shkalasi bo‘limlari esa 2° ga teng. Burchak o‘lchagichlar yordamida 0° dan 180° gacha b o ‘lgan tashqi burchaklar va 40° dan 180° gacha b o ‘lgan ichki burchaklar o‘lchanadi. B o ‘yin — vallarning podshipnik yoki shatun o ‘rnatiladigan qismi. Chizma geometriyada aylanish sirtlarining eng kichik paralleli. Agar eng kichik parallelning bosh meridian chizig‘i kesishish nuqtasida, bosh meridianga o ‘tkazilgan urinma chiziq sirtning o‘qiga parallel bo‘lsa, bunday eng kichik parallel bo‘yin chizig‘i deyiladi. Detal (fransuzcha detail — butunning bir qismi) — mashi na, mexanizm va shunga o‘xshash bir necha qismlardan tuzilgan butun narsaning bir b o ‘lagi. M asalan, bolt, gayka, shayba, shtutser, porshen, klapan, kronshteyn — mashina detallaridir. D etallashtirish — m ashina yoki konstruksiya chizmasiga asosan uning alohida-alohida detallari ish chizmasini chizish. Bu chizmalarda har bir detalning materiali, o ‘lchamlari, sirtlari ning silliqlik belgilari, ichki va tashqi tuzilish aniq ko‘rsatilgan proyeksiyalari, qirqimlari hamda boshqa tasvir va m a’lumotlar b o ‘lishi kerak. D iagram m a (yunoncha dia — orqali va gramma — yon- dosh) — kattaliklar orasidagi bog‘lanishni yaqqol ko‘rsatuvchi grafikaviy tasvir. Diagrammada har bir kattalik to ‘g‘ri chiziq kesmasi yoki to ‘g‘ri burchakli to ‘rtburchaklik, aylana kabi shakllar bilan tasvirlanadi. D iametr (yunoncha diametros — ko‘ndalang) — aylananing markazidan o ‘tib, uning ikki qarama-qarshi nuqtasini birlash- 150 tiruvchi kesma. Chizmada aylana diametrining son qiymati oldiga 0 belgisi qo‘yiladi. Dimetriya — aksonometriya turlaridan bin. Dimetriya to ‘g‘ri burchakli va qiyshiq burchakli turlarga b o ‘linadi. D irek trisa (fransuzcha d irek trice, lo tin ch a d irectrix — yo‘naltiruvchi) — parabola, giperbola va ellips egri chiziqlarida quyidagi xossaga ega bo‘lgan to ‘g‘ri chiziq: egri chiziqning istal gan nuqtasidan direktrisa va fokusgacha bo‘lgan masofalar nisbati doimiydir. Doira — aylana bilan chegaralangan tekislik. Doiraning yuzi 1 2 quyidagi formula bilan aniqlanadi: S = nR2 = . D om krat (nem ischa daum kraft) — og‘ir yuklarni biroz baland k o ‘tarish uchun ishlatiladigan mexanizm. D om krat yordamida avtomobil, vagon, teplovoz, traktor va shunga o ‘x- shash mashinalarni ta ’mirlashda yoki montaj ishlarini bajarishda ular qisqa vaqtga ko‘tarib qo‘yiladi. D om kratlarning vintli, reykali va gidravlik turlari bor. Elektr sxema — elektr tarmoqlarining shartli belgilar vosita- sida chizilgan tasviri. Eskiz — chizma asboblaridan foydalanmay ko‘zda chamalab, narsaning proporsionalligini saqlab qo‘lda bajarilgan tasvir. Fazo — o‘lchovlari cheksiz soha. Fazoviy tasavvur qilish — biror buyumni fikran ko‘z oldiga keltirish, uning berilgan tasviri. Fals (nemischa fa lz) — jez, tunuka va sh.k. yupqa mate- riallardan qilingan narsalarning birikish choki. Faska (fransuzcha facette) — m etalldan yoki yog‘ochdan ishlangan detallarning uchidagi yoki chetidagi konussim on kesik. Fiting (inglizcha fitting) — trubalarni bir-biriga rezba yorda- mida ulaydigan detal. Flanes (nemischa flansch) — val, truba va shunga o‘xshash detallarni boshqa biror detal bilan biriktirish uchun xizmat qiladigan gardish qismi yoki shu maqsadda ishlatiladigan alohida vositachi detal. Freza (fransuzcha fra ise ) — aylanm a harakat qiluvchi, keskichlari (tishlari) gir atrofida joylashgan kesuvchi asbob. 151 Frontal tekislik — frontal proyeksiyalar tekisligiga parallel b o ‘lgan tekislik. Galtel — metalldan yasalgan detallarning katta diametrli qismidan kichik diametrli qismiga o‘tish joyidagi yumaloqlangan sirt. G altel detallarining katta diam etrli qism idan egri sirt yordamida kichik diametrli qismiga silliq o‘tib, o‘tish joyida ichki kuchlanishning halqasimon sirt b o ‘ylab bir tekis taqsimlanishi uchun xizmat qiladi va detalning mustahkamligini oshiradi. Gayka — rezbali teshigi b o ‘lgan biriktirish detali. Gayka bolt yoki shpilkaning uchiga burab kiritiladi. U olti qirrali, kvadrat va yumaloq shaklda bo‘ladi. Gayka kaliti — gayka, bolt va vintlarni burab mahkamlash yoki b o ‘shatish uchun ishlatiladigan asbob. Geodeziya — yer o‘lchamlari va uning sirti tuzilishini o‘rga- nuvchi fan. Oliy geodeziya butun yer shari o ‘lcham lari va tuzilishini, quyi geodeziya (yoki topografiya) yer b o ‘lagi o ‘l- chamlari tuzilishini o ‘rgatadi. Geometrik jism — tekis yoki egri sirtlar bilan chegaralangan fazo b o ‘lagi. Masalan, shar sfera bilan chegaralangan geometrik jismdir. Geometrik chizm achilik — chizm achilik kursining bosh- lang‘ich qismi b o ‘lib, unda chizmachilikning boshqa qismlarini mukam m al o ‘zlashtirish bilan bog‘liq b o ‘lgan m a’lum otlar beriladi. Masalan, rO C T qoida va m e’yorlari o ‘rgatiladi, chiz m achilik shriftlari, m asshtablari, turli geom etrik yasashlar, lekalo va sirkul yordamida egri chiziqlar chizish, ularni tutash- tirish va shu kabilar o ‘rganiladi. Geometriya — matematika fanining bir qismi b o ‘lib, unda tekis va fazoviy shakllarning xususiyatlari, o ‘zaro bog‘lanishlari, kattaligi kabi xossalari o ‘rganiladi. G eom etriya qadim dan mavjuddir va shu kungacha rivojlanib, mukammallashib kel- moqda. Geometriya quyidagi turlarga bo‘linadi: 1. Elem entar geometriya: u oddiy geometrik shakllar va jismlarni (to‘g‘ri chiziq, ko‘pburchaklik, doira, ko‘pyoqlik va shu kabilarni) o‘rganadi. Elementar geometriya planimetriya va stereometriyaga bo‘linadi. 152 2. Analitik geometriya: u geometrik obyektlarni koordinatalar metodi usuli yordamida algebra va tahlil vositalari bilan o‘rganadi. 3. Chizma geometriya: tekis va fazoviy shakllarni tekislikka va sirtlarga proyeksiyalash metodlarini, geometrik obrazlarning tekislikdagi tasviridan foydalanib geometrik masalalar yechish usullarini o‘rgatadi. Giperbola — fokus deb ataluvchi F x va F 2 nuqtalardan uzoq- liklari orasidagi ayirmalar o ‘zgarmas va o ‘zaro teng b o ‘lgan hamda shu fokuslar tekisligida yotgan nuqtalar to ‘plami. Ta’rifga muvofiq giperbolaning matematik ifodasi quyidagicha yoziladi: Download 136 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling