Elmi redaktor: Rəvcilər: dos. E. N. Kərimo v prof. I. A. Kərimli dos. T.Ş.Şükürov

Malın  beynəlxalq  həyat  dövrünün  II  mərhələsində  milli  bazarda  digər  şirkətlərin 

rəqib  malları  meydana  çıxır  və  həmin  mal  yüksək  differensiasiya  dərəcəsini  itirməyə 

başlayır: o, standartlaşma dövrünə daxil olur ki, bu da bazarda pay uğrunda rəqib firmalar 

arasında kəskin mübarizənin genişlənməsilə əlaqədardır. Bu vaxt malın təkmilləşdirilməsi 

və  əyər-əskikliyinin  düzəldilməsi  hesabına  bazar  payının  genişlənməsinə  nail  olmaq 

çətinləşir  və  satışların  genişlənməsi  əsas  etibarilə  qiymətlərin  aşağı  salınması,  reklam  və 

satışın  həvəsləndirilməsinin  və  malın  hərəkəti  kanallarının  səmərələşdirilməsinin  digər 

vasitələri hesabına mümkün olur. 

Bu  halda  qiymət  siyasəti  birinci  dərəcəli  əhəmiyyət  kəsb  edir.  Milli  bazarda  qiymət 

rəqabəti kəskinləşir, qiymətdən güzəşt tətbiq edilməsi, alıcılara kredit verilməsi, ödəmələrin 

müddətinin uzadılması fəallaşdınhr. Firma istehsal və satış miqyaslarının genişlənməsi və 

istehsal  və  tədavül  xərclərinin  kumulyativ  əyri  hesabına  minimal-  laşdınlması  vasitəsilə 

mənfəətlərin  maksimallaşdırılmasma  çalışır,  habelə  səmərəsiz  malların  istehsaldan 

çıxarılması  yolu  ilə  əmtəə  nomenklaturasınm  yaxşılaşdırılması  siyasətini  fəallaşdırır, 

qeyri-qiymət  rəqabəti  sahəsində  səylər  göstərir:  mah  yeni  xüsusiyyətlərlə  tamamlayır, 

dizayn dəyişir, çoxsaylı modifikasiya variantları verir və b.k., beləliklə daxili bazarda malın 

həyat dövrünü uzatmağa çalışır. Lakin sonralar bu tədbirlər kifayət etmir, səmərəli olmur və 

şirkət həmin malın xaricə ixracına başlayır. 

Malın  beynəlxalq  həyat  dövrünün  III  mərhələsi  milli  bazarın  və  öz  aralarında  kapital 

münasibətlərilə  bağlı  olmayan  digər  ölkələrin  müəssisələri  və  firmaları  arasında  ticarət 

əməliyyatları  aparılmasını  nəzərdə  tutan  ixrac  qiymət  siyasətinin  həyata  keçirilməsilə 

səciyyələnir. Bu halda marketoloqlar qiymət siyasətinin hazırlanmasına təsir göstərən əlavə 

amillər dəstini nəzərə almalı olurlar. 

Malların  xarici  bazara  yeridilməsi,  yayılması  siyasəti  böyük  ehtiyatlılıq  tələb  edir  və 

qiymətə münasibətdə malların orada dövr edən analoji mallardan və ya əvəzedici mallardan 

fərqlənməsi  dərəcəsinin  nəzərə  alınması  zərurətini  nəzərdə  tutur.  Əgər  mallar  tamamilə 

yenidirsə, lokal bazarlarda onlara analoqlar yoxdursa və onların fərqlənmə (differensiasiya) 

dərəcəsi  çox  yüksəkdirsə,  onda  qaldırılmış  qiymətlər  qoyulur  və  yenə  də  “qaymağın 

götürülməsi” qiymət siyasəti aparılır. Lakin əgər mallar xarici bazarlara çıxan zaman özünün 

bazar  yeniliyini  artıq  itirmişdirsə,  onda  aşağı  qiymətlər  -  “bazara  giriş”  strategiyasından 

istifadə edilir, hərçənd bu variant az sərfəlidir. 

Şirkətlərin beynəlxalq fəaliyyətində malın həyat  dövrünün IV mərhələsi yerh firmalar 

tərəfindən  xarici  bazarda  analoji  malların  istehsalı  ilə  və  onların  ixracı  əvəz  edən  siyasət 

aparmağa  çalışması  ilə,  öz  bazarından  ixrac  mallarının  sıxışdırılıb  çıxarılması  ilə 

əlaqədardır.  Bu  vəziyyətdə  idxal  malları  yerli  firmaların  apardığı  marketinq  siyasətinin 

təsirini hiss edirlər, bu isə həmin bazarda marketinq strategiyasının formalaşdırılmasında və 

aparılmasında ixracçı şirkətlər tərəfindən xüsusi yanaşma tələb edir. 

Məsələn,  bu  mərhələdə  firmalar  xarici  bazarda  öz  mallarının  standartlaşdırılması 

meylləri  yaranmasını  və  aşağı  qiymətlər  və  hətta  aşağı  mənfəətlər  siyasəti  aparılması 

zəruriliyini  nəzərə  almağa  məcbur  olurlar.  Bu  halda  ixracçı  şirkətlər  öz  mallarını  məhsul 

vahidinə düşən az mədaxillə satmalı və bununla da yerli firmalarla sərt qiymət rəqabətinə 

girişməli olurlar. Təcrübədə belə vəziyyət ixracçı şirkətlər xarici bazara çıxanda orada artıq 

yerli istehsal olan analoji malların dövriyyəsilə rastlaşan zaman, buna baxmayaraq, onların 

qlobal strategiyası həmin xarici bazara çıxmağın və onu 

174 

qazanmağın zəruriliyini nəzərdə tutan halda da yarana bilər. 

Beləliklə,  yüksək  dərəcədə  rəqabət  olan  və  ixracçı  şirkətin  mallarına  analoji  mallar 

dövriyyədə  olan  xarici  bazarlarda  qiymət  rəqabəti  fəal  aparılır  və  qiymətlər  aşağı  düşür, 

ixracçı şirkətlər necə olarsa da bazarı və ya bazar payını qazanmaq məqsədi daşımaqla az 

mənfəətlərlə  kifayətlənirlər.  Yaponiyanın  ən  iri  kosmetika  Shiseido  fırmasımn  xarici 

ölkələrdə qiymət siyasəti buna misal ola bilər. O, xarici bazarlarda, məsələn, Avropada öz 

mallarını  nisbətən  aşağı  qiymətlərlə  satır,  belə  ixrac  qiymət  siyasətindən  dəyən  zərərləri 

həmin  məhsulları  (ancaq  digər  mal  adı  altında  və  digər  qablaşmada)  Yaponiyanın  daxili 

bazarında  yüksək  qiymətlər  hesabına  ödəyir.  Eyni  zamanda  Fransa  kosmetika  firmaları 

Yaponiya bazarında belə vəziyyətdə əksinə hərəkət edirlər: öz mallarını orada daha yüksək 

qiymətə satırlar, Fransanın özündə isə həmin malları ucuz satırlar, bu fransız firmalarının 

yüksək  səviyyəli  gəlirləri  olan  alıcılara  hesablayaraq  Yaponiya  bazarında  məhz  yüksək 

nüfuza malik mallar seqmentinə çıxmaq istəyilə əlaqədardır. Bu, habelə Yaponiyanın idxal 

siyasətilə də bağlıdır. 

Beynəlxalq  təcrübədə  xarici  bazara  yeridilən  zaman  şirkətlər  daha  çox  aşağıdakı 

metodikanı  tətbiq  edirlər:  fərdiləşdirilmiş  mallar  bazara  yüksək  qiymətlərlə, 

standartlaşdırılmış mallar isə aşağı qiymətlərlə yeridilir. Xarici bazara aydın fərdiləşdirilmiş 

və  xarici  bazarda  analoqu  olmayan  malla  çıxan  zaman  şirkətlər  ixrac  qiymətini  texniki 

qiymət  metodu  ilə,  yəni  tam  istehsal  xərcləri  üzrə  müəyyən  edirlər.  Sonuncu  istehsalın 

həcmindən birbaşa asılı olan dəyişən istehsal xərclərilə yanaşı, həm də istehsalın həcmindən 

birbaşa asılı olmayan sabit istehsal xərclərini əhatə edir. Əgər xarici bazarda ixrac edilən mal 

standartlaşdırılmış mal kimi çıxış edirsə, onda ixrac qiyməti xərclərin həddi metodu üzrə, 

yəni dəyişən, birbaşa istehsal xərcləri üzrə hesablanır və bu aşağı qiymətlər və ya “bazara 

giriş" siyasəti tətbiq etmək imkanı yaradır. 

Xarici bazarda işləyən şirkətlər malın beynəlxalq həyat dövrünün III mərhələsindən IV 

mərhələsinə  keçəndə,  yeridilən  mallar  yerli  firmalarda  istehsal  edilməyə  başlayan  və 

standartlaşdırılmış olan zaman özlərinin qiymət strategiyasını aşağıdakı kimi dəyişirlər: 

III

 

mərhələ: malın yüksək differensiasiyası - qiymətin tam xərclər üzrə hesablanması - 

yüksək  qiymətlər  (“qaymağm  götürülməsi”)  siyasəti  və  satışlardan  gəlirlərin 

maksimallaşdırılması; 

IV

 

mərhələ:  malın  standartlaşdırılması  -  qiymətlərin  dəyişilən  birbaşa  xərclər  üzrə 

hesablanması - aşağı qiymətlər (“giriş”) siyasəti və öz malının bazarda saxlanılması. 

Bu  zaman  ixracçı  şirkətlər  qiymət  siyasətinin  dəyişilməsini  vaxt  ərzində  fasilə 

verməməyə və onu tədricən həyata keçirməyə çalışırlar. 

Deməli,  malın  beynəlxalq  həyat  dövrünün  III  mərhələsində  xarici  bazarlara  yüksək 

qiymətlərlə  girən,  ixracçı  şirkətlərə  yüksək  mənfəət  gətirmiş  və  onların  bazarda  sonrakı 

irəliləməsi üçün körpü yaratmış mallar müəyyən vaxt keçəndən sonra yerli analoji mallar 

istehsal edən firmalar tərəfindən rəqabətlə, o cümlədən qiymət rəqabətilə rastlaşırlar, yəni 

malın beynəlxalq həyat dövrünün IV mərhələsinə daxil olurlar. 

Malın  beynəlxalq  həyat  dövrünün  V  mərhələsində  ixracçı  firmalar  tərəfindən  xarici 

ölkəyə  yerli  bazarda  ixrac  mah  istehsalının  təşkil  edilməsi  məqsədilə  birbaşa  kapital 

qoyuluşu həyata keçirirlər ki, rəqabət mübarizəsində yerli firmalara qarşı dura bilsinlər, bu 

halda xammala və işçi qüvvəsinə xərclər, mənfəət vergisi və s. üzrə onlarla nisbətən bərabər 

şəraitə malik olsunlar, ixracçı ölkənin ərazisində yerləşən firmalar və xaricdəki firmalar bu 

halda kapitalların münasibətlərilə əlaqələnmiş 

175 

(bağlı)  olurlar  və  onların  arasında  münasibətlərdə  çox  zaman  məcmu  mənfəəti 

maksimallaşdırmaq imkanı yaradan transfert qiymətlərdən istifadə edilir. 

Malın beynəlxalq həyat dövrünün V mərhələsində, xarici ölkələrə birbaşa investisiyalar 

həyata keçirilən zaman mallar xarici bazarlarda sərt qiymət rəqabəti ilə rastlaşırlar. Bu halda 

kapital ixracçıları olan firmalar satılan malların qiymətlərinin aşağı salınması yolu ilə gedə 

bilərlər.  Lakin  bu  maliyyə  nöqteyi-nəzərindən  ciddi  təhlükə  yarada  bilər.  Iş  ondadır  ki, 

hərçənd  mal  həmin  mərhələdə  böyük  miqdarda  satılır,  mədaxilin  ümumi  məbləği  adətən 

yüksək  artım  templərilə  fərqlənmir,  daha  doğrusu,  ya  əvvəlki  səviyyədə  saxlanır,  yaxud 

malın  realizasiya  xərclərinin  artması  sayəsində  azalır.  Bu  halda  marketoloqlar  qiymətləri 

aşağı salmadan malın satılmasını təmin etmək üçün xeyli səy göstərirlər. Onlar bu məqsədlə 

istehlakçıların  formalaşması  və  tərbiyə  edilməsi,  onlarda  məhz  həmin  ticarət  markalı 

firmanın, hətta yüksək qiymətlərlə mallarına sadiqlik, loyalhq hissi yaratmaq üzrə tədbirlər 

görürlər.  Onlar  qiymət  siyasəti  istisna  olmaqla  marketinq-miks  çərçivəsində  müxtəlif 

tədbirlər görürlər, yəni: əmtəə dövriyyəsi kanalları sistemini təkmilləşdirirlər, əmtəə siyasəti 

tədbirləri  kompleksini  möhkəmləndirirlər,  həm  də  bu  siyasətə  böyük  əhəmiyyət  verilir, 

çünki  istehlakçının  istəyinə  ən  böyük  dərəcədə  cavab  verən  və  onu  öz  keyfiyyətinə  və 

istelılak  xarakteristikalarına  görə  təmin  edən  malın  seçilməsi  firmanın  bazarda  ümumi 

müvəffəqiyyətini müəyyən edir. 

Yüksək beynəlxalq rəqabət qabiliyyətilə fərlənən şirkətlərin marketinq proqramlarında 

məhz  qeyri-qiymət  rəqabət  strategiyası  daha  çox  rast  gəlir.  O,  ilk  növbədə  səmərəli  satış 

şəbəkəsinin formalaşmasını, malların hərəkəti sisteminə xidmət edil- məsinin,müştərilərin 

və alıcıların xidmət sahəsində tələblərinin ödənilməsi səviyyəsinin yüksəldilməsini, bazarın 

tələbinin tənzimlənməsini və bazarda mal təklifinin hədsiz dərəcədə artmasının qarşısının 

alınmasını, malların standartlaşdırılmasma yol verilməməsini, artıq bazarda dövriyyədə olan 

modellərin  modifikasiyası  və  buraxılmaya  hazırlanan  malların  strateji  modellərinin 

təkmilləşdirilməsi  yolu  ilə  öz  mallarının  rəqib  mallardan  fərqlənməsi  üzrə  tədbirlər 

görülməsini əhatə edir. Qeyri- qiymət rəqabət siyasəti habelə bazarın seqmentləşdirilməsi 

üzrə tədbirlər hazırlanmasını və yerinə yetirilməsini, istehlakçıların istehlakçı təbəqələrinin 

müəyyən  edilməsini  və  yeni  məqsədli  seqmentlərinin  formalaşmasını,  habelə  kredit 

verilməsi sistemi, elektron kartoçkalar, istehlakçı klublarında üzvlük və s. vasitəsilə xarici 

istehlakçı üçün bazarlıq mexanizminin inkişafını əhatə edir. 

Xarici  ölkələrdə  əvvəllər  oraya  ixrac  etdikləri  malların  istehsalı  üçün  birbaşa  kapital 

qoyuluşu həyata keçirən şirkətlər bir sıra hallarda xarici bazarda iştirak etmələrini nəzərə 

çarpdırmamağa  çalışırlar  ki,  konkret  ölkədə  xarici  kapitalın  ekspansiyasına  qarşı  etiraz 

hərəkəti oyatmasınlar. Odur ki, xarici müəssisələri alanda və ya əsas səhmdarlar sifətində 

onlara daxil olanda onların yerli adını dəyişdirmirlər. Beynəlxalq əməliyyatlar sistemində 

qiymət  siyasəti  şirkət  tərəfindən  dünya  miqyasında  qlobal  marketinq  çərçivəsində  vahid, 

standart qiymət strategiyası aparılması imkanlarını və onun optimal sərhədlərini müəyyən 

edir.  O,  malın  beynəlxalq  həyat  dövrünün  VI  mərhələsi  üçün  xüsusilə  səciyyəvidir,  bu 

zaman  xarici  ölkələrdə  yerləşən  və  ana  şirkətlə  kapitallar  münasibətlərilə  bağlı  olan 

müəssisələrdə və ya birləşdirilmiş şirkətlərdə istehsal edilən mallar yalnız həmin ölkələrin 

istehlakçılarına deyil, həm də üçüncü ölkələrə və əvvəllər həmin malların dünya bazarına 

daxil olduğu ölkəyə göndərilir. Bəzi hallarda beynəlxalq marketinqdə qiymət siyasəti xarici 

bazarların şəraitinə 

176 

uyğunlaşdırılır. Bir qayda olaraq, qiymət strategiyası vahid olur. Onun əhəmiyyətli dərəcədə 

fərqlənməsi “boz satış” törədə bilər, bu zaman aşağı səviyyədə qiymət qoyulmuş ölkədən 

malları  daha  yüksək  qiymət  qoyulmuş  ölkələrə  aparılır,  həm  də  bunu  malı  istehsal  edən 

şirkətlər deyil, alverçi (spekulyant) şirkətlər edirlər, onlar isə dünya bazarında əlavə rəqabət 

yaradır və mənfəətləri öz ciblərinə yığırlar. Bununla əlaqədar müxtəlif filiallar üçün qiymətin 

səviyyəsinin  müə

5

ryən  edilməsi  mexanizmi  əhəmiyyətli  dərəcədə  mürəkkəbləşir,  çünki 

faktiki qiymətin hesablanması bir sıra valyutalarla həyata keçirilh' və iştirakçı ölkələrin geniş 

coğrafiyasını və ticarət vasitəçilərinin bir neçə halqalarını əhatə edir.Yekunlaşdıraraq, qeyd 

etmək  lazımdır  ki,  beynəlxalq  təcrübədə  malın  beynəkalq  həyat  dövrünün  (MBHD)  altı 

mərhələsi  üzrə  adətən  qiymət  strategiyasının  transformasiyasının  15.2  cədvəlində  təqdim 

edilmiş mənzərəsi alınır. 

Cədvəl 15.2 

Malın beynəlxalq həyat dövrü mərhələləri üzrə qiymət strategiyasının 

transformasiyası 

MBHD mərhələləri

 

Malın fərdiləşdirilməsi dərəcəsi

 

Qiymət strategiyası

 

I mərhələ - A ölkəsinin milli 

bazarında satışı

 

Malın yüksək dərəcədə 

fərdiləşdirilməsi (rəqib mallar 

yoxdur)

 

Yüksək qiymətlər strategiyası

 

II mərhələ - A ölkəsinin milli 

bazarında malın satış

 

Mal standartlaşdırılmış olur (rəqib 

mallar meydana çıxır)

 

Xərclərin kumulyativ əyrisi effekti 

hesabına qiymətlərin aşağı 

salınması strategiyası

 

III mərhələ - malın A ölkəsindən B 

ölkəsinə ixracı

 

Malın yüksək dərəcədə 

fərdiləşdirilməsi

 

Yüksək qiymətlər strategiyası (az 

hallarda aşağı qiymətlər 

strategiyası)

 

IV mərhələ - malın A ölkəsindən B 

ölkəsinə ixracı

 

Mal standartlaşdırılmış olur (rəqib 

mallar meydana çıxır)

 

Məhsul vahidinə düşən mənfəətin 

azalması hesabına qiymətlərin aşağı 

salınması strategiyası (ümumi 

mənfəət böyük satış həcmi hesabına 

artır)

 

V  mərhələ  -  malın  xaricdə  (B 

ölkəsində)  istehsalı  və  onun  B 

ölkəsinin lokal bazarında satışı

 

Mal standartdır, yüksək dərəcədə 

rəqabət

 

Qiymətlərin səviyyəsinin 

saxlanılması strategiyası (az 

hallarda B ölkəsində istehsal 

xərclərinin az olması hesabına 

qiymətlərin aşağı salınması 

strategiyası)

 

VI mərhələ - B ölkəsindən üçüncü 

ölkələrə və A ölkəsinə ixracı

 

Mal standartdır

 

B ölkəsində istehsal xərclərinin az 

olması hesabına aşağı qiymətlər 

strategiyası

 

Bütövlükdə malın beynəlxalq həyat dövrü bütün mərhələləri üzrə beynəlxalq miqyasda 

konkret malın qiymətinin tədricən aşağı düşməsi baş verir. Mal köhnəlir, istehlakçılar üçün 

xoşagəlmoyən  və  istehsalçı  üçün  az  səmərəli  olur,  ya  onun  istehsalı  digər  ölkələrə  keçir, 

digər şirkətlərə (istehsal xərcləri aşağı olan) verilir, yaxud ümumiyyətlə dünya bazarından 

çıxarılır.  Məsələn,  Yaponiya  gəmiqayırma  biznesini  Cənubi  Koreyaya  vermiş,  özü  isə 

mənfəətlər nöqteyi-nəzərindən daha perspektivli olan, həm də ətraf mühiti çirkləndirməyən 

eimtutumlu, enerji və materiallara qənaət edən istehsal növlərinə keçmişdir. 

Beynəlxalq  təcrübədə  malın  beynəlxalq  həyat  dövrü  bu  və  ya  digər  mərhələlərinin 

buraxılması  halları  mümkündür,  lakin  malın  beynəlxalq  həyat  dövrünün  qalan 

mərhələlərində beynəlxalq qiymət siyasətinin xarakteri bu zaman dəyişilmir. 

177 

2.

 

Qiymət strategiyası və malın beynəlxalq həyat dövrünün modelləri 

Beynəlxalq  marketinqdə  malın  beynəlxalq  həyat  dövrünün  (MBHD)  üç  modelindən: 

sinxron, ardıcıl və avanqard modellərindən istifadə edirlər, onların hər birində şirkətin dünya 

miqyasında aldığı mənfəəti maksimallaşdıra bilən qiymət strategiyası tətbiq edirlər. 

Qiymət  strategiyası  və  MBHD  sinxron  modeli.  Beynəlxalq  marketinqdə  MBHD 

sinxron  modelindən  istifadə  edən  zaman  bütün  bazarlarda,  o  cümlədən  milli  və  xarici 

bazarlarda  eyni  vaxtda  həyata  keçirilən  yüksək  qiymətlər  strategiyası  və  ya  “qaymağm 

götürülməsi” strategiyası optimal olur (şəkili 5.1). 

Qiymət 

 

Şəkil 15.1. MBHD sinxron modelində “qaymağm götürülməsi” 

qiymət strategiyası. 

Bütün xarici ölkələrdə yüksək qiymətlər strategiyasından eyni zamanda istifadə edilməsi 

dünya bazarında liderlik uğrunda səmərəli beynəlxalq rəqabət mübarizə aparılmasına, yeni 

mallar və bazarlar hazırlanmasına çəkilən xərclərin tez ödənilməsinə və qısa vaxt dövründə 

yüksək  mənfəətlər  alınmasına  imkan  verir.  Bundan  əlavə,  bu  strategiya  firmanın  xarici 

bazarlarda marketinq fəaliyyətinin metodlarının unifıkasiyası və onların standartlaşdırılması 

və qloballaşdırılması strategiyası aparılması hesabına müəyyən qənaət verir. 

Malın  beynəlxalq  həyat  dövrünün  sinxron  modelində  “qaymağm  götürülməsi” 

strategiyası əhəmiyyəth elmi-texniki araşdırmaları, kəşfləri və ixtiraları ehtiva edən mallara 

hesablanmışdır  və  bu  əvvəldən  qiymətlərin  yüksək  səviyyəsini  müəyyən  etməyə  imkan 

yaradır. Onlar əsas etibarilə asanlıqla təkrarlana bilən mallardır, odur ki, MBHD qısaldılması 

hesabına  firmalar  rəqiblər  üçün  dünya  bazarında  malların  təkrarı  (surəti)  ilə  işləmək 

imkanlarını azaldır. Bu strategiya bazara böyük sayda rəqibləri buraxmamaq imkanı verir və 

rəqib  firmaların  kütləvi  analoqları  meydana  çıxana  qədər  malın  dünya  bazarından 

çıxarılmasını və yenisilə əvəz olunmasını nəzərdə tutur. 

Qiymət  strategiyası  və  malın  beynəlxalq  həyat  dövrünün  ardıcıl  modeli.  Malın 

beynəlxalq  həyat  dövrünün  belə  modeli  həm  yüksək  qiymətlər  və  ya  “qaymağm 

götürülməsi” strategiyasından, həm də aşağı qiymətlər və ya “bazara giriş” strategi 

178 

yasından istifadə etmək imkanlarını nəzərdə tutur. Bu şirkətin mallarının beynəlxalq rəqabət 

qabiliyyətindən  və  onun  mallarının  yeni  xarici  bazara  yeridilməsi  imkanlarından,  habelə 

malın  növündən  və  bazar  xarakteristikasından  asılıdır.  Yüksək  qiymətdən  aşağı  qiymətə 

doğru strategiya, yəni “qaymağın götüi'ülməsi” strategiyası daha əlverişlidir (şəkil 15.2). 

Qiymət 

 

Şəkil 15.2. MBHD ardıcıl modelində “qaymağın götürülməsi” 

qiymət strategiyası. 

Bu zaman “bazara giriş” strategiyasına müraciət edən şirkətlər bazar yeniliyi olan malı 

yeni bazarda aşağı, məsələn X qiymətinə satmağa başlayırlar və nəticədə malın kölməlməsilə 

əlaqədar həmin qiyməti aşağı salmalı, yəni X-n qiymətinə satmalı olurlar. 

Müasir  sərt  beynəlxalq  rəqabət  dövründə  şirkətlər  əslində  (praktik  olaraq)  eyni 

modifıkasiya  edilmiş  mala  münasibətdə  bazara  giriş  (aşağı  qiymətdən  yüksək  qiymətə 

doğru) strategiyasının qiymət əyrisinin klassik şəklini həyata keçirə bilmirlər və adətən onun 

variantı - aşağı qiymətdən daha da aşağı qiyməti strategiyası olur. 

Şirkətlər  qiymətlərin  yüksəldici  meyllərinə  və  mənfəətlərin  artımına  nail  olmaq  üçün 

malı modelləşdirirlər, təkmilləşdirirlər və bu zaman mal üçün yeni həyat dövrü başlanır. 

Qiymət  strategiyası  və  malın  beynəlxalq  həyat  dövrünün  avanqard  modeli.  Bu 

halda yeni mal ilk növbədə xaricdə, sonra isə öz daxili bazarında satılır və ya yalnız xaricdə, 

əvvəlcə bir, sonra isə digər xarici ölkələrdə satılaraq milli bazara düşmür. 

Malın  beynəlxalq  həyat  dövrünün  belə  modeli  ya  bazarın  xüsusiyyətilə,  ya  malın 

xüsusiyyətilə,  yaxud  həm  biri,  həm  də  digərilə  eyni  zamanda  əlaqədardır.  Onu  daha  çox 

inkişaf etməkdə olan ölkələrdə istehsal edilən mallara münasibətdə müşahidə etmək olar. 

Malın  beynəlxalq  həyat  dövrünün  avanqard  modelində  “qaymağın  götürülməsi” 

strategiyası adi haldır, bu zaman xarici bazarda mal maksimal yüksək qiymətə satılır və sonra 

həmin qiymət aşağı salınır. Öz ölkəsinin daxili, milli bazarına mal artıq aşağı qiymətlə daxil 

olur (çəkil 15.3). 

Ardıcıl,  sinxron  və  avanqard  marketinq  keçirilməsi,  ilk  növbədə,  ixracçı  firmanın 

ölkəsinin  və  idxalçı  ölkənin  iqtisadi  inkişafının  səviyyələrindəki  fərqlərlə,  habelə  həmin 

mala  tələbin  elastikliyi  və  malın  xüsusiyyətlərilə  müəyyən  edilir.  Bütövlükdə  MBHD 

istənilən  modeli  variantı  üçün  yüksək  qiymətlər  -  “qaymağın  götürülməsi”  strategiyası 

üstündür. 

179 

Qiymət 

Xarici 

ölkələr 

Milli daxili 

bazar 

Vaxt (MBHD mərhələləri) 

Şəkil 15.3. MBHD avanqard modelində “qaymağın götürülməsi” qiymət 

strategiyası 

3.

 

Xarici  bazarda  qiymət  strategiyası  və  malın  həyat  dövrünün  kıimulyativ 

əyrisi 

Beynəlxalq  marketinq  sahəsində  mütəxəssislərin  vəzifəsi  mallar  üzrə  qiymət  qrafik- 

lərini elə qurmaqdan ibarətdir ki, onlar son nəticədə daim yüksələn əyri yaratsınlar, yəni mal 

qrupları və bazarlar üzrə qiymətlərin və mənfəətlərin artımını təmin etsin. 

Əgər  firmanın  dünya  bazarında  (inkişaf  etmiş  və  inkişaf  etməkdə  olan  ölkələr  daxil 

olmaqla) satılan bütün mallarının qiymətinin kumulyativ əyrisi qurulursa, o, optimal halda 

yuxarıya getməlidir (şəkil 15.4). 

Qiymətlər 

,  _  — 

 

B 

 

A 

B 

 

B 

Bazarda ayrı-ayrı malların 

qiymət qratıkləri 

Vaxt 

Şəkil 15.4. Dünya bazarında tırmanm mallarının qiymətlərinin artmasının 

kumulyativ (məcmu) qrafiki 

A - inkişaf etmiş ölkələr; B - orta inkişaf səviyyəli ölkələr; 

C - inkişaf etməkdə olan ölkələr 

180 

Beləliklə,  beynəlxalq  marketinq  ənənəvi  olaraq  qeyri-qiymət  rəqabəti  prinsipinə 

əsaslanır  və  qiymət  siyasətinə  rəqabət  üstünlükləri  sırasında  əmtəə  siyasətindən,  satış 

kanalları formalaşdırılması siyasətindən və irəliləmə siyasətindən sonra sonuncu yeri tutur. 

Qiymət rəqabəti çox böyük iqtisadi və maliyyə riskləri törədə bilən və bazarın inkişafının və 

sabitliyinin əsasım pozan kimi qiymətləndirilir. 

Getdikcə  daha  çox  sayda  şirkətlər  beynəlxalq  fəaliyyətində  yüksək  qiymətlər 

siyasətindən  və  ya  “qaymağm  götürülməsi”  siyasətindən  istifadə  etməyə  keçirlər, 

baxmayaraq  ki,  yeni  bazarlara  çıxanda  və  bazar  payının  qazanılması  və  genişləndirilməsi 

məsələsini həll edəndə onlar üçün əsas etibarilə xərclərin aşağı səviyyəsilə əlaqədar olaraq 

yüksək  rəqabət  mövqeləri  hesabına  aşağı  qiymətlər  siyasəti  -  “bazara  giriş”  siyasəti 

aparılması xas olur. 

Beynəlxalq iqtisadi fəaliyyətlə məşğul olan şirkətlər qiymətlərin səviyyəsinin və qiymət 

siyasətinin müəyyən edilməsini M BHD mərhələlərilə sıx əlaqələndirirlər, dünya bazarlarına 

aydın ifadə olunan fərdi xarakteristikalı fərqli (differensiasiya edilmiş) malları tam istehsal 

və satış xərcləri əsasında hesablanmış yüksək qiymətlərlə və rəqib firmaların analoji malları 

ilə  müqayisədə  fərqli  xüsusiyyətlərini  itirən  standartlaşdırılmış  malları  birbaşa,  dəyişən 

xərclərlə hesablanan aşağı qiymətlərlə göndərirlər. 

Transmilli  firmalar  çevik  korporativ  qiymət  siyasətinin  qloballaşması  siyasəti 

aparılmasına üstünlük verirlər və transfert qiymətləri mexanizmi tətbiq etməklə mənfəətin 

maksimallaşdırılması məsələsini səmərəli həll edirlər.