Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti axborotlashtirish texnologiyalari
Download 5.01 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Adabiyotlar: [1], 224-234 sah; [5], 29-35, 72-76 sah; [7], 26-37,43-48 sah. Tayanch iboralar
- Belgilar: MS-muommoli savol, MV- muommoli vaziyat
- 1.1“ Kuchning markazga va o`qqa nisbatan momenti. Juft kuchlar nazariyasi ” mavzuning texnologik modeli.
- 1.Kuchning nuqtaga nisbatan algebraik momenti.
- b) Kuchlar sistemasining markazga nisbatan momenti
- 2. Kuchning o’qqa nisbatan momenti
Nazorat savollari? 1) Bir tomonga yo`nalgan ikkita parallel kuchlar t.t.e.-ning moduli nimaga teng? 2) T.T.E.qaysi nuqtadan o`tadi? 3) Qarama-qarshi tomonlarga yo`nalgan ikkita parallel kuchlarning moduli nimaga teng? 4) Parallel kuchlar sistemasining og`rlik markazi qanday topiladi? 34 Xulosa Parallel kuchlar sistemasini o`rganish jarayonida biz quyidagi asosiy tushunchalarga duch keldik: bir tomonga yo`nalgan ikkita parallel kuchlarni qo`shish, qarama-qarshi tomonlarga yo`nalgan ikkita parallel kuchlarni qo`shish, fazoda jaylashgan n-ta parallel kuchlarni qo`shib, t.t.e.-ning qo`yilgan nuqtasini aniqlash. Bu nuqtaga parallel kuchlar sistemasining og`irlik markazi deyiladi. Demak, ushbu mavzuning asosiy natijasini qisqacha quyidagi ta’riflash mumkin: 1) Bir tomonga yo`nalgan parallel kuchlar sistemasi hech qachon muvozanatga kelolmaydi yoki biror juft kuchga kelmaydi.Bunday kuchlar sistemasi hamma vaqt t.t.e.-ga ega. 2) Parallel kuchlar sistemasining bosh vektori hamma vaqt kuchlarga paralleldir. 35 4-Ma’ruza Kuchning markazga va o`qqa nisbatan momenti. Juft kuchlar nazariyasi. Reja: 1. Kuchning nuqtaga nisbatan momenti. 2. Kuchning o`qqa nisbatan momenti 3.Juft kuchlar nazariyasi. Adabiyotlar: [1], 224-234 sah; [5], 29-35, 72-76 sah; [7], 26-37,43-48 sah. Tayanch iboralar: Kuchning algebraik momenti, kuch momenti-vektor, moment proeksiyalari, kuchning o`qqa nisbatan momenti, juft kuch, juftning yelkasi, juft momenti. Belgilar: MS-muommoli savol, MV- muommoli vaziyat, MT- muommoli topshiriq, MM- muommoli masala Baholash mezoni : Har bir savol javobiga – ball Har bir qo’shimcha fikrga – ball Har bir javobni to’ldirishga – ball Mavzuni jonlantirish uchun blis-so’rov savollari: 1. Kuchning ta’sir chizig`i nima? 2. Kuchning yelkasi deb nimaga aytiladi? 3. Kuchning algebraik momenti nimaga teng? 4. O`ng vint qoidasi nimadan iborat? 5. Juft kuch deb nimaga aytiladi? 6. Juftning momenti nimaga teng? 36 Insert sxemasi bo’yicha mavzuni o’qib chiqing va jadvalni to’ldiring № Asosiy tushunchalar Belgi 1 Kuch va uning ta’sir chizig`i. 2 Kuchning markazga nisbatan momenti. 3 Kuch yelkasi. 4 Kuch momenti-vektor 5 Kuchning o`qqa nisbatan momenti. 6 O`ng vint qoidasi. 7 Juft kuchlar. 8 Juftning yelkasi. 9 Juft kuch momenti. 10 Juft momenti-vektor. 11 Ekvivalent juftlar. Insert jadvali qoidasi. V - avval olgan bilimiga to’g’ri keladi. + - Yangi ma’lumot. – - olgan bilimiga qarama-qarshi. ? – tushunarsiz, 37 1.1“ Kuchning markazga va o`qqa nisbatan momenti. Juft kuchlar nazariyasi ” mavzuning texnologik modeli. O’quv soati – 2 soat Talabalar soni: 50 O’quv mashg’ulot shakli Ma’ruza (ma’ruzali dars) Mavzu rejasi 1. Kuchning nuqtaga nisbatan momenti. 2. Kuchning o`qqa nisbatan momenti. 3. Juft kuchlar nazariyasi. O’quv mashg’ulotining maqsadi Juft kuchlar nazariyasi va kuch momenti haqida tushuncha berish. Pedagagik vazifalari: O’quv faoliyati natijalari: 1.Kuch, uning qo`yilish nuqtasi, yo`nalish tushunchalarini takrorlash. Kuch va uning momenti haqida tushunchalarni biladi. Juft kuchlar va ularning momenti to`g`risida yetarli bilimga ega. Ekvivalent juftlar haqida 2.Kuchning nuqtaga va o`qqa nisbatan momenti haqida tushuncha berish. Juft kuchlar va ularning momenti to`g`risida yetarli bilimga ega. 3. Juft kuchlar nazariyasining asosiy elementlarini tushuntirish. Ekvivalent juftlar haqida tasavvurga ega O’qitish vositari O’UM,ma’ruza matni,rasmlar,plakatlar,doska O’qitish usullari Axborot ma’ruza,blis-so’rov,texnika-insert O’qitish shakllari Frontal,kollektiv ish. O’qitish sharoiti Texnik vositalar bilan ta’minlangan,guruhda ishlash usulini qo’llash mumkin bo’lgan auditoroya Monitoging va Og’zaki savollar,blis-so’rov 4 mavzu Kuchning markazga va o`qqa nisbatan momenti. Juft kuchlar nazariyasi. 38 baholash 1.2. “ parallel kuchlar sistemasi ” mavzusining texnalogik xaritasi. Ish bosqich- lari O’qituvchi faoliyatining mazmuni Tingloichi faoliyatining mazmuni 1- bosqich Mavzuga kirish (20min) 1.1. O`quv mashg`uloti mavzusi,savollarni va o`quv faoliyati natijalarini aytadi. 1.2. Baholash me’zonlari (2 ilova) 1.3. Pinbord usulida mavzu bo`yicha ma’lum bo`lgan tushunchalarni faollashtiradi. Pinbord usulida natijasiga ko`ra tinglovchilarning nimalarda adashishlari, xato qilishlari mumkinligining tashxizini amalga oshiradi (1 ilova) 1.4. Mavzuni jonlashtirish uchun savollar beradi (3 ilova) Tinglaydilar. Tinglaydilar 2- bosqich Asosiy bo’lim. (50min) 2.1. Savol yuzasidan mini ma’ruza qiladi. 2.2. Ma’ruza rejasining hamma savollar bo`yicha tuchuncha beradi. (4 ilova) 2.3. Ma’ruzada berilgan savollar yuzasidan umumlashtiruvchi xulosa beradi.(5 ilova) 2.4. Tayanch iboralarga qaytiladi. 2.5. Talabalar ishtirokida ular yana bir bor takrorlanadi. Tinglaydilar Tinglaydilar UMKga qaraydilar UMKga qarydilar Har bir tayanch tushuncha va iboralarni muhokama qiladilar 3- bosqich Yakun lovchi (10min) Mashg`ulot bo`yicha yakunlovchi xulosalar qiladi. Mavzu bo`yicha olingan bilimlarni qayerda ishlatish mumkinligi ma’lum qiladi. Mavzu bo`yicha bilimlarni chuqurlashtirish uchun adabiyotlar ro`yxatini beradi. Keyingi mavzu bo`yicha tayyorlanib kelish uchun savollar beradi. Savollar beradilar UMKga qaraydilar. UMKga qaraydilar. Vazifalarni yozib oladilar. 1.Kuchning nuqtaga nisbatan algebraik momenti. 39 j Bir tekislikda yotadigan kuchlar sistemasi qaralganda kichning nuqtaga nisbatan momenti tushunchasidan foydalaniladi. Kuchning nuqtaga nisbatan algebraik momenti deb kuch modulini kuch yelkasiga ko’payitmasining (+) yoki (-) ishorasi bilan olinganiga aytiladi va quyidagicha yozialdi: Fh F M F mom 0 0 . (1.5.1) Biror O nuqtadan kuch ta’sir chizig’igacha bo’lgan eng qisqa h masofaga kuch elkasi (25-shakl), O nuqtaga esa kuch markazi deyiladi. Agar kuch jismni O markaz atrofida soat mili harakati yo’nalishiga teskari yo’nalshida aylantirishga intilsa (+) ishora, soat mili harakati yo’nalishida aylantirishga intilsa (-) ishora olinadi. Kuchning ta’sir chizig’i kuch markazidan o’tsa, kuchning bu markazga nisbatan algebraik momenti nolga teng. (1.5.1) formulaga asosan kuchning nuqtaga nisbatan algebraik momentining son qiymati kuch vektori va O markazga qurilgan uchburchak yuzining ikki baravariga teng, ya’ni OAB S F M 2 0 . (1.5.2) a) Kuchning nuqtaga nisbatan moment vektori Fazoviy kuchlar sistemasi qaralganda kuchning nuqtaga nisbatan vektorli momenti tushunchasidan foydalaniladi. Kuchning O markazga nisbatan momenti deb shunday vektorga aytiladiki, bu vektor O nuqtaga qo’yilgan bo’lib, uning moduli kuch vektori va O nuqtaga qurilgan uchburchak yuzining ikki baravariga teng, yo’nalishi esa kuch vektori va O nuqta orqali o’tuvchi tekislikka perpendikulyar bo’lib, moment vektori uchidan qaralganda kuch jismni soat mili yo’nalishiga teskari yo’nalishda aylantirsa musbat, aks holda manfiy bo’ladi. Kuchning O nuqtaga nisbatan moment vektorini F mom 0 yoki F M 0 deb belgilaymiz. Moment vektorining ta’rifiga asosan F r F M F mom 0 0 . (1.5.3) Haqiqatan ham, 26-shaklga asosan: OAB S Fh rF F r F M 2 sin 0 , z y x F F F F , , B F z φ F M A k (x,y,z) r r h O y O i x 25-shakl O h F φ A B 40 26-shakl 27-shakl bu erda rSin h . (1.5.3) formuladagi r -kuch qo’yilgan nuqtaning O nuqtaga nisbatan radius-vektori. F r vektorning yo’nalishi, r va F vektorlar tekisligiga perpendikuliar. Demak moment vektorini (1.5.3) ko’rinishda yozish mumkin. Kuchni ta’sir chizig’i bo’ylab ko’chirilganda uning nuqtaga nisbatan momenti o’zgarmaydi. Kuchning ta’sir chizig’i kuch markazidan o’tsa, uning o’sha markazga nisbatan moment vektori nolga teng bo’ladi. Agar to’g’ri burchakli dekart koordinatalari sistemasida F kuch o’zining z y x F F F , , proektsiyalari bilan va kuch qo’yilgan nuqta (x,y,z) koordinatalari bilan berilgan bo’lsa (27-shakl), (1.5.3) formulani quyidagicha yozish mumkin: , 0 k yF xF j xF zF i zF yF F F F z y x k j i F r F M x y z x y z z y x (1.5.4) bu erda k j i , , -lar koordinata o’qlarining birlik vektorlari. (1.5.4) munosabatlardan foydalanib F M moment vektorining proektsiyalari uchun . , , 0 0 0 x y z z x y y z x yF xF F M xF zF F M zF yF F M (1.5.5) formulalarni yozish mumkin. Moment vektorining moduli va yo’naltiruvchi kosinuslari quyidagicha topiladi: 2 2 2 0 x y z x y z yF xF xF zF zF yF F M ; , ^ cos , ^ cos 0 0 0 0 F M F M Y M F M F M X M y x (1.5.6) F M F M Z M z 0 0 ^ cos . b) Kuchlar sistemasining markazga nisbatan momenti n F F F ,..., , 2 1 kuchlar sistemasi berilgan bo’lsin (28-shakl). O markazga nisbatan bu sistema kuchlarining moment vektorlari yig’indisini 0 M deb belgilaymiz, ya’ni n i i i n i F r F mom M 1 1 0 0 . (1.5.7) 1 F 2 F 1 F 2 F 1 A n F 2 A 0 M 1 r n F 0 M 2 r r n r n A O O 28-shakl 29-shakl 41 0 M vektorga kuchlar sistemasining O markazga nisbatan bosh momenti deyiladi. Agar hamma kuchlar bitta nuqtaga qo’yilgan bo’lsa, u holda n i i i n i i F r F r M 1 1 0 . (1.5.8) Demak, bir nuqtaga qo’yilgan kuchlar yig’indisining biror O nuqtaga nisbatan momenti kuchlarning o’sha nuqtaga nisbatan momentlari yig’indisiga teng (Varinon teoremasi). Kuchning A nuqtaga nisbatan algebraik momentini analitik tarzda quyidagicha ham ifodalash mumkin (30-shakl) x y A F b y F a x F M , (1.5.9) bu erda x va y kuch qo’yilgan nuqtaning dekart koordinatalari, a va b A nuqtaning koordinatalari, x F va y F esa kuchning koordinata o’qlaridagi proeksiyalari (30- shakl). Xususiy holda F kuchining momenti koordinatalar boshiga nisbatan hisoblansa, (1.5.9) quyidagi ko’rinishda yoziladi: x y yF xF F M 0 . (1.5.10) Endi bitta qo’zg’almas nuqtaga ega bo’lgan qattiq jismning muvozanati haqidagi masalani qaraymiz. Agar bunday qattiq jism muvozanatda bo’lsa, qo’zg’almas nuqtaning reaktsiya kuchi jismga qo’yilgan aktiv kuchlarning teng ta’sir etuvchisi bilan muvozanatda bo’lishi kerak. Demak, aktiv kuchlarning teng ta’sir etuvchisining ta’sir chizig’i qo’zg’almas nuqtadan o’tishi kerak, aks holda jismning ag’darilishi yuz beradi. y j F y F B i F x A b y O a x x 30-shakl Agar moment markazi sifatida qattiq jismning qo’zg’almas nuqtasini olsak, reaktsiya kuchining momenti nolga teng va demak, aktiv kuchlar teng ta’sir etuvchisining momenti ham nolga teng bo’ladi. Bu holda Varinon teoremasiga asosan aktiv kuchlarning qo’zg’almas nuqtaga nisbatan algebraik momentlari yig’indisi nolga teng, ya’ni 0 1 0 n i i F M . (1.5.11) 2. Kuchning o’qqa nisbatan momenti Kuchning o’qqa nisbatan momenti deb kuchning o’q ustida olingan ixtiyoriy nuqtaga nisbatan momentining shu o’qdagi proektsiyasiga aytiladi, ya’ni x x F r F mom . (1.5.12) 42 F kuchning x o’qi ustida olingan biror O nuqtaga nisbatan momentining shu o’qdagi proektsiyasi O nuqtani tanlashga bog’liq emasligini ko’tsatamiz (31- shakl). Haqiqatdan ham (1.5.12) tenglikni quyidagi ko’rinishda yozish mumkin: F r x x F r F r F mom x x 0 0 , bu erda 0 x - x o’qining birlik vektori. r x 0 ifodaning son qiymati (31-shakl) asosi 0 x va balandligi d r x r , sin 0 ga teng bo’lgan uchburchak yuzining ikki baravariga teng. Uchburchakning asosi ham balandligi ham o’zgarmas miqdorlar, demak x F r miqdor O nuqtani tanlashga bog’liq emas. Kuchning o’qqa nisbatan momenti ta’rifini boshqacha ko’rinishda ham berish mumkin: kuchning o’qqa nisbatan momenti deb kuchning shu o’qqa perpendikulyar tekislikdagi proektsiyasining o’q bilan tekislik kesishgan nuqtaga nisbatan algebraik momentiga aytiladi (32-shakl), ya’ni 1 1 0 1 h F F mom F mom x (1.5.13) F F r F M 0 x x A F r O 0 x O h 1 1 F F z O 1 1 r 0 x 31-shakl 32-shakl (1.5.13) formuladagi (+) yoki (-) ishora quyidagicha tanlanadi: x o’qining musbat uchidan qaralganda F kuch tekislikni soat mili harakatiga teskari yo’nalishda aylantirsa (+) ishora, aks holda (-) ishora olinadi. Agar F kuchning ta’sir chizig’i x o’qini kesib o’tsa yoki parallel bo’lsa, kuchning shu o’qqa nisbatan momenti nolga teng bo’ladi. Agar ixtiyoriy O nuqta sifatida Oxyz koordinatalar sistemasining boshi tanlansa, kuchning o’qqa nisbat momenti ta’rifiga hamda (1.5.5) ga asosan kuchning koordinata o’qlariga nisbatan momentlari uchun quyidagi formulalarni yozish mumkin: . , , x y z z z x y y y z x x yF xF F r F mom xF zF F r F mom zF yF F r F mom (1.5.14) Download 5.01 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling