Berdaq nomidagi qoraqalpoq davlat universiteti ″YaRİmwtkazgiChlar fiZİkasi” kafedrasi
Ch e r v ya k g’ i l d i r a g i
Download 1.12 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Chervyak g’ildiragi siljish koeffitsienti.
- Uzatmaning aniqlik darajasi.
- Chervyak uzatmaning FİK
- İlashishda h’osil bwladigan kuchlar
- Chervyakli uzatmalarni mustah’kamlik h’isoblari. Materiallar va joiz kuchlanishlar.
- Chervyakliuzatmalarni kontakt kuchlanish bwyicha h’isoblash
- Chervyakli uzatmalarni eguvchi kuchlanish bwyicha h’isoblash
- Yuklinish koeffitsienti
- Chervyak tanasini mustah’kamlik va bikrlikka tekshirish
- Chervyakli uzatmalar uchun ishlatiladigan materiallar va joiz kuchlanishlar
Ch e r v ya k g’ i l d i r a g i. (4-rasm). G’ildirakda tishlar soni eng kamida Z 2min
= 26 ÷ 28 bwlishi kerak. Quvvat uzatadigan uzatmalar 55
uchun Z
2min = 32 ÷ 63 (80 gacha) olish tavsiya etiladi. G’ildirakning diametrlari siljish koeffitsienti ishlatilmaganda:
d 2 = m z
2 , d
a2 = d
2 + 2m, d
f2 = d
2 – 2,4m.
Chervyakli g’ildirakni eng kata tashqi diametri chervyakning kirim soniga nisbatan 2 γ = 100 0
bwlganda quyidagicha aniqlanadi: 2-jadval
z
1 2 4 d a2 ≤ d a2
+ 2m ≤ d
a2 + 1,5m
≤ d a2
+ m B 2 ≤d a2
+ 2m ≤ 0,67 d
a1
Siljish koeffitsientini ishlatishdan maqsad wqlararo masofa qiymati standart qiymatga ega bwlishini, nostandart ёpiq uzatmalarda esa wqlararo masofani butun son bwlishini taminlashdir. ≤faqat chervyakli g’ildirak uchun ishlatiladi. Bunda wqlararo masofaning qiymati aniqlangach, siljish koeffitsienti quyidagicha bwladi: X = a ω
2 ) ёki a ω = 0,5 (q + Z 2 +2X)m
Siljish koeffitsienti ishlatilganda g’ildirak diametri quyidagicha aniqlanadi: d a2 = d 2 = 2m + 2mx, d 12 = d
2 – 2,4m +2xm G’ildirakning qolgan wlchamlari wzgarmaydi. G’ildirak tishlarini kesish jaraёnida tish osti kesilmasligi h’amda tish uchi uchli bwlmasligi uchun siljish koeffitsientining qiymati X = ± 0,7 bwlishi kerak (kamdan-kam ± 0,1).
aniqlik darajasi belgilangan. Bunda chervyakli uzatmalarda yuqori darajada kinematik aniqlikni taminlash uchun 3,4,5,6 h’amda quvvat uzatish uchun esa 5,6,7,8,9 aniqlik darajalari tavsiya etiladi. Chervyakli uzatmalarda chervyak va chervyak g’ildiragi ilashish jaraёnida qwyilgan noaniqliklar, yani chervyak va chervyak g’ildiraklarni yig’ish jaraёnida wzaro wq bwyicha siljitib wrnatilish h’ollari, wqlararo masofadagi (tayёrlash jaraёnida) ywl qwyilgan bu qiymatlar uchun chekli chegara qiymatlari h’ar bir aniqlik darajasi uchun aniq belgilangan.
Chervyakli uzatmalarda h’arakat chervyak wramlarining chervyakli g’ildirak tishlari bwyicha vintli juftdek sirpanish natijasida amalga oshadi, bunda v 1 , v
2 aylanma tezliklarning ywnalishi orasidagi burchak 90 0 bwladi. Sirpanish tezligi v c chervyakning vint chizig’iga urinma ravishda ywnalgan bwladi. Uning qiymatini chervyak va g’ildirak aylanma tezliklarining qiymatlaridan foydalanib aniqlash mumkin (5-rasm). 56
γ Cos v v v v c / 1 2 1 = + =
; 60 ; 60 2 2 2 1 1 1
d v n d v π π − = = v 2 / v 1 = tg bunda v 1 ,v 2 – chervyak va chervyak g’ildiragining aylanma tezligi, m/s; d 1 ,
d 2 – chervyak va chervyak g’ildiragining bwluvchi aylanasi diametrlari, mm; v – sirpanish tezligi, m/s; γ – chervyak wramining kwtarilish burchagi. Uzatmani loyih’alashda sirpanish tezligining taxminiy qiymatini quyidagicha aniqlash mumkin.
/ 10 3 , 4 3 2 4 1 ≈
bunda: n 1 – chervyakning aylanish soni, s -1 ; T 2 - chervyak g’ildiragi validagi burovchi moment, N.m.
Chervyakli uzatmaning FİKini vintli juftning FİK kabi aniqlash mumkin, bunda chervyak wramining chervyakli g’ildirak tishi bwyicha sirpanishini, gaykaning rezbasini vintning rezbasi bwyicha sirpanish, deb qarash mumkin. Natijada chervyakli uzatmada chervyak etaklovchi bwlganda FİK quyidagicha aniqlanadi:
η = (0,95÷0,96) ' ( ρ γ γ + tg tg
bu erda: (0,95 – 0,96) – uzatma g’ildiraklarini qutiga quyilgan moyni kesib wtishida ishqalanishni engish uchun sarf bwlgan qwshimcha qiymat; γ – chervyak wramining kwtarilish burchagi; r’- keltirilgan ishqalanish burchagi, uning qiymati 4-jadvaldan olinadi. f’ – keltirilgan ishqalanish koeffitsienti. FİKning qiymati chervyakli kirim soni ortishi (γ-qiymati h’am oshadi) h’amda ishqalanish koeffitsienti ёki ishqalanish burchagi ' ρ
Chervyakli g’ildirak etaklovchi bwlganda FİK qiymati quyidagicha aniqlanadi: η = tg (γ - ' ρ ) /tg γ. bwlganda η = 0 bwlib, h’arakat twxtaydi, yani wz-wzidan twxtaydigan uzatma h’osil bwladi. 4-jadval V c İ/ń
ƒ ' ρ V c İ/ń
ƒ ' ρ 0,01 0,11…0,12 6 0 17'…6
0 51' 2,5
0,03…0,04 1 0 43'…2 0 17'
Ọ,0 0,08…0,09 4 0 34'…5 0 09' 3 0,028…0,035 1 0 36'…2
0 00'
0,25 0,065…0,075 3 0 43'…4 0 17' 4
0,023…0,03 1 0 26'…1 0 43'
0,5 0,055…0,065 3 0 09'…3 0 43' 7 0,018…0,026 1 0 02'…1
0 29'
1 0,045…0,035 2 0 35'…3 0 09' 10 0,016…0,024 0 0 55'…1
0 22'
1,5 0,04…0,05 2 0 17'…2 0 52' 15
0,014…0,02 0 0 48'…1 0 09'
2 0,035…0,045 2 0 00'…2 0 35'
57
Bunday uzatmalar yuk kwtaruvchi mexanizmlarda ishlatiladi. Uzatmani h’isoblashda FİK ning taxminiy qiymatini, chervyakning kirim soniga nisbatan quyidagicha tanlash mumkin. z 1
η = 0,7-0,75 0,75 – 0,82 0,87 – 0,92
İlashaёtgan chervyak va chervyak g’ildiragining ilashish chizig’idan aylana, markazga intiluvchi h’amda bwylama kuchlar h’osil bwladi. Bunda chervyakdagi aylanma kuch miqdor jih’atidan g’ildirakdagi wq bwylab ywnalgan kuchga teng bwlib, quyidagi ifodadan aniqlanadi (6-rasm).
F i1 = F a2 = 2T
1 /d 1 G’ildirakdagi aylana kuch esa chervyakdagi wq bwylab ywnalgan kuchga teng: F i2
= F ai
=2T 2 /d 2 Uzatmadagi markazga intiluvchi radial kuch quyidagicha bwladi: F r
i2 ⋅ tg α
Chervyak va chervyakli g’ildirakdagi momentlar wzaro quyidagicha bog’langan Ơ 2 = Ơ 1 ⋅u⋅η Chervyakli uzatmaning geometrik wlchamlari aniqlangan FİK ning h’isobiy qiymati aniqlanadi.
1. Chervyakli uzatmalarning elementlari, xossalari, afzallik va kamchiliklarini aytib bering. 2. Chervyakli uzatmaning geometrik wlchamlarini ёzib chiqing. 3. Chervyakli uzatmalarning uzatish soni qanday h’isoblanadi? 4. Chervyakli uzatmalarning qayrida va nima uchun rangli metall ishlatiladi? 5. Chervyakli uzatmalarda sirpanish tezligini ah’amiyati. 6. Chervyakli uzatmalarning FİK qanday parametrlarga bog’liq? 7. Chervyakli uzatmalarni qanday parametrlar bilan tayёrlaganda wz-wzini twxtatadigan xususiyatga ega bwladi? 8. Chervyakli uzatmalar ilashmasida tasir etuvchi kuchlarning qiymatlarini h’isoblang va ywnalishlarini kwrsating.
Chervyakli uzatmalarni mustah’kamlik h’isoblari. Materiallar va joiz kuchlanishlar. 58 Maruza rejasi. 1. Chervyakli uzatmalarni kontakt va egilish kuchlanish bwyicha h’isoblash.
bwyicha h’isoblash
Chervyakli uzatmalarda sirpanish tezliginining kattaligi h’amda bu tezlikning ywnalishi kontakt chizig’iga nisbatan noqulay jaylashganligi sababli chervyakli g’ildirak Tish sirtining eyilishi va yulinib chiqishi h’ollari kwproq sodir bwladi. Bu h’ollarni oldini olish uchun uzatma g’ildirak materiallari yani chervyak va chervyakli g’ildirak antifriktsion materiallar tayёrlanadi, h’amda kontakt kuchlanish bwyicha tekshiriladi, bunda quyidagi shart σ n ≤ [σ
n ] bajarilishi kerak. Chervyakli g’ildirak gardishi chervyaka nisbatan yumshoq materialdan tayёrlanganligi uchu nasosan shu g’ildirak kontakt kuchlanish bwyicha tekshiriladi. Bunda tsilindrsimon va konussimon uzatmalardagidek Gerts formulasidan foydalanamiz, yani:
1 ( 2 2 µ π ρ σ − ⋅ ⋅ = k k н E q
Arximed chervyakgi uchun wq bwylab wtgan tekslikda h’osil bwlgan wram kesimi twg’ri chiziq bwlgani uchun keltirilgan egrilik radiusi r k ni aniqlashda chervyak wramining sirti etiborga olinmaydi, chervyak g’ildiragini esa odatdagi g’iya tishli tsilindrik g’ildirak deyish mumkin. Shuning uchun α
ρ Sin d k 2 2 5 , 0 = = bwladi. Qiya tishli uzatmalardagi kabi, chervyakli uzatmalarda h’am uzunlik birligiga twg’ri keladigan kuch quyidagicha ifodalanadi:
; Σ =
F q n bu erda: 2 2
2 2 ; cos cos
d T F F F L L u = ⋅ = γ α
360 cos
2 1 ⋅ ⋅ ⋅ = Σ γ ξ ε δ π α d L - kontakt chizig’ining (minimal) eng kichik uzunligi; 75 ,
= ξ -g’ildirak tish sirtining chervyak wrami sirtiga twliq tegib turmasligi natijasida kontakt chizig’i uzunligi kichrayishini h’isobga oluvchi koeffitsient; ε α =1,9 – wq bwyicha olingan qoplanish koeffitsienti γ = 10 0 –
chervyak wramining kwtarilish burchagi; 28=100 0 = 1,0 Natijada . / 3 , 1 1 α Cos d L ≈ Σ 2 1 2 1
E E E E k + ⋅ =
Olingan materialning elastiklik moduli. E l =2,1· 10
5 MPa pwlat materiallar uchun; E 2 = 0,98·10 5 MPa
bronza chwyan materiallar uchun, bunda E k = 1,33·10 5 MPa. µ = 0,3 Puasson koeffitsienti. E k ,ρ
,q larning 59 qiymatlarini 1-formulaga qwyib, engillashtirish uchun yuqoridagi sonli qiymatlarni qwysak, kontakt kuchlanishning h’isobiy qiymatini aniqlash uchun quyidagi ifodani olamiz: ] [ 480 1 2 2 H f н d k T d σ σ ≤ ⋅ ⋅ = (2) bu erda: k n = k v ·k β – yuklanish koeffitsientining qiymati. Bu
formula ёrdamida kontakt kuchlanishning h’isobiy qiymati aniqlanadi. Uzatmani loyih’alash uchun esa, (1) formulani wqlararo masofaga nisbatan echsak quyidagi ifodani olamiz:
Т а H 3 2 2 ] /[ 61 σ ω =
bu erda: T 2 – etaklanuvchi g’ildirakdagi burovchi moment, N.mm h’isobida. Aniqlangan qiymat standart bwyicha yaxlitlanadi.
Eguvchi kuchlanish bwyicha faqat chervyakli g’ildirak tishlarigina h’isoblanadi, chunki chervyak pwlatdan tayёrlanganligi uchun wramlarining mustah’kamligi g’ildirakning mustah’kamligidan katta bwladi.
Chervyakli g’ildirakni egilishga mustah’kamligi qiya tishli tsilindrsimon uzatmalar bwyicha h’isoblanadi, lekin chervyakli g’ildirak tish asosining kwndalang kesimi qiya tishli tsilindrsimon g’ildiraklarnikidan farq qiladi. Tish kesimining shakli g’ildirak eni bwyicha bir xil bwlmaydi. Bundan tashqari, tish asosi twg’ri chiziq bwyicha emas, balki ёy bwyicha joylashgan bwladi. Shuning uchun h’isoblash ishlarida chervyak g’ildirak tishlarining musth’kamligi qiya tishli g’ildirak tishlarining mustah’kamligidan 20-40% yuqori bwladi. Chervyakli uzatmalar uchun
Ơ ε ≈ 0,74, Ơ β =0,93. (γ = 10 0 ) qabul qilsak, g’ildirak tishlarining xavfli kesimidagi egilishdagi kuchlanishning qiymati quyidagicha aniqlanadi:
] [ 7 , 0 2 2 2 F n l F L F m b k У F σ σ ≤ ⋅ ⋅ ⋅ ⋅ = bu erda: F L2 – g’ildirakdagi aylanma kuch, N; b 2 – g’ildirakning eni, mm;
k F – yuklanish koeffitsienti;
m
– normal kesimning moduli;
Ơ F – tish shaklining koeffitsienti, uning qiymati 5-jadvaldan g’ildirak tishlar sonining «keltirilgan» qiymatiga nisbatan tanlanadi, bunda z k = z 2 / (Cos
3 γ).
5-j a d v a l Z k 26 28 30 32 35 37 40 50 60 80 100 Ơ F 1,85 1,80 1,76 1,71 1,64 1,61 1,55 1,45 1,40 1,34 1,30
Chervyakli uzatmada yuklinish koeffitsienti bu qwshimcha dinamik kuchlarni h’isobga oluvchi koeffitsient bilan yuklanishning twplanishini h’isobga oluvchi koeffitsientlar kwpaytmasiga teng, yani k
= k F = k β · k
v
Chervyakning tayanchlar orasidagi masofaga nisbatan kattaligi tufayli ish jaraёnida kuchlar tasirida deformatsiyalanadi, natijada kuchlanishlarning twplanishi sodir bwladi. Kuchlanishni twplanish koeffitsientining nazariy qiymati uzatma g’ildiraklar ish jaraёnida wzaro moslashmaydi, deb qabul qilsak, quyidagicha aniqlanadi:
/ ( 1 2 0 z k + = β θ) 3 bu erda: θ – chervyakning deformatsiyalanish koeffitsienti qiymati (6-jadvaldan q,z 1 ga nisbatan tanlanadi). 6-j a d v a l z i
7,1 8 9 10 11 12,5
14 60 1 57 72 89 108 127 157 190 2 45 57 71 86 102 125 152 4 37 47 58 70 82 101 123
7- rasmdagi grafik bwyicha 0 β
ning qiymatini chervyak kirim soni h’amda uzatmaning uzatish soniga nisbatan tanlash mumkin. Amalda uzatma g’ildiraklari ishlash jaraёnida bir-biri bilan butunlay moslashib, yuklanish butun tish yuzasi bwyicha tekis taqsamlanadi. Yuklanish wzgaruvchan bwlganda moslashuv butunlay bwlmaydi. Moment qiymatlari Ơ wr wrtacha bwlganda kuchlanish twplanish h’odisasi rwy bermaydi, Ơ max , bwlganda esa kuchlanish twplanish h’odisalari bwladi. Shuning uchun kuchlanishning twplanish koeffitsienti Ơ max
- Ơ wr ga nisbatan quyidagicha aniqlanadi / ( 1 2 z k − = β θ) 2 (1-x) bu erda: wrtacha momentning eng katta momentga nisbati, yani Ơ wr
max = x
Yuklanish doimiy bwlganda x = 1,0, demak k β = 1,0, k v – qwshimcha dinamik koeffitsient bwlib, u uzatmaning tezligi va aniqlik darajasiga bog’liq. Chervyakli uzatmalar tekis va ravon ishlaganligi uchun qwshimcha dinamik kuchlarning qiymati ularda nisbatan kichik. Uzatmaning tezligi V 2 ≤3 m/s bwlganda k v = 1,0, tezligi v>3m/s bwlganda k v = 1,0 – 1,3. Uzatmalarni loyih’alashda yuklanish koeffitsientining qiymati quyidagicha aniqlanadi: k H = 0,5 (k β 0 – 1) Chervyak tanasini mustah’kamlik va bikrlikka tekshirish Tashqi kuchlar tasirida h’osil bwlgan eguvchi va burovchi momentlar 8-rasmda kwrsatilgan.
Aylanma kuch tasiridan eguvchi momentning eng katta qiymati M 1 = F
L1 L / 4; bunda L – tayanchlar wrtasidagi masofa.
F r1 F a1 – kuchlar tasiridan h’osil bwlgan eng katta eguvchi moment 4 4 1 1 2 2 d F L F М a r ⋅ + =
Eguvchi momentlarning umumiy qiymati: 2 2 2 1 M M M y + = 61 Ekvivalent eguvchi momentning qiymati quyidagicha aniqlanadi: M ekv =
2 2 75 , 0
M y +
Shu ekvivalent eguvchi momentdan h’osil bwlgan eguvchi kuchlanish qiymati: эг экв экв W М = σ bu erda: W eg - tekshirilaёtgan kesimning egilishga qarshilik momenti. Chervyakning egilishi qanchalik kwp bwlsa, ilashish chizig’idagi kuchlanish qiymati shunchalik katta bwladi, shuning uchun chervyakning salqiligi chegaralangan bwlib f ≤ (0,005…0,008)m shart bajarilishi kerak.
joiz kuchlanishlar Uzatma sirpanish tezligining qiymati nisbatan katta bwlganligi uchun chervyak va uning g’ildiragi uchun ishlatiladigan materiallar antifriktsion juft h’osil qilishi kerak. Bu talabni etarli darajada qondirish uchun chervyak pwlatdan, uning g’ildiragi esa bronza ёki chwyandan tayёrlanadi. Chervyak asosan uglerodli ёki legirlangan 40XN, 20XNZA, 30XGSA, 20X markali pwlat materiallardan tayёrlanib, bunda wram yuzasining qattiqligi termik qayta ishlov bergach, masalan toblash, uglerod bilan twyintirish natijasida HRC 45…50 bwlishi mumkin. Ochiq chervyakli uzatmalarda chervyak 45 markali pwlat materialdan tayёrlanib, wram yuzasining qattiqligi ỈǍ 300…350 gacha bwlishi mumkin. Chervyakli g’ildirak gardish materiali uning sirpanish tezligiga bog’liq bwlib, asosan qalayli bronza, kamdan-kam h’ollarda esa qalaysiz bronza h’amda chwyandan tayёrlanishi mumkin. Bunda BrOF 10-1, BrONF markali bronza materiallar yaxshi mexanik xarakteristikalarga (7-jadval) ega, shuning uchun ularni uzatmalarni sirpanish tezligi V c = 5-25 m/s bwlganda ishlatish tavsiya etiladi. Uzatmalarning sirpanish tezligi V<5 m/s bwlganda chervyakli g’ildiraklarni qalaysiz bronza, masalan BrAJ 9-4 markali materiallardan tayёrlash tavsiya etiladi. Bunda chervyak wrami ish yuzasining qattiqligi >45ỈRC bwlib, ishlov berib silliqlangan bwlishi kerak. Kulrang chwyanlarni esa uzatmaning sirpanish tezligi V c < 2m/s bwlganda ishlatish mumkin.
7-j a d v a l Mexanik xarakteristikasi MPa, h’isobida Chervyakli g’ildirak uchun materiallar
Qwyish usuli σ r σ m BrOF10-1 Qum qolipga 120 200 BrOF10-1 Metall qolipga 150 260 BrONF
Markazdan qochirma usulda 170
290 BrAJ9-4 Qum qolipga 200 400
Download 1.12 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling