P. Q. Habibullayev, A. Boydedayev, A. D. Bahromov
Download 263.75 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- 1 0 -§ . M e ta lla rd a e le k tr toki METALLARDA ELEKTR TOKI E rkin e le k tro n la rn in g ta r tib s iz h a ra k a ti
- E le k tr m a y d o n d a e rk in e le k tr o n la r h a ra k a ti
- II bob. E lektr toki E le k tr to k in in g y o ‘ nalishi
- 11 -§ . E lektr kuchlanish va uni o ‘ lchash ELEKTR KUCHLANISH VA UNI 0 ‘LCHASH K u c h lan ish h a q id a tu s h u n c h a
- U = - b u n d a A - q
- Ayrim tok manbalaridagi elektr kuchlanishi
- «7 = 1 C, A=\ J U - \ V
- T o k m a n b a la rin in g u la n is h i
- 1 2 -§ . Т о к kuchi va uni o ‘ lchash M a sa la y ech ish nam unasi.
- TOK KUCHI VA UNI OLCHASH T o k kuchi h a q id a tu s h u n c h a
- II bob. E lektr toki Andre Mari Amper (1775-1836) 46-rasm T o k k u c h i birligi qilib fra n s u z fizigi Andre A m per
- 2-jadval Ayrim elektr asboblari iste’mol qiladigan tok kuchi
- T o k ku c h in i oM chash I Z a n j i r d a g i t o k k u c h i a m p erm etr
q o ‘rg ‘oshinIi yoki k islotali akkum ulator d e b yuritiladi. O d a t d a , a k k u m u l a t o r l a r n i b ir-b iri b ilan k e t m a - k e t u lab b a ta r e y a hosil qilinadi. 3 3 - r a s m d a u c h t a kislotali a k k u m u l a - t o r d a n tu z ilg a n b a ta r e y a tasv irlan g a n . R a s m d a k o 'r s a t il g a n b a t a r e y a d a u la g ic h la r b ir a k k u - m u l a t o r n i n g m a n f i y q u t b i n i i k k i n c h i a k k u m u l a t o r n i n g m u s b a t q u tb ig a ulaydi. B u n d a y to k m a n b a y i n i b a t a r e y a d e b e m a s , balki akkum ulator d e b a ta s h g a o 'r g a n i lg a n . A m a l d a te m ir-n ik e lli, y a ’ni ishqorli a k k u m u l a t o r l a r h a m q o 'l l a n il a d i . B u n d a y a k k u m u l a t o r l a r n i n g p la s tin a la ri t e m i r p a n ja r a la r p a k e ti d a n ib o ra t b o 'l a d i . U n i n g p la s tin a la rid a n birida presslangan t e m i r k u k u n i, ikkinchisida esa nikel oksidi b o 'l a d i . P l a s t i n a la r i s h q o r ( o ' y u v c h i n a t r i y ) e r it m a s i g a b o tirib q o 'y ila d i. A k k u m u l a t o r l a r tu rli m a q s a d l a r d a k e n g q o 'l l a n i l a d i . M a s a l a n , a v t o m o b i l l a r d a m o t o r n i y u r g i z i b y u b o r i s h d a , u n i n g c h i r o q l a r i y o n i s h id a , k o ' c h m a ra d io , m a g n i t o f o n , te le v i z o r , uyali t e l e f o n va k o m p y u t e r l a r d a , s u n ’iy y o 'l - d o s h l a r d a a k k u m u l a t o r l a r e l e k t r t o k i m a n b a y i s i f a t i d a fo y d a la n ila d i. 3 4 - r a s m d a turli a k k u m u l a t o r l a r d a n a y rim la ri tasvirlangan. M a k t a b fizika x o n a l a r i d a tajriba va la b o ra to riy a ishlarini o ' t k a z i s h u c h u n t u r l i xil o 'z g a r m a s t o k m a n b a l a r i d a n f o y d a l a n i l a d i . O d a t d a , b u n d a y t o k m a n b a l a r i m a x s u s a s b o b l a r y o r d a m i d a e le k t r t a r m o g 'i d a n e n e rg iy a o ladi va o 'z g a r m a s t o k k a a y la n tirib b e ra d i. B u n d a n b u y o n e le k tr z a n j i r l a r d a o ' z g a r m a s t o k m a n b a y i n i u m u m i y h o l d a 3 5 -r a s m d a keltirilgandek tasvirlaymiz. 3 3 - r a s m 35-rasm 3 4 - r a s m II bob. E lektr toki ® HgH _fiL 36-rasm Tok manbayi Batareyali tok manbayi Z a n j ir ochiq holatdagi kalit Zanjir berk holatdagi kalit E le k tr lam pochka Elektr dvigatel Elektr q o 'n g 'ir o q O ’tkazgichlarning tutashgan joyi O'tkazgichlarning tu ta sh m a sd a n kesishgan joyi Q isqich 3 7 - ra sm E le k tr z a n jir T o k m a n b a y i , e le k t r l a m p o c h k a va kalitn i b ir-b iri b ila n o 't k a z g i c h (s im ) la r orqali ulaylik ( 3 6 -a ra sm ). K a li t e l e k t r l a m p o c h k a n i o ' c h i r i b - y o q i s h u c h u n kerak bo'ladi. E l e k t r l a m p o c h k a — i s t e ’m o l c h i h i s o b l a n a d i . R a d io , m a g n i t o f o n , tele v iz o r, k o m p y u t e r , m u z l a t - g i c h , d a z m o l , e l e k t r q a y n a t g i c h , e l e k t r i s i t g i c h asb o b lari k a b ila r h a m e le k tr iste ’m o lc h i la r d ir . T o k m a n b a y i , o 't k a z g i c h , e le k t r iste ’m o l - c h i va kalit en g sodda elek tr zanjirni tashkil etadi. Z a n j i r d a n e le k tr tok i o 'tis h i u c h u n u b e r k b o 'l is h i kerak. 3 6 -b ra sm d a g i e le k tr z a n jir d a k a litn in g u l a n g a n h o la ti, y a ’ni z a n ji r n in g b e r k h o la ti keltirilgan. O d a t d a e le k t r z a n jir c h i z m a t a r z i d a tasv irlan a d i. E l e k t r z a n j i r d a g i e l e m e n t n i n g u l a n i s h u s u l l a r i t a s v irla n g a n c h i z m a l a r elek tr sx em a d e b atala d i. 3 6 - a r a s m d a o c h i q z a n j i r n i n g , 3 6 -b r a s m d a e s a b e r k z a n ji r n in g e le k tr sx e m a la ri tasv irlan g a n . E l e k t r z a n j i r d a g i t o k m a n b a y i , k a l it , o ' t k a z g i c h l a r n in g u l a n g a n jo y i, turli e l e k t r is te ’m o l c h i l a r va b o s h q a e l e m e n t l a r e le k tr s x e m a l a r d a tegishli shartli b elg ilar bilan k o 'r sa tila d i ( 3 7 - r a s m ) . © 1. Tok manbayi qutblarida zaryadli zarralar qay tarzda to'planadi? Bunda qanday ish bajariladi? 2. Volta galvanik elementining tuzilishi va ishlashini tushuntirib bering. 3. Quruq galvanik elementlarning tuzilishi va ishlashini tushuntirib bering. 4. Akkumulatorlarning galvanik elementlardan asosiy farqi nimadan iborat? 5. Eng sodda elektr zanjir qanday elementlardan tashkil topgan? Ishlatib bolingan galvanik elementni parchalang, uning ichidagi rux, ko'mir, xaltacha, yelimni ko'zdan kechiring va tahlil qiling. ^ 2 6 j 1 0 -§ . M e ta lla rd a e le k tr toki METALLARDA ELEKTR TOKI E rkin e le k tro n la rn in g ta r tib s iz h a ra k a ti M etall a t o m i n i n g e n g c h e k k a o rb ita sid a g i e l e k t r o n la r o ' z y ad ro si bilan j u d a k u c h s iz b o g 'l a n g a n b o 'l a d i . M e t a l la r d a b u n d a y e l e k t r o n la r o ' z a t o m i n i ta rk etib, a t o m l a r m u s b a t ionga ay lan ib qoladi. Ion — e le k tro n i o r t i q c h a yoki e le k tro n i yetish- m a y d i g a n a t o m . A g a r a t o m n i e l e k t r o n l a r i d a n b i r o n t a s i yoki b i r n e c h t a s i ta r k etsa, b u n d a y a t o m m u s b a t io n g a a y la n a d i. A t o m o r t i q c h a e l e k t r o n o l g a n d a esa, bu a t o m m a n fiy ionga ay lanib qoladi. I s m 3 m e talld a 1025— 1027 ta erkin e lek tro n b o 'lad i. M e ta lla r kristali p a n j a r a tu z i l is h i d a b o 'l a d i . Kristali p a n j a r a t u g u n l a r id a Л m u s b a t z a r y a d l i i o n l a r j o y l a s h g a n b o ' l a d i . O ' z a t o m i n i t a r k e t g a n / e l e k t r o n l a r kristali p a n j a r a o ra s id a e rk in h a r a k a t l a n i b y u ra d i ( 3 8 - r a s m ) . ^ M a s a l a n , m is ( C u ) a t o m i y a d r o s i d a 29 t a m u s b a t z a ry ad li p r o t o n b o 'l i b , y a d r o a tro f id a 29 ta m a n f i y za ryadli e l e k t r o n turli o r b i ta l a r b o 'y l a b a y la n ib y u ra d i. E n g c h e k k a o rb ita d a g i l ta e l e k t r o n y a d r o bilan j u d a k u c h s iz b o g 'l a n g a n b o 'l a d i . U n g a q o 's h n i a t o m l a r n i n g y a d r o la ri h a m t a 's i r etib tu r a d i . S h u tufayli b u e l e k t r o n a t o m d a n a t o m g a deyarli e rk in k o 'c h i b y u ra d i, y a 'n i e r k in e le k t r o n g a a y la n ib q oladi. E rkin e l e k t r o n l a r g a z m o le k u l a l a r i kabi issiqlik h a r a k a t i d a b o 'la d i. o * / I O * / o - o - +■ - o-l / 0-» / h o - ©- o - 0- / ©-* / 3 8 - r a s m E le k tr m a y d o n d a e rk in e le k tr o n la r h a ra k a ti M etall o 't k a z g ic h n i e l e k t r za njirga ulaylik. M a n b a n i n g m u s b a t q u tb ig a u l a n g a n o 't k a z g i c h n i n g u c h i b ila n m a n fiy q u tb ig a u l a n g a n u c h i o ra s id a e l e k t r m a y d o n hosil b o 'la d i . B u m a y d o n t a ’s irid a e r k i n e l e k t r o n l a r m a n f i y z a ry a d li b o 'l g a n i u c h u n m a n b a n i n g m u s b a t q u tb i t o m o n h a r a k a t qiladi (3 9 -ra s m ). M e ta lln in g m u s b a t ionga aylan g a n a to m la ri esa o ' z j o y i d a q o 'z g 'a l m a s d a n tu ra v e ra d i. E le k tr o n l a r n in g tartibli h a r a k a ti n a tija s id a o 't k a z g i c h d a to k hosil b o 'la d i. / o - / — + o - СИ - ---- Y / o- o- o- / © - o * o - o * o - o - / 3 9 - r a s m J ~ M e t a l l a r d a e le k t r tok i e l e k t r o n la r n i n g tartibli h a r a k a t i d a n ib o ra td ir. ^ II bob. E lektr toki E le k tr to k in in g y o ‘ nalishi 4 0 - r a s m 4 l - r a s m D e m a k : E le k tr z a n ji r d a n t o k o 't a y o t g a n l i g i n i g a l v a n o m e t r y o r d a m i d a a n i q la s h m u m k in . G a l v a n o m e t r n i e le k tr za n jirg a a w a l i g a 4 0 - r a s m d a k o ‘rsa tilg a n id e k ulaylik. Kalit u l a n g a n d a g a l v a n o m e t r k o 'r s a t k i c h i 0 r a q a m i - d a n o ' n g t o m o n g a o g 'a d i. D e m a k , o 't k a z g i c h d a n t o k o'tayapti. Buni zanjirga ulangan la m p o c h k a n in g yon g a- n i d a n h a m k o 'r is h m u m k in . E n d i o ' t k a z g i c h n i n g t o k m a n b a y i g a u l a n g a n u c h la r id a g i q u t b l a r n i a lm a sh tira y lik . Bu h o l d a h a m l a m p o c h k a y o n a d i. L e k in g a l v a n o m e t r k o 'r s a t k ic h i 0 r a q a m i d a n c h a p t o m o n g a o g 'a d i (4 1 -r a s m ). Bu tajriba e le k tr t o k i n i n g y o 'n a l i s h g a e g a e k a n lig in i k o 'r s a t a d i. E le k tr z a n jir d a z a ry a d t a s h u v c h i l a r m a n f i y z a ry a d li e l e k t r o n l a r b o ' l i b , u l a r o 't k a z g i c h b o 'y l a b e le k tr m a n b a n i n g m a n fiy q u t b i d a n m u s b a t q u tb i t o m o n h a r a k a t qiladi. S h u n i n g hiso b ig a o 't k a z g i c h d a e l e k tr to k i v u ju d g a keladi. L e k in t o k y o 'n a li s h i q a b u l q i lin g a n d a v r d a f a n d a e l e k t r o n h a q i d a h e c h n a rsa m a ’lu m e m a s edi. S h u n i n g u c h u n e l e k t r to k i n in g y o 'n a lis h i sifatida t o k m a n b a y i n i n g m u s b a t q u t b i d a n m a n f i y q u tb ig a t o m o n h a r a k a t q ila d ig a n m u s b a t z a ryadli z a r r a la r n i n g h a r a k a t y o 'n a li s h i q a b u l qilin g a n . E l e k t r tok i y o 'n a l i s h g a ega. S h a rtli ra v is h d a e l e k t r z a n ji r d a t o k n i n g yo 'n a lish i sifatida to k m a n b a y in in g m u sb at q u tb id a n m anfiy qutbiga t o m o n h a r a k a t q ila d ig a n m u s b a t za ry ad li z a r r a la r n i n g o 't k a z g i c h d a g i h a r a k a t y o 'n a li s h i q a b u l qilin g a n . 1. Metallarda erkin elektronlar qanday paydo bo'ladi? 2. Erkin elektron elektr maydonda qanday harakat qiladi? 3. Metallarda elektr toki nimadan iborat? 4. Tokning yo'nalishga ega ekanligini qanday asoslash mumkin? 5. O'tkazgichlarda elektr tokining yo'nalishi sifatida qanday zarraning harakat yo'nalishi qabul qilingan? 40- va 41 -rasmlarda ko'rsatilgan tajribani o'tkazing va tokning yo'nalishga ega ekanligini asoslang. 11 -§ . E lektr kuchlanish va uni o ‘ lchash ELEKTR KUCHLANISH VA UNI 0 ‘LCHASH K u c h lan ish h a q id a tu s h u n c h a E l e k tr za n jirg a u l a n g a n o 't k a z g ic h d a g i e l e k t r o n la r to k m a n b a y i n i n g m a n fiy q u t b i d a n m u s b a t q u tb ig a q a r a b h a r a k a t qiladi. Bu e l e k t r o n l a r ish bajaradi. Z a n j i r n i n g b ir o r qism i o rq a li l k u l o n z a ry a d o 't g a n i d a b a ja rila d ig a n ish Л z a n ji r n in g s h u qism i u c h la r i ora sid a g i kuchlanish d e b ata la d i va U harfi / b ila n b elg ila n a d i. ___________________________________________I K u c h la n is h fo r m u la s i q u y i d a g i c h a ifo d ala n ad i: U = - b u n d a A - q z a ry a d o 't g a n d a z a n ji r n in g s h u q is m id a b a ja rilg a n ish. K u c h l a n i s h biriigi qilib, t o k m a n b a y i n i n g ixtirochisi A l e s s a n d r o V o lta sh arafig a vo// ( l V ) qabul qilingan. B u n d a l V = , y a ’ni z a njirning b iro r q ism id a kuchlan ish 1 V ga t e n g b o 'lis h i s h u q is m o rqa li 1 С z a ry a d m i q d o r i o 't g a n i d a 1 J g a t e n g ish b ajarilishini bild irad i ( 4 2 - r a s m ) . B i n o b a r i n , a g a r z a n ji r q i s m id a k u c h la n is h 2 V ga te n g b o 'l s a , s h u q is m o rq a li 1 С z a ry a d o 't g a n i d a 2 J ish bajariladi. A m a l d a k u c h l a n i s h n i n g m illivolt (1 m V) va k ilovolt (1 kV) kabi hosilav iy birliklari h a m q o 'l l a n i l a d i . B u n d a 1 V = 1000 m V , 1 kV = 1000 V. K u c h la n is h e le k tr z a n ji r n in g b i r o r q ism id a g i o 't k a z g i c h u c h l a r i d a g i n a e m a s , balki t o k m a n b a y i q u t b l a r i d a h a m n a m o y o n b o 'l a d i . M a n b a q u tb la ri ora sid a g i k u c h l a n i s h z a n ji r d a n 1 С z a ry a d o 't g a n d a bajarilishi m u m k i n b o 'l g a n ishga te n g b o 'la d i. T o k m a n b a l a r i d a g i k u c h l a n i s h tu r l i c h a b o 'l a d i (1 -ja d v al). 1-jadval Ayrim tok manbalaridagi elektr kuchlanishi № Tok manbalari U 1. Galvanik element 1,5 V 2. Qo'rg'oshinli akkumulator 2 V 3. C h o 'n tak fonari batareyasi 4.5 V 4. Avtomobil akkumulatori 12 V 5. Xonadonlardagi elektr tarmog'i 220 V 6. Uzatish liniyasi 5 - 5 0 0 kV «7 = 1 C, A=\ J U - \ V 4 2 - r a s m II bob. E lektr toki K u c h la n is h n i o ‘ lc h a s h 4 3 - rasm 4 4 - r a s m T o k m a n b a y i q u tb la rid a g i yoki z a n ji r n in g b iro r q ism id a g i k u c h l a n i s h v oltm etr d e b a ta la d ig a n a s b o b y o r d a m i d a o 'l c h a n a d i . M a k ta b fizika x o n a l a r i d a fo y d a la n ila d ig a n v o l t m e tr - lard a n bir turi 4 3 - r a s m d a tasvirlangan. V o l t m e t m i b o s h q a e l e k t r o ' l c h o v a s b o b l a r i d a n f a r q l a s h u c h u n u n i n g s h k a l a s i g a «V» h arfi q o ‘y ilg a n b o 'l a d i . E l e k t r z a n ji r s x e m a s id a h a m v o l t m e tr «V» b ila n belgilan ad i. V o ltm etrn in g qisqichlaridan biriga «+» belgisi qo'yiladi. V o lt m e t r n i to k m a n b a y i n i n g m u s b a t q u tb ig a u l a n g a n z a n jir e l e m e n tla r i o rq a li k elg an sim g a yoki m a n b a n i n g m u s b a t q u t b i g a t o ' g ' r i d a n t o ' g ' r i u l a n a d i ( 4 4 - r a s m ) . E le k tr i s t e 'm o l c h i g a , m a s a la n . l a m p o c h k a g a k e la y o tg a n k u c h l a n i s h n i o 'l c h a s h u c h u n v o l t m e t r n i n g 1 q isq ic h i l a m p o c h k a n i n g Г q is q ic h ig a , v o l t m e tr n i n g 2 q isq ich i l a m p o c h k a n i n g 2' q i s q i c h i g a u l a n a d i . V o l t m e t r n i n g i s te 'm o lc h ig a n i s b a t a n b u n d a y u lan ish i p arallel ulanish deyiladi. I V o l t m e t r e le k tr z a n jir d a k u c h l a n i s h i o ' l c h a n a - d ig a n iste ’m o l c h i g a parallel qilib u la n a d i. 45-rasm T o k m a n b a la rin in g u la n is h i Bitta g a lv a n ik e l e m e n t b e r a d ig a n k u c h l a n i s h k o 'p h o lla rd a yetarli b o 'lm a y d i. M as a la n , a yrim k o 'c h m a radio 3 V li to k m a n b a y i d a ishlaydi. G a lv a n ik e l e m e n t l a m i n g h a r biri 1,5 V d a n b o 'l a d i . 3 V li k u c h l a n i s h n i olish u c h u n ra d io g a 1,5 V li ikkita g a lv an ik e l e m e n t q o 'y ila d i. B u n d a b irin c h i e l e m e n t n i n g m u s b a t q u tb i ik k in c h i ele - m e n t n i n g m a n fiy q u tb ig a u l a n a d i ( 4 5 - я ra sm ). 9 V d a ish lay d ig an m a g n i t o f o n u c h u n 1,5 V li 6 ta galv an ik e l e m e n t k e t m a - k e t u la n a d i ( 4 5 -b rasm ). A k k u m u l a t o r l a r d a b ir n e c h ta ichki e l e m e n tl a r k e t m a - ket u la n g a n b o 'la d i. 4 ^ 1 2 -§ . Т о к kuchi va uni o ‘ lchash M a sa la y ech ish nam unasi. Elektr zanjirdagi lam pochkaga parallel ulangan voltm etr 1,5 V ni ko'rsatm oqda. Lampochkadan 10 С zaryad o'tganda qancha ish bajariladi? Berilgan: Formulasi'. Yechilishi: (7=1,5 V; q = 10 C. Top ish kerak'. A - ? U-- A_ q A = Uq. A = 1,5 V • 10 С = 15 J. Javob: A = 15 J. © 2 1. Kuchlanish deb nimaga aytiladi va u qanday belgilanadi? 2. Kuchlanish qanday birlikda olchanadi? 3. Kuchlanish qanday asbob bilan o'lchanadi va u iste’molchiga nisbatan qanday ulanadi? 4. Kuchlanishni oshirish uchun tok manbalari qanday ulanadi? j ^ j j 1. Uyali telefon 3 V kuchlanishli tok manbayiga ega. M a ’lum vaqt davomida undan 100 С zaryad o'tganida qancha ish bajariladi? 2. K o'chm a magnitofon 9 V kuchlanishli tok manbayiga ega. M a ’lum vaqt davomida 450 J ish bajarish uchun magnitofondan qancha elektr zaryad o'tishi kerak? 3. Elektr zanjirda lampochkaga parallel ulangan voltmetr 3 V ni ko'rsatmoqda.M a’lum vaqt davomida 24 J ish bajarilishi uchun lam pochkadan nechta elektron o'tishi kerak? 1 ta elektronning zaryadi 1,6-10-19 С ga teng. Voltmetrni akkumulator yoki galvanik element qisqichlariga ulab, tok manbayidagi kuchlanishni olchang. TOK KUCHI VA UNI O'LCHASH T o k kuchi h a q id a tu s h u n c h a E le k tr z a n jir d a n o 't a y o t g a n t o k n i tavsiflash u c h u n m a x s u s fizik k a tta lik - to k k u c h i kiritilgan. O 't k a z g i c h n i n g k o ' n d a l a n g k e s i m i d a n v a q t b irlig id a o 't a y o t g a n e l e k t r J z a ry a d m i q d o r i tok kuchi d e b ata la d i va / harfi b ila n b elg ila n a d i. / A g a r o 't k a z g i c h k o 'n d a l a n g k e s i m i d a n 1 v aqt i c h i d a q z a ry a d o 't g a n b o 'l s a , / to k k u c h i quyidagi f o r m u l a bilan a n iq la n a d i: II bob. E lektr toki Andre Mari Amper (1775-1836) 46-rasm T o k k u c h i birligi qilib fra n s u z fizigi Andre A m per s h a r a - figa am per (1 A ) q a b u l q ilin g a n . O 't k a z g i c h k o 'n d a l a n g k e s i m id a n 1 s d a 1 С z a ry a d o 't s a , t o k k u c h i 1 A b o 'la d i . 2-jadval Ayrim elektr asboblari iste’mol qiladigan tok kuchi № Elektr iste’molchilar / 1. C h o 'n ta k fonari lampochkasi 0,1 A 2. Uvali telefon 0,2 A 3. K o'c hm a magnitofon 0.3 A 4. Xonadondagi elektr lampochka 0.4 A 5. Televizor 1,0 A 6. Dazmol 2,0 A A m a l d a a m p e r d a n ta sh q a r i m illiam per (1 m A ) va m ik- roamper (1 цА ) h a m q o 'l l a n il a d i . B u n d a 1 A = I 000 m A = = 1 000 000 ДА, 1 m A = 1 000 цА. T o k ku c h in i oM chash I Z a n j i r d a g i t o k k u c h i a m p erm etr d e b a t a l u v c h i a s b o b b ilan o 'l c h a n a d i . M a k tab fizika xonasida foydalaniladigan a m p e r m e trla rd a n biri 4 6 - r a s m d a k o 'rsa tilg an . A m p e r m e t r shkalasiga «А» harfi y o z i b q o ' y i l a d i . E l e k t r z a n j i r s x e m a s i d a u «А» b i l a n b elg ilan ad i. H ozirgi k u n d a m a k t a b fizika x o n a s i d a b o s h q a z a m o n a v i y a m p e r m e t r l a r h a m q o 'lla n ila d i. I A m p e r m e t r e le k tr z a n jir d a t o k k u c h i o 'l c h a n a d i g a n i s te 'm o lc h i b ila n k e t m a - k e t u la n a d i. 47-rasm A m p e r m e t r n i zanjirga u lashda u n in g «+» belgisi q o 'y ilg an q u t b i t o k m a n b a y i n i n g m u s b a t q u t b i d a n k e l a y o t g a n o 't k a z g ic h g a u la n a d i ( 4 7 - r a s m ) . A m p e r m e t r n i k e t m a - k e t u l a n g a n b ir n e c h t a o 't k a z g i c h d a n ib o ra t z a n ji r n in g istalgan jo y ig a u la s h m u m k in . C h u n k i b u n d a y z a n ji r n in g h a m m a q ism id a to k k u ch i b ir xil b o 'la d i. A m p e r m e t r iste ’m o l c h i d a n o ld in u la n s a h a m , keyin u la n s a h a m , u n i n g k o 'r s a tis h i bir xil b o 'l a d i . |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling