Х. Т. Турсунов, Т. У. Рахимова экология укув кулланма «Chinor enk» экологик нашриёт компанияси


Эдафик омилнинг усимлик ва хайвонлар хаётидаги роли


Download 3.84 Mb.
Pdf ko'rish
bet26/113
Sana25.10.2023
Hajmi3.84 Mb.
#1721194
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   113
Bog'liq
Турсунов Х. Экология

Эдафик омилнинг усимлик ва хайвонлар хаётидаги роли
Хайвонот ва усимликлар хаётида хар хил икдим омил- 
лари билан бир кдторда тупрок, шароити хам мухим рол 
уйнайди. Эдафик омил «Эдафос» — грекча ту про к, омили- 
ни билдиради.
Тупрок, организмларининг сув мухитидан курукдикка 
чик,ишида нормал шароит ярагиб берган мухит хисоблана­
ди. Э дафик омил бошк,а экологик омиллардан узининг ха- 
рактерли томонлари билан ажралиб туради. Биринчидан, 
икдим омилларидан фарк, к,илиб, у организмларга факдт 
таъсир кдлиб крлмасдан, купгина микроблар, усимликлар 
ва хайвонлар учун яшаш мухити яратувчи омил булиб хиз- 
мат к,илади. И ккинчидан, у 
t o f
жинслари, икдим, органик 
дунё билан киш ил и к жамияти орасида бир-бирига таъсир 
к^илувчи динам ик махсулот \амдир.
Учинчидан, эдафик омилнинг узига хос характери шун- 
даки, у абиотик ва биотик омиллар чегарасида туради. Ш у- 
нинг учун уни тупроцшунослар биокос модда дейишади.
'Гунрок, омили турли жойларда турлича булиб, у доимо 
узгариб туради. У В. Докучаев аникдаган крнуниятлар асо- 
сида кенг геоф аф и к масштабда минтакдлар узгаришига хос 
узгаради.


Экология
Тупрокдар 3 фазали тузилиши билан узаро фаркданади, чунки 
у к,аттик,, жинслар, сув ва хдво фазаларидан иборат. Экологик 
нукхаи назардан, унда куйидаги элементларни ажартиш керак— 
унинг минерал ва органик к,исми, сувли эритмаси, тупрок, \аво- 
си, микроорганизмлар, усимликлар ва х,айвонлар.
Унинг органик к,исми — усимлик ва хдйвонлар крлдик,- 
ларидан \о си л булади. О рганик моддаларнинг микдори 
унингхрсилдорлигини белгилайди. Тупрокда жуда куп мик,- 
дорда микроорганизмлар мавжуд. М асалан, 1 г х,осилдор 
тупрокда 2 миллиардга як,ин бактерия, бир неча миллион 
актиномицетлар ва замбуруглар, юзлаб бошкд м икроорга­
низмлар, хдмда яш ил сув утлари бор.
Тупрокдаги хлороф илсиз орган изм ларнинг роли \а м
катта, улар органик ва анорганик моддаларни усимликлар 
учун узлаштиралдиган ^олатга келтиради.
Тупрок, баъзи умурткдли \ай вон лар учун яшаш мух,ити 
булиб хизмат к,илади. Унда сув ва кургокда яш овчи, судра- 
либ юрувчилар, х,амда купгина кушлар яшайди.
Тупрок, экологик омили усимликлар учун хам мух,имдир.
Биринчидан, у таянч воситаси хисобланади, иккинчидан 
усимликлар тупрокдан сув ва унда эриган минерал тузларни 
узлаштиради. Усимликка тупрок,нинг механик ва кимёвий 
таркиби, хдмда микрофлораси жуда катта таъсир курсатади.
Тупрок,нинг механик таркиби \ар хил булиб, у кумлик туи- 
рок,, лой тупрок,, кумлок,, тупрок, ва ^оказоларга булинади.
Тупрокдаги усимлик учун му\им булган кимёвий эле- 
ментларга куйидагилар киради: азот, фосфор, калий, маг­
ний, олтингугурт, темир \ам д а бир кдтор микроэлемент- 
лар- мис, бор, цинк, молибден ва бошкдлар. Бу элемент- 
ларнинг модда алмашинувида роли катта ва бири иккин- 
чисининг урнини боса олмайди. Озукд запасига бой булган 
тупрокдарда эутроф усимликлар учрайди. Озук,ага кам булган 
тупрокдарда олигатроф усимликлар учрайди. Уртача озукд- 
ли тупрокдарда мезотроф турлар учрайди.
Сайёрамизнинг 25% ерлари \а р хил микдорда шурлан- 
ган. Усимлик учун энг зарарлиси бу осон эрийдиган тузлар
— ош тузи, магний хлорид. CaSOr M gS04, СаСО, будар 
нисбатан зарарсизрок,, чунки улар к,ийин эрувчи тузлар.
Тупрок, таркибида куп микдорда тузлар учраса, усим- 
ликнинг осмотик босими кутарилиб унинг сув билан таъ- 
минланиши бузилади ва у захарланади.



Download 3.84 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   113




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling