Хоразм маъмун академияси ахборотномаси

 ___________XORAZM MA’MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOMАSI –6-1/2023  
54
soʻgallar va sepkillarga surtsa ularni yoʻqitish, qoʻl va oyoq yoriqlariga va teridagi yaralarga surtish 
orqali yaxshi samaraga erishish mumkin. Dorivor qoqioʻtning barglari yerga tegib turadigan toʻq 
yashil rangli boʻlib, barglari ikki tomondan ham siyrak tuklar bilan qoplangan. Barglari yerga tegib 
turishidan huddi ildizdan hosil boʻlganga oʻxshaydi, lekin undan emas. Dorivor qoqio’tning barglari 
gulpoyadan rivojlanadi. Barglarining hammasi ildiz oldi to`p bargdan tashkil topgan. Bargi oddiy 
lentasimon yuqoriga qarab torayib boruvchi chetlari chuqur-chuqur uyulga bo`lib barg asosiga 
yo`nalgan bo`ladi. Bargining eni 1.5 sm, uzunligi 10-25 sm. Gulpoyasi qalin tuklar bilan qoplangan. 
Toʻpguli savatcha shaklida 3-4 sm, ayrim hollarda 1,5- 2,5 sm boʻladi. Savatchada sariq rangli 
tilsimon 200 tagacha gullar joylashadi. Aprel oyidan boshlab kuzgacha gullaydi, lekin yozda 
gullashdan maʼlum vaqtga toʻxtab kuz kelishi bilan yana gullashda davom etadi. Qoqio’t o’simligi 
chetdan changlanish qobilyatini yoʻqotgan. Uning har bir tupida 3000 donagacha urugʻ boʻladi. 
Urugʻlari kulrang-qoʻngir aniq boʻlmagan toʻrt qirrali, urugʻining uzunligi 3-4 mm, urugʻlaridan
shamolda tez tarqaladigan uchma pista meva hosil boʻladi. Mevalari may-iyun oylarida pishib 
yetiladi. 
Kimyoviy tarkibi. Qoqio`tning ildiz va barglari tarkibida achchiq glyukozid-taraksantsin, 
smola, 3% kauchuk, 40% inulin, qand, yogʻ, shilimshiq moddalar, asparagin, xolin, organik 
kislotalar, boʻyovchi modda, turli karotinoindlar, vitaminlar, temir, kalsiy, kaliy, marganets, fosfor, 
va boshqa kimyoviy elementlar uchraydi. Shuningdek, o’simlik ildizida oshlovchi moddalar, 
triterpin, birikmalaridan, taraxsanterol, sterin, taraksol moddalari uchraydi. Toʻpgul va barglari 
tarkibiga esa karotin, lyutein, C, B
2 
B
1
BE, B-PP vitaminlari, oqsil 5%, temir, kalsiy, kaliy, fosfor 
tuzlari xam mavjud. Qoqio’t tarkibida uchrovchi kimyoviy elementlardan temir, kalsiy, fosfor 
tuzlariga boyligi jihatidan boshqa dorivor o’simliklardan ajralib turadi. Qoqio`t nektar manbasi 
hisoblanadi. Bahorda gullash vaqtida ayniqsa, shaker, oqsil va yog`ga boy bo`lganda, asal yig`uvchi 
asalarilar uchun ham ozuqa hisoblanadi. 
Taraxacum officinale, odatda momaqaymoq nomi bilan tanilgan, Asteraceae oilasiga tegishli 
gulli o'simlik. Ko'pincha begona o't deb hisoblansa-da, u turli dorivor xususiyatlari uchun an'anaviy 
tibbiyotda asrlar davomida ishlatilgan. O'simlikning vatani Evropa va Osiyodir, lekin u dunyoning 
ko'p qismlarida tabiiy holga kelgan va o'tloqlar, maysazorlar va boshqa ochiq joylarda topish 
mumkin. 
Taraxacum officinalening shifobaxsh xususiyatlari, birinchi navbatda, uning ildizlari va 
barglari bilan bog'liq bo'lib, ular tarkibida vitaminlar (A, C va K), minerallar (temir, kaltsiy, kaliy va 
magniy), flavonoidlar, fenolik birikmalar, shu jumladan bir nechta biologik faol birikmalar mavjud. 
terpenlar va seskiterpenli laktonlar. Taraxacum officinalening shifobaxsh xususiyatlari va an'anaviy 
qo'llanilishi: 
Oshqozon salomatligi: karahindiba an'anaviy ravishda ovqat hazm qilishni rag'batlantirish, 
ishtahani rag'batlantirish va turli xil ovqat hazm qilish kasalliklarini, shu jumladan hazmsizlik, 
shishiradi va ich qotishini engillashtirish uchun ishlatilgan. Bu tabiiy diuretik bo'lib, siydik ishlab 
chiqarishni ko'paytirishga va buyraklar sog'lig'ini yaxshilashga yordam beradi. 
Jigarni qo'llab-quvvatlash: karahindiba gepatoprotektiv xususiyatlarga ega, ya'ni u jigarni 
qo'llab-quvvatlaydi va himoya qiladi. Bu detoksifikatsiya jarayonlarida yordam beradi, jigar 
faoliyatini yaxshilaydi va safro oqimini rag'batlantiradi. Bu xususiyatlar uni an'anaviy jigar tozalash 
va jigar kasalliklarini davolashda qimmatli qiladi. 
Yallig'lanishga qarshi va antioksidant ta'siri: karahindibada flavonoidlar va fenolik birikmalar 
mavjudligi unga yallig'lanishga qarshi va antioksidant xususiyatlarni beradi. Bu tanadagi 
yallig'lanishni kamaytirishga yordam beradi va oksidlovchi stressdan himoya qiladi, artrit, podagra 
va surunkali yallig'lanish kabi potentsial foyda keltiradi. 
Diuretik va detoksifikatsiya: karahindiba diuretik sifatida ishlaydi, siydik ishlab chiqarishni 
oshiradi va tanadan toksinlarni olib tashlashga yordam beradi. Ushbu diuretik ta'sir suvni ushlab 
turishni kamaytirishda, buyraklar sog'lig'ini qo'llab-quvvatlashda va umumiy detoksifikatsiyani 
rag'batlantirishda foydali bo'lishi mumkin. 
Teri salomatligi: Karahindiba ekstraktlari yoki topikal preparatlar ba'zida turli teri kasalliklari, 
jumladan akne, ekzema va toshbaqa kasalligi uchun ishlatiladi. Uning potentsial yallig'lanishga qarshi

---