Хоразм маъмун академияси ахборотномаси

 ___________XORAZM MA’MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOMАSI –6-1/2023  
52
Moslashuvchanlik koeffitsienti esa o‘rtacha 22,85% atrofida bo‘lib, tuproq namligi tanqisligida 
9,9% ko‘rsatkich bilan O‘zbekiston-601 navi eng moslashuvchan nav ekanligi aniqlangan bo‘lsa, 
ta’sirchan navlar sifatida Muxabbat va K-2727 navlari ekanligi aniqlandi, ushbu navlarda 
moslashuvchanlik mos ravishda 37,9-20,8% ekanligi aniqlandi. 
Olingan natijalarga ko‘ra, makkajo‘xori navlari barglaridagi suv tanqisligi miqdori sho‘rlanish 
ta’sirida, navlar kesimiga ko‘ra turlicha miqdorda oshgan. Natijalarga ko‘ra sho‘rlanmagan sharoitda 
makkajo‘xori navlari barglaridagi suv tanqisligining maksimal miqdori K-2727 navida aniqlangan 
bo‘lib, bunda 15,4%, minimal esa O‘zbekiston -601 navida 13,1% ko‘rsatkich qayd etildi. Muxabbat 
navida esa bu ko‘rsatkich 14,8% ni tashkil etdi. 
Sho‘rlangan sharoitda esa, suv tanqisligi miqdori nisbatan yuqori ko‘rsatkich kuzatilgan bo‘lib, 
maksimal miqdori K-2727 navida aniqlangan bo‘lib, bunda 18,0%, minimal ko‘rsatkichi esa 
O‘zbekiston -601 navida 16,8% ko‘rsatkich qayd etildi. Muxabbat navida esa bu ko‘rsatkich 17,2% 
ni tashkil etdi. Moslashuvchanlik koeffitsienti esa Muxabbat va K-2727 navida eng 
moslashuvchanlikni namoyon etdi, bunda koeffitsient 16,5% bo‘lsa, O‘zbekiston -601 navida esa 
ushbu ko‘rsatkich 28,4% ni tashkil etib, ushbu nav sho‘rlanish ta’sirida eng sezgir ekanligi aniqlandi. 
Turgor xususiyatini tartibga solishning eng asosiy elementi bu- hujayraning ichidagi gidrostatik 
bosim natijasida to‘qima ichidagi alohida hujayralar va hujayralararo hosil bo‘ladigan bosimini 
o‘zgartirish qobiliyatidir. Ya’ni, cheklangan namlik sharoitida va optimal namlik sharoitida hamda 
sho‘rlangan va sho‘rlanmagan tuproq sharoitlarida o‘simlik barglari turgorligini idora qiladi, agarda 
tuproqda namlik yetishmasa va atmosferada namlik juda kam hamda tuproq sho‘rlangan bo‘lsa 
barglarda suv tanqisligi sodir bo‘ladi natijada turgorlik hususiyati buziladi, ya’ni elastikligi yo‘qolib, 
o‘simlik so‘liydi.
O‘simlik barglarning turgosensiyasi namlik bilan ta’minlash darajasiga qarab sezilarli darajada 
farqlanadi. Optimal namlik sharoitiga nisbatan cheklangan namlik sharoitida turgotsentlik darajasi 
nisbatan past ekanligi aniqlandi. 
Optimal namlik sharoitida aniqlangan barcha navlar barglarida turgotsentlik 0,630-0,822 Mkm 
oralig‘ida bo‘ldi. Bu ko‘rsatkich cheklangan namlik sharoitida esa 0,592-0,689 Mkm oralig‘ida 
bo‘ldi. Bunda eng yuqori ko‘rsatkich optimal namlik sharoitida aniqlanib O‘zbekiston -601 navida 
0,822 Mkm ekanligi aniqlandi, shu muhitdagi Muxabbat va K-2727 navlarida esa mos ravishda 0,746 
- 0,630 Mkm ekanligi qayd etildi. Cheklangan namlik sharoitida esa turgotsentlik 0,592-0,689 Mkm 
oralig‘ida bo‘lib, eng yuqori ko‘rsatkich O‘zbekiston -601 navida 0,689 Mkm ekanligi aniqlandi, 
Muxabbat va K-2727 navlarida esa mos ravishda 0,644 - 0,592 Mkm ekanligi qayd etildi. 
Maksimal moslashuvchanlik K-2727 navida namoyon etdi, bunda 6,1% ga farq qilgan bo‘lsa, 
Muxabbat va O‘zbekiston -601 navilarida esa nisbatan tuproq namligiga ta’sirchanlik yuqori ekanligi 
aniqlanib, mos ravishda 13,6-16,2 % ni tashkil etdi. Olingan natijalarga ko‘ra, makajo‘xori 
barglaridagi hujayralarning turgotsentlik darajasiga sho‘rlanish ta’sirida va navlar kesimiga ko‘ra 
turlicha miqdorda oshgan.
Sho‘rlanmagan sharoitda aniqlangan barcha navlar turgotsentlik 0,607-0,805 Mkm oralig‘ida 
edi. Bu ko‘rsatkich sho‘rlangan sharoitda esa 0,585-0,678 Mkm oralig‘ida bo‘ldi. Bunda eng yuqori 
ko‘rsatkich sho‘rlanmagan sharoitda aniqlanib, O‘zbekiston -601 navida 0,805 Mkm ekanligi 
aniqlandi, Muxabbat va K-2727 navlarida esa mos ravishda 0,711 - 0,607 Mkm ekanligi aniqlandi. 
Minimal ko‘rsatkich esa sho‘rlangan tuproq sharoitida o‘sgan K-2727 navida qayd etildi, bunda 0,585 
Mkm ni tashkil etgan bo‘lsa, shu muhitdagi Muxabbat va O‘zbekiston -601 navlarida mos ravishda 
0,623 - 0,678 Mkm ni tashkil etdi. 
Maksimal moslashuvchanlikni K-2727 navi namoyon etdi, bunda 3,6% moslashuvchanlik 
koeffitsienti bo‘lsa, Muxabbat va O‘zbekiston -601 navlarida esa nisbatan tuproq namligiga 
tasirchanlik yuqori ekanligi aniqlanib, mos ravishda 12,4-15,8% ni tashkil etdi. 
Xulosa. Tadqiqotlar davomida o‘rganilgan makkajo‘xorining Muxabbat,O‘zbekiston -601 va 
K-2727 navlari chidamliligining ekofiziologik xususiyatlari tuproq sho‘rlanishi va suv tanqisligi kabi 
stress omillar ta’sirida o‘rganilgan fiziologik ko‘rsatkichlarlar qiymatining navlar kesimida har xil 
darajada o‘zgarishi muhitga va navlarning biologik xossalariga bog‘liqligi aniqlangi hamda 

---