1.
Oddiy qatorlar bo’yicha o’rtacha mutlaq tafovut: =
2.
Vaznli qatorlar bo’yicha o’rtacha mutlaq tafovut:
=
O’rtacha kvadrat tafovut (dispersiya). Dispersiya eng ko’p tarqalgan variasiya
ko’rsatkichidir. U tarqoqlik darajasini,yani to’plamdagibelgi birliklarining o’z
o’rtachasidan qanchalik tafovutda ekanligini tavsiflaydi. Shuning uchun ham dispersiya (
)tafovutning kvadrati bo’lib hisoblanadi.
Dispersiya oddiy va vaznli turlarga bo’linadi
Oddiy dispersiya
Vaznli dispersiya
O’rtacha kvadratik tafovut. O’rtacha kvadratik tafovut deb dispersiyani( ) kvadrat
ildizdan chiqarish orqali aniqlanadigan ko’ratkich tushuniladi.Ushbu ko’rsatkich
o’zgaruvchanlikning haqiqiy darajasin ifodalaydi. O’rtacha kvadratik tafovut bir xil
hodisalar o’zgaruvchanligini qiyosiy tahlil qilishda ishlatiladi,ammo u turli xildagi
hodisalar o’zgaruvchanligini qiyosiy tahlil qilishga imkon bermaydi. Shuning uchun
variasiya koeffisiyentini aniqlash zarur:
Variasiya koeffisiyenti :
Ushbu
koeffisiyent
0
bilan
100
orasida
yotadi.
Agar
u
nulga
yaqin
bo’lsa,o’zgaruvchanlikning shuncha kuchsizligini ,100 ga yaqinlashsa,uning kuchliligidan
dalolat beradi. Variasiya koeffisiyenti yordamida turli xil kvadratik tafovutlar bir xil asosga
keltiriladi,natijada ularni qiyoslash imkoniyati tug’uladi Bu esa ularni solishtirib,statistik
tahlil qilish va xulosa chiqarish imkoniyatini beradi
Nazorat savol va topshiriqlar
1.
Qanday miqdorlar o’rtacha miqdorlar deb ataladi?
2.
o’rtacha miqdorlarning turlarini bayon qiling.
3.
Oddiy va tortilgan o’rtacha arifmetik miqdorlar qanday aniqlanadi?
4.Variasiya deganda nima tushuniladi?
Mustaqil ish topshiriqlari
O’rtacha miqdorlarni qanday hisoblash mumkin
a) Guruhiy o’rtachalar asosida hisoblash mumkin
b) Xususiy o’rtachalar asosida hisoblash mumkin
v) Nisbiy miqdorlar asosida hisoblash mumkin
g) noto’g’ri javob yo’q
Tavsiya etiladigan adabiyotlar
1.
Abdullayev Yo. – Statistika nazariyasi.Darslik. T.: 2002.
2.
Abdullayev Yo.,Qudratova O. – Statstika.Darslik . T.: 2011.
3.
Qudratov T. –Qishloq xo’jalik statistikasi. Maruzalar matni. Samarqand -2002.