Ishlab chiqarish turlari va ularda ishni tashkil qilish

Aytilganlarni quyidagi misol bilan tasvirlab berish mumkin. 
Chuqurligi 10N14 (1.12,a–rasm) bo‘lgan ariqchaga ishlov berishda moslamani 
konstruksiyasini soddalashtirish uchun tanavorni pastki B yuzasi bilan o‘rnatish qulay 
(1.14, d,e–rasmlar) bo‘ladi. Ariqcha tagi C tepadagi yuzani a=10+0,36 mm o‘lchami 
bilan bog‘langan, bu yuza ariqcha uchun konstruktorlik va o‘lchov baza hisoblanadi. 
Bu holda texnologik baza B yuza konstruktorlik va o‘lchov bazalar bilan bir yuzada 

---

yotmaydi va ularning na o‘lchamlari, na o‘zaro joylashishining to‘g‘riligi sharoiti bilan 
bog‘lanmagan. 
Qanchaki, sozlangan dastgohda ishlashda freza o‘qidan stol yuzigacha bo‘lgan 
masofa o‘zgarmas (K=const) saqlanar ekan, demak, c o‘lcham ham doimiy, chizmada 
ko‘rsatilmagan, ariqcha chuqurligi o‘lchami a=10+0,36 mm ushlanishi mumkin emas, 
chunki uning o‘zgarishiga oldingi amalda ushlanuvchi b=50–0,62 mm o‘lcham 
xatoligi bevosita ta‘sir ko‘rsatadi (1.14, v–rasm). 
1.14–rasm. Konstruktorlik bazaga mos tushmagan, B tayanch 
texnologik bazadan ariqcha frezalash. 
O‘z-o‘zidan ma‘lumki, bu holda ariqchani frezalash amali eskizda texnologik 
o‘lcham c ni qo‘yish kerak, uning aniqligi oldingi amalga bog‘liq emas, konstruktorlik 
o‘lcham a=10+0,36 mm ni esa eskizdan olib tashlash maqsadga muvofiq bo‘ladi. 
Texnologik o‘lcham c ni va shuningdek, o‘lcham b ning yangi texnologik qo‘yimlarini 
hisoblashni 1.14,b-rasmda keltirilgan o‘lchamlar zanjiriga binoan olib borish mumkin. 
Rasmdan ko‘rinib turibdiki, ya‘ni 
c = b – a = 50 – 10 = 40 mm. 
c o‘lchamni qo‘yimi o‘sha o‘lchamlar zanjiridan aniqlanadi, ynda dastlabki o‘lcham 
bo‘lib, konstruktorlik o‘lcham a=10+0,16 hisoblanadi, chunki hamma hisob ko‘zda 
tutilgan, ya‘ni a o‘lcham zanjirni tashkil etuvchi o‘lchamlari b va c larni ular uchun 
o‘rnatilgan lari oralig‘ida bajarishda, konstruktor tomonidan o‘rnatilgan qo‘yim 
oralig‘ida avtomatik ravishda olinishi kerak. Qo‘yimlarni qo‘shish formulasiga binoan 

---

c
b
a
T
T
T


bo‘ladi, undan
b
a
c
T
T
T


. Tegishli qiymatlarini qo‘yib 
c
T
=0,36-0,62 ni
olamiz.
a o‘lcham qo‘yimi konstruktor tomonidan berilgan va oshirilishi mumkin emas, 
shuning uchun qo‘yilgan masalani yechimining yagona usuli, ayiruvchini 
kichiklashtirish hisoblanadi, ya‘ni b o‘lcham qo‘yimini kichiklashtirish talabini 
qo‘yish 
b
T
ni kichiklashtirishni shunday olib borish kerakki, ya‘ni b o‘lchamga va c 
texnologik o‘lchamga texnologik bajariluvchi qo‘yimlar 
T
o‘rnatilsin. Texnologik 
nuqtai nazardan b va c o‘lchamlarini bajarish murakkabligi bir xilda bo‘ladi (ikkala 
o‘lcham ham o‘lchamlarning bitta oralig‘ida yotadi va gorizontal frezalash stanogida 
tayanch texnologik bazasidan olinadi), b o‘lcham qo‘yimi 
b
T
=0,18 mm gacha 
kamaytirilgan, dastlabki a o‘lcham qo‘yimining yarmiga teng. Bu holda, c texnologik 
o‘lchamga b
o‘lchamga o‘rnatilgan qo‘yimi yaqin bo‘lgan qo‘yim tayinlash mumkin. 
Uzil-kesil o‘lcham b qo‘yimi standartga yaqin bo‘lgan 
T
bilan tayinlanadi. Qo‘yim 
maydonini nominaliga nisbatan chizmada o‘rnatilgan manfiy og‘ishini saqlab, ya‘ni 
b=50–0,16 = 50h11 bo‘ladi. U holda texnologik o‘lchamning hisobli qo‘yimi 
c
T
= 
0,36–0,16 = 0,20 mm bo‘ladi. Texnologik o‘lcham c ning chegaraviy qiymatlari o‘sha 
3.14,b-rasmdagi o‘lchamli zanjirdan aniqlanadi. Ya‘ni: