Islomiyat tarixidir

azobidan qo‘rqaman». (Yunus, 15.) 
Alloh taolo insonlarga payg‘ambar yuborishidan ikki narsani iroda qiladi: 
Birinchisi, moddiy hayotda ko‘ringan hodisalarning sabablari ham asosan moddiy bo‘lib, bularga moddiy 
bo‘lmagan narsalarning ta’siri ham bor. Payg‘ambarlar insonlarga moddiy sabablar bilan birga, moddiy 
sabablar ustidan hokim bo‘lgan ilohiy qudratga ishonmoqni o‘rgatadi, har narsaning ilohiy irodaga bog‘liq 
ekanligini, «Koinot» deb atalmish bu borliqni ilohiy iroda boshqarganidek, g‘ayri tabiiy hollar ham shubhasiz 
Allohning xohish-irodasi bilan sodir bo‘lishini tushuntiradi. 
Ikkinchisi, inson o‘z aqli bilan barcha fazilatlarni topa olmaydi, chunki, aqlning quvvati har bir insonda 
turlicha bo‘lgani uchun, fikr ham, amal ham bir xil bo‘lmaydi. Ba’zi odamlarning nazdida yaxshilik yomonlik 
bo‘lib ko‘rinishi yoki aksincha bo‘lishi mumkin. Ba’zilar esa, yaxshilikni aniq his qila turib, uni ado qilmaydilar. 
Ba’zilar esa, yomonlikni bila turib, unga ruju’ qiladilar. 
Payg‘ambarlar ana shu insonlarga, ularning o‘zligini tanitadilar, yaxshilik bilan yomonlik chegarasini aniqlab 
beradilar, ularning har bir harakati Allohning nazarida ekanligini, yaxshilikka mukofot, yomonlikka jazo 
muqarrar ekanligini anglatadilar. Hech kimning ezgu ishlari zoe’ bo‘lmaydi, yomonliklariga esa uzr qolmaydi: 
َو َﻦﻳِﺮِّﺸَﺒُﻣ ﻼُﺳُر
 اًﺰﻳِﺰَﻋ ُﻪﱠﻠﻟا َنﺎَآَو ِﻞُﺳﱡﺮﻟا َﺪْﻌَﺑ ٌﺔﱠﺠُﺣ ِﻪﱠﻠﻟا ﻰَﻠَﻋ ِسﺎﱠﻨﻠِﻟ َنﻮُﻜَﻳ ﻼَﺌِﻟ َﻦﻳِرِﺬْﻨُﻣ
 ﺎًﻤﻴِﻜَﺣ
)
١٦٥
(
 
 
«Payg‘ambarlar kelgandan keyin odamlar uchun Allohga qarshi hujjat bo‘lmasin deb 
payg‘ambarlarni xushxabar beruvchi va ogohlantiruvchi qilib  yubordik. Alloh qudrat va hikmat 
sohibidir». (Hiso, 165 )
 
  
Alloh taolo oxiratda hech bir bandasini beayb va besabab jazolamaydi. Shuningdek, o‘zining mavjudligini va 
yagonaligini bildirmay turib: «Meni nega tanimading, nega menga itoat va ibodat qilmading?» - deb qahr 
qilmaydi. Bu haqda Alloh shunday marhamat qiladi: 
ﻻﻮُﺳَر َﺚَﻌْﺒَﻧ ﻰﱠﺘَﺣ َﻦﻴِﺑِّﺬَﻌُﻣ ﺎﱠﻨُآ ﺎَﻣَو
 
 
«To payg‘ambar yubormagunimizcha (biror kimsani) azoblovchi bo‘lmadik». (Isro, 15.)  

Payg’ambarlar tarixi Islomiyat tarixidir (1-kitob) 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
7
Payg‘ambarlar Parvardigor tomonidan o‘zlariga yuklatilgan bu muhim vazifani bajarishda, ularga berilgan 
g‘ayritabiiy xususiyatlardan foydalanadilar.  
Payg‘ambarlardagi bunday g‘ayritabiiy xususiyatlar «mo‘‘jiza» deyiladi. Payg‘ambarlik ana shu mo‘‘jizalar 
bilan tushuniladi. Payg‘ambar bo‘lmagan odam bunday mo‘‘jizalardan yiroqdir. 
Qur’oni karimda va Payg‘ambarimizning hadislarida mo‘‘jizalar «oyat» va «burhon» deyiladi. Alloh taolo 
tabiat qonunlarini qanday yaratgan bo‘lsa, g‘ayritabiiy hollarning qonunlarini ham shunday qudrat va iroda bilan 
yaratgan. Biz g‘ayritabiiy hollarning sabablarini bilolmaymiz. Chunki, u g‘ayb ilmidir. Buni faqat 
payg‘ambarlargina bilishadi, tushunishadi. Ular insonlarning bilmaganini biladilar, ko‘rmaganini ko‘radilar, 
eshitolmaganini eshitadilar.  
Moddalar olamini o‘zgarmas qonunlarga bog‘lab qo‘ygan Alloh taolo payg‘ambarlarini quvvatlantirmoq, 
ularni yanada sharaflantirmoq uchun tabiat hodisalariga ham o‘zgartirish kiritishi mumkin. Shu maqsadda U 
tabiat hodisalarining sabablarini ham, ta’sirini ham yo‘qotishi mumkin. Masalan, olov kuydiruvchi xossaga ega 
bo‘lgan bir modda bo‘lishiga qaramay, Allohning qudrati bilan Ibrohim (a.s.)ni yondirmadi, unga ta’sir 
o‘tkazolmadi. Suv tabiatan suyuq modda bo‘lishiga qaramay, Fir’avndan qochib borayotgan Muso (a.s.) va 
qavmlariga yo‘l ochib, ikki tomonda tepalik hosil qilib, qotib turdi. 
Mo‘‘jizalar ko‘rinishdan tabiat qonunlariga ziddir. Har handay kishining ham bu narsaga aqli yetavermaydi. 
Lekin mo‘‘jizalar bor va haqiqatdir. 
Payg‘ambarimiz (s.a.v.) barcha odamlarga umumiy payg‘ambar bo‘lishlari bilan birga, eng oxirgi 
payg‘ambar ham hisoblanadilar: 
 َﻦﻴِّﻴِﺒﱠﻨﻟا َﻢَﺗﺎَﺧَو ِﻪﱠﻠﻟا َلﻮُﺳَر ْﻦِﻜَﻟَو ْﻢُﻜِﻟﺎَﺟِر ْﻦِﻣ ٍﺪَﺣَأ ﺎَﺑَأ ٌﺪﱠﻤَﺤُﻣ َنﺎَآ ﺎَﻣ
 
 
«Muhammad sizlarning erkaklaringizdan birortasining otasi emasdir, balki u Allohning elchisi va 
payg‘ambarlarning so‘nggisidir». (Ahzob, 40.) (By yerda Alloh Taolo sollallohu alayhi va sallamni  «Payg‘ambarlarning  
muhri deb atagan. Zero, har bir muhim yozma ish so‘ngida muhr bosilgani kabi Payg‘ambarimiz ham oxirgi payg‘ambar 
bo‘lganlari va endilikda to Qiyomatgacha boshqa payg‘ambar kelmasligi aniq bo‘lgani uchun payg‘ambarlar kitobiga muhr 
bosilgandek bo‘ldi.)
 
 
Payg‘ambarlik vazifasi nuqtai nazaridan hamma payg‘ambarlar tengdirlar, oralarida farq yo‘q. Fazilat 
jihatidan esa ular bir-birlaridan ajralib turadilar. Bu jihatdan Muhammad, Ibrohim, Muso, Iso, Nuh 
alayhissalomlar boshqa payg‘ambarlardan ustundirlar, chunki ular ulul-’azm payg‘ambarlar sanaladilar. Bu 
mo‘‘jizalarni tushunib yetish, qabul qilish uchun inson avvalo Allohning buyuk qudratiga, ko‘z bilan 
ko‘rinmaydigan ba’zi haqiqatlarga ishonmog‘i kerak bo‘ladi. Qur’oni karim aql bovar qilmaydigan hollarning 
ham bo‘lishi mumkinligini xabar berib, mo‘‘jizalarning yolg‘iz Alloh tomonidan sodir bo‘lishini, payg‘ambarlar 
ham xohlagan paytda mo‘‘jiza ko‘rsata olmasliklarini bildiradi. 
Mo‘‘jizalarga ishontirmoq uchun ko‘rsatilgan dalillar nihoyat darajada haqiqiy bo‘lishi kerak. 
Payg‘ambarimizning mo‘‘jizalari bilan bog‘liq bo‘lgan dalillar boshqa hodisalarning tarixiy dalillaridan ham 
ishonarli va quvvatlidir. 
Payg‘ambarimiz (s.a.v.)ning muborak hadislarida Alloh taolo Odam otadan boshlab to bizning 
payg‘ambarimiz Muhammad (s.a.v.)gacha 124 ming payg‘ambar yuborganligi haqida xabar beriladi.  
Ibn Murdavayh tafsirida shunday rivoyat mavjud: «Sahobai kiromlardan Abu Zar al-G’iforiy Payg‘ambarimiz 
(s.a.v.)dan so‘radilar: «Ey Allohning rasuli, Odam otadan to sizgacha nechta payg‘ambar yuborilgan?» 
Rasululloh(s.a.v.): «Bir yuz yigirma to‘rt ming payg‘ambar yuborilgan», - dedilar. 
«Ularning nechtalari rasul hisoblanadilar?» Rasululloh (s.a.v.): «Ularning uch yuz o‘n uchtasi rasullardir» 
- deb javob berdilar.  
Mazkur hadis ayni matnda Abu Hotimdan ham rivoyat qilingan: «Abu Umoma (r.a.) aytadilar: «Men 
rasulullohdan so‘radim: «Ey Allohning payg‘ambari, nechta payg‘ambar yuborilgan?» Rasululloh (s.a.v.) 
dedilar: 
«Payg‘ambarlarning hammasi bir yuz yigirma to‘rt ming bo‘lib, ularning uch yuz o‘n beshtasi 
rasullardir».
 (Ibn Kasir, 1-tom, 465-bet.)
 
 
Qur’oni karimda butun insoniyatga yuborilgan ko‘pming sonlik payg‘ambarlarning faqat yigirma beshtasi 
bayon etilgan. Rasul-payg‘ambarlarga nozil qilingan 104ta muqaddas kitobdan faqat to‘rttasining nomi zikr 
etilgan.  
Alloh taolo Qur’oni karimda nomlarini  zikr etgan payg‘ambarlar: Odam, Idris, Nuh, Hud, Solih, Ibrohim, Lut, 
Ismoil, Ishoq, Ya’qub, Yusuf, Shu’ayb, Ayyub, Zul Kifl, Muso, Horun, Dovud, Sulaymon, Ilyos, Alyasa’, Yunus, 
Zakariyo, Yahyo, Iyso va Muhammad (alayhimus salom)lardir.  
Ilohiy payg‘ambarlarning birinchisi, Allohning huzuridan avlodlari-ummatlariga islom dinini birinchi olib 
kelgan zot – Hazrati Odam (a.s.), payg‘ambarlarning eng oxirgisi, ummatlariga hech qachon buzilmas, 

Payg’ambarlar tarixi Islomiyat tarixidir (1-kitob) 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
8
o‘zgarmas islom dinini keltirgan zot – Hazrati Muhammad (s.a.v.)dirlar. Avvalgi payg‘ambarlar bir qavm va bir 
millatga yuborilgan bo‘lsalar, Payg‘ambarimiz (s.a.v.) hamma odamlarga umumiy payg‘ambar etilganlar: 
 َنﻮُﻤَﻠْﻌَﻳ ﻻ ِسﺎﱠﻨﻟا َﺮَﺜْآَأ ﱠﻦِﻜَﻟَو اًﺮﻳِﺬَﻧَو اًﺮﻴِﺸَﺑ ِسﺎﱠﻨﻠِﻟ ًﺔﱠﻓﺎَآ ﻻِإ َكﺎَﻨْﻠَﺳْرَأ ﺎَﻣَو
)
٢٨
(
 
 
«(Ey Muhammad), Biz Sizni, haqiqatan, barcha odamlarga xushxabar beruvchi va ogohlantiruvchi 
bo‘lgan holingizda, (payg‘ambar qilib) yubordik! Lekin, odamlarning aksariyati bu haqiqatni bilmaslar». 
(Saba’, 28.) 
Payg‘ambar alayhissalomlar boshqalarga qaraganda ustundirlar. Bularning ham ichlarida eng 
afzali Payg‘ambarimiz sarvari olam Muhammad mustafo (s.a.v.)dirlar.  
Payg‘ambarlarning hammasiga imon keltirish vojibdir: 
 َبﻮُﻘْﻌَﻳَو َقﺎَﺤْﺳِإَو َﻞﻴِﻋﺎَﻤْﺳِإَو َﻢﻴِهاَﺮْﺑِإ ﻰَﻟِإ َلِﺰْﻧُأ ﺎَﻣَو ﺎَﻨْﻴَﻟِإ َلِﺰْﻧُأ ﺎَﻣَو ِﻪﱠﻠﻟﺎِﺑ ﺎﱠﻨَﻣﺁ اﻮُﻟﻮُﻗ
 ْﻢُﻬْﻨِﻣ ٍﺪَﺣَأ َﻦْﻴَﺑ ُقِّﺮَﻔُﻧ ﻻ ْﻢِﻬِّﺑَر ْﻦِﻣ َنﻮﱡﻴِﺒﱠﻨﻟا َﻲِﺗوُأ ﺎَﻣَو ﻰَﺴﻴِﻋَو ﻰَﺳﻮُﻣ َﻲِﺗوُأ ﺎَﻣَو ِطﺎَﺒْﺳﻷاَو
َﻟ ُﻦْﺤَﻧَو
 َنﻮُﻤِﻠْﺴُﻣ ُﻪ
)
١٣٦
(
 
 
«Aytingiz  (ey mo‘minlar): «Allohga, bizga nozil qilingan narsa (Kitob)ga, Ibrohim, Ismoil, Ishoq, 
Ya’qub va uning avlodlariga nozil qilingan narsalarga, Musoga, Isoga va (barcha) payg‘ambarlarga 
Parvardigorlaridan berilgan narsalarga imon keltirdik. Biz ular o‘rtasidan birortasini (payg‘ambar emas 
deb) ajratib qo‘ymaymiz va Unga (Allohga) bo‘yinsunuvchilarmiz». (Baqara 136.)
 
  
Payg‘ambarlarning ba’zisini tan olib, boshqasini tan olmagan kimsalarga Alloh taolo qattiq va’id qiladi:  
إ
ﱠنِ
 ُﻦِﻣْﺆُﻧ َنﻮُﻟﻮُﻘَﻳَو ِﻪِﻠُﺳُرَو ِﻪﱠﻠﻟا َﻦْﻴَﺑ اﻮُﻗِّﺮَﻔُﻳ ْنَأ َنوُﺪﻳِﺮُﻳَو ِﻪِﻠُﺳُرَو ِﻪﱠﻠﻟﺎِﺑ َنوُﺮُﻔْﻜَﻳ َﻦﻳِﺬﱠﻟا 
 ﻼﻴِﺒَﺳ َﻚِﻟَذ َﻦْﻴَﺑ اوُﺬِﺨﱠﺘَﻳ ْنَأ َنوُﺪﻳِﺮُﻳَو ٍﺾْﻌَﺒِﺑ ُﺮُﻔْﻜَﻧَو ٍﺾْﻌَﺒِﺑ
)
١٥٠
(
 َنوُﺮِﻓﺎَﻜْﻟا ُﻢُه َﻚِﺌَﻟوُأ
 ﺎًّﻘَﺣ
 
 
«Allohga va payg‘ambarlariga kufr keltiruvchilar, Alloh bilan payg‘ambarlari o‘rtasini uzishni 
xohlovchilar, biriga ishonamiz, biriga ishonmaymiz, deb o‘rtacha yo‘l tutuvchilar, ana o‘shalar haqiqiy 
kofirlardir. (Niso 150-151.) 
Ushbu kitobda Qur’onda nomlari keltirilgan payg‘ambarlardan tashqari, faoliyatlari shularga bog‘liq bo‘lgan 
ba’zi payg‘ambarlarning, masalan: Shis, Yusha’, Armiyo, Sham’un, Sha’yo, Xizr, Hazqil va Doniyol 
payg‘ambarlarning tarixlarini ham manbalarga asoslangan holda keltirildi. 
Har bir payg‘ambar o‘ziga xos sifatga, fazilatga ega. Ularning tarixida, hayot-faoliyatida insonlar uchun dars 
va ibratlar juda ko‘p. Alloh taolo bandalarni: 
 ِﻩِﺪَﺘْﻗا ُﻢُهاَﺪُﻬِﺒَﻓ ُﻪﱠﻠﻟا ىَﺪَه َﻦﻳِﺬﱠﻟا َﻚِﺌَﻟوُأ
 
 
«Aynan o‘shalar Alloh hidoyatiga musharraf bo‘lgan zotlardir. Bas, (Sizlar ham) ularning yo‘liga 
iqtido qiling!». (An’om, 90.) 
 
 
 َﻪﱠﻠﻟا َﺮَآَذَو َﺮِﺧﻵا َمْﻮَﻴْﻟاَو َﻪﱠﻠﻟا ﻮُﺟْﺮَﻳ َنﺎَآ ْﻦَﻤِﻟ ٌﺔَﻨَﺴَﺣ ٌةَﻮْﺳُأ ِﻪﱠﻠﻟا ِلﻮُﺳَر ﻲِﻓ ْﻢُﻜَﻟ َنﺎَآ ْﺪَﻘَﻟ
 اًﺮﻴِﺜَآ
)
٢١
(
 
 
«(Ey imon keltirganlar), sizlar uchun-Alloh va oxirat kunidan umidvor bo‘lgan hamda Allohni ko‘p yod 
qilgan kishilar uchun Allohning payg‘ambarida go‘zal namuna bordir», (Ahzob, 21.)
   
- deb ulardan ibrat 
olishga chaqiradi. 
Payg‘ambarlar Allohning huzurida oliy martabada bo‘lib, ularning vazifalari ham insoniyatni isloh va tarbiya 
etishdek muhim vazifa bo‘lgani va barcha insonlar axloq-odobda, e’tiqodda va ma’naviy kamolotda ulardan 
ibrat olishga chaqirilgani uchun, payg‘ambarlarning tarixini, hayot va faoliyatlarini, chekkan mashaqqatlariyu 
sabr-bardoshlarini chuqur o‘rganish yoshlarimizni imon-e’tiqodli, vijdonli, halol va vatanga sadoqatli qilib 
tarbiyalashda muhim ahamiyat kasb etadi.                 

Payg’ambarlar tarixi Islomiyat tarixidir (1-kitob) 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
9
1-BOB 
1.1. Zamonning yaratilishi 
Zamon o‘z faoliyatini kecha va kunduz yaratilgan daqiqadan boshlagan. Bu daqiqada Alloh koinotni o‘z 
qudrati bilan yaratib, uni harakatga soldi. Koinotning bir chekkasida Yer, Quyosh, Oy va boshqa sayyoralarni 
paydo qilib, ularni keng fazoda suzdirish bilan birga sayyoralarni Quyosh atrofida bir me’yorda harakat bilan 
aylanishini tartibga soldi. Natijada kecha va kunduz paydo bo‘ldi. Zamon kecha bilan kunduzning soatlaridan 
tashkil topgan muddat bo‘lib, u Quyosh va Oyning falakdagi takroriy harakatiga asoslangan. Bu haqda Alloh 
taolo shunday deydi: 
ﱠﻠﻟا ُﻢُﻬَﻟ ٌﺔَﻳﺁَو
 َنﻮُﻤِﻠْﻈُﻣ ْﻢُه اَذِﺈَﻓ َرﺎَﻬﱠﻨﻟا ُﻪْﻨِﻣ ُﺦَﻠْﺴَﻧ ُﻞْﻴ
)
٣٧
(
 ﺎَﻬَﻟ ﱟﺮَﻘَﺘْﺴُﻤِﻟ يِﺮْﺠَﺗ ُﺲْﻤﱠﺸﻟاَو
 ِﻢﻴِﻠَﻌْﻟا ِﺰﻳِﺰَﻌْﻟا ُﺮﻳِﺪْﻘَﺗ َﻚِﻟَذ
)
٣٨
(
 ِﻢﻳِﺪَﻘْﻟا ِنﻮُﺟْﺮُﻌْﻟﺎَآ َدﺎَﻋ ﻰﱠﺘَﺣ َلِزﺎَﻨَﻣ ُﻩﺎَﻧْرﱠﺪَﻗ َﺮَﻤَﻘْﻟاَو
)
٣٩
(
 ﻻ
ْنَأ ﺎَﻬَﻟ ﻲِﻐَﺒْﻨَﻳ ُﺲْﻤﱠﺸﻟا
 َنﻮُﺤَﺒْﺴَﻳ ٍﻚَﻠَﻓ ﻲِﻓ ﱞﻞُآَو ِرﺎَﻬﱠﻨﻟا ُﻖِﺑﺎَﺳ ُﻞْﻴﱠﻠﻟا ﻻَو َﺮَﻤَﻘْﻟا َكِرْﺪُﺗ 
)
٤٠
(
 
 
«Tun ham ular uchun qudratimizdan bir alomatdir. Biz undan kunduzni sug‘urib olishimiz bilan 
birdaniga ular zulmatda qolurlar. Quyosh tinmay o‘z qarorgohi sari joriy bo‘lur. Bu qudratli va bilimli 
zotning o‘lchovidir. Biz oyni ham, toki u eski xurmo butog‘idek bo‘lib (egilib) qolgunicha, manzillarga 
(botadigan qilib) o‘lchab qo‘ygandirmiz. Na quyosh oyga yetishi mumkin va na kecha kunduzdan 
o‘zuvchidir. (Quyosh,oy va yulduzlarning) har biri bir falakda suzadilar». (Yosin, 37-40.)
 
 
Ulamolar zamonning boshlanishi va oxiri borligiga ittifoq qilgan holda, uning muddati qancha ekanligi 
to‘g‘risida turli fikrlar aytganlar. 
Birinchi guruhning aytishicha, zamonning umumiy muddati yetti ming yildir. Ular o‘z fikrlarining to‘g‘riligini 
isbotlash uchun quyidagi hadisni rivoyat qilganlar: 
Said ibn Jubayrning rivoyat qilishicha, Abdulloh ibn Abbos shunday dedilar: «Dunyo oxirat jum’alaridan bir 
jum’adir. Uning muddati yetti ming yildir. Bundan olti ming necha yuz yili o‘tib bo‘ldi. Yana bir necha yuz yil 
o‘tadi». (Tarixi Tabariy. Qohira. 1939.1-j.6-bet.)
 
 
Ikkinchi guruhning ta’kidlashicha, dunyoning muddati olti ming yildir. Ular ham o‘z fikrlarining isboti sifatida 
shunday hadis keltirganlar: 
«Ismoil ibn Abdulkarimning rivoyat qilishicha, Abdussamad ibn Mu’aqqal Vahb ibn Munabbahdan shunday 
deganini eshitgan: «Dunyoning besh ming olti yuz yili o‘tib bo‘ldi. Men shu o‘tgan muddatdagi barcha 
payg‘ambarlar va podshohlarning tarixini bilaman». Ibn Mu’aqqal Vahb ibn Munabbahdan: «Dunyoning 
umumiy muddati qancha?»,-deb so‘raganda, Ibn Munabbah: «Olti ming yil»,-deb javob bergan». 
Ikki toifaning ham aytgan fikrlari noto‘g‘ri va Alloh yaratgan zamonning muddati haqida aniq fikr bildirish ilmi 
g‘aybga tajovuz ekanligini hayotning o‘zi ko‘rsatib turibdi. Bu fikrlar to‘g‘ri bo‘lganda edi, ming yil avval Yerda 
hayot tugab, Qiyomat qoim bo‘lgan bo‘lar edi. Ulamolar dunyo yaratilgandan buyon o‘tgan muddatni hisoblab 
topishlari mumkin, ammo uning oxiri haqida faqat Alloh biladi: 
 ِﺔَﻋﺎﱠﺴﻟا ُﻢْﻠِﻋ ُﻩَﺪْﻨِﻋ َﻪﱠﻠﻟا ﱠنِإ
 
 
«Darhaqiqat, Allohning huzuridagina qiyomat qachon bo‘lishi to‘g‘risida bilim bordir». (Luqmon, 34) 
 
  
Dunyoning muddati to‘g‘risida Payg‘ambarimiz (s.a.v) dan  ijmoliy fikr aytilganligi diqqatga sazovordir. 
Abdulloh ibn Umar(r.a.)ning rivoyat qilishlaricha, Janobi Rasululloh(s.a.v) dedilar:  
«Sizlardan oldin yashab o‘tgan insonlarga qaraganda sizlarning muddatlaringiz Asrdan Shomgacha 
bo‘lgan muddatchadir». 
Yahudiylarning hozirda qo‘llarida mavjud bo‘lgan Tavrot kitoblarida, Alloh taolo Odamni yaratgan vaqtdan to 
Payg‘ambarimiz Muhammad (s.a.v)ning Makkadan Madinaga hijrat qilgan yillarigacha to‘rt ming yetti yuz qirq ikki (4742) 
yil ekanligi aytilgan. Unda bu muddatda yashab o‘tgan har bir payg‘ambar va har bir podshohning tug‘ilishidan 
vafotigacha yilma-yil yozilgan
 
. (Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi va sallamdan  rivoyat etilgan hadis va yahudiy hamda 
nasroniylar tomonidan bildirilgan fikrlar mazmuniga qaraganda, besh ming, olti ming,  yetti ming yil deb ixtilof etilayotgan 
narsa insoniyatning yaratilishi va tugatilishi tarixidir. Ammo dunyoning yaratilishi va oxiri faqat Allohning ilmiga havola.)
  
Ammo Yunon nasroniylarining aytishlaricha, insoniyat tarixining muddati yahudiylarning Tavrotida xato 
ko‘rsatilgan. Bu muddatning aniqrog‘i, ya’ni Odamning yaratilishidan Payg‘ambarimiz (s.a.v)ning hijratlarigacha 
besh ming to‘qqiz yuz to‘qson ikki (5992) yildan ziyodroqdir. Nasroniylar ham o‘z tarixlarini bayon etishda har 
bir payg‘ambar va har bir podshohning tug‘ilgan va vafot etgan yillarini aniq ko‘rsatish bilan o‘z da’volarini 
isbotlashga harakat qilganlar. Ularning aytishlaricha, yahudiylar Iyso (a.s.)ni yomon ko‘rganlari va uning 
payg‘ambarligini inkor qilganlari uchun, Tavrotda aniq sifatlari bayon etilgan va yahudiylarning o‘zlari intizorlik 

Payg’ambarlar tarixi Islomiyat tarixidir (1-kitob) 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
10
bilan kutgan payg‘ambarning Iyso emasligini da’vo qilish maqsadida odamzod tarixidan, xususan nasroniylar 
tarixidan ming yilni qisqartirib tashlaganlar.  
Majusiylarning hisob-kitoblariga qaraganda Qayumars (Odam)dan Payg‘ambarimiz (s.a.v)gacha bo‘lgan 
zamonning muddati uch ming bir yuz o‘ttiz to‘qqiz(3139) yil bo‘lib, podshoh Qayumars ayni bashariyatning 
otasi – Odam (a.s.) ekanliklari da’vo qilinadi. 
Odamzodning tarixi ko‘rib o‘tganimizdek turli toifalarda turli muddat bilan hisob-kitob qilinsa ham, tarixchi 
olimlarning ba’zilari birinchisini, ba’zilari ikkinchisini, yana ba’zilari esa uchinchisini quvvatlaydilar. To‘rtinchi 
toifalar esa: 
«Tarixchilar tilga olayotgan Qayumars nomli shaxs Odam ota emas. U kishi Jomir ibn Yofas ibn Nuh bo‘lib, 
Nuh payg‘ambar xizmatlarida uzoq vaqt bo‘lgan, Nuh (a.s.)ning duolari sharofati bilan podsholikka ega bo‘lib, 
uzoq umr ko‘rgan va podsholik uning zurriyotidan hech arimagan. Qayumars forslarning otasi bo‘lib, uning 
zurriyotidan podshohlik musulmonlar davrigacha yetib kelgan. Musulmonlar fors shaharlarini fath qilib, Kisro 
mamlakatiga kirib borganlaridan keyingina Qayumars zurriyotlari qo‘lidan podshohlik ketdi»
 
, (Tabariy. Tarixil-
umam val-muluk. Qohira. 1939. 1-j. 13-bet.)
 – deydilar. 
Zamon kecha va kunduzning soatlaridan tashkil topgan bo‘lsa, uning harakati kecha va kunduzning 
almashinuvidan hosil bo‘lsa, ikkovidan qaysi biri oldin yaratilgan, kechami yoki kunduzmi? 
Bu savolga javob berishda ulamolar ikki toifaga bo‘linadilar. Birinchi toifa deydilar: 
«Alloh taolo kechani avval yaratgan. Chunki, qachon quyoshning nuri kelsa, kecha chekinadi. Quyosh 
botsa, olamni zulmat qoplaydi. Quyosh va oy yaratilgandan keyingina yorug‘lik paydo bo‘ldi, yorug‘liksiz 
hamma joyda qorong‘ulik hukmron, shunday ekan, avval kecha va keyin kunduz yaratilgan. Bu haqda 
Abdulloh ibn Abbos (r.a.)dan: 
«Kecha kunduzdan avval yaratilganmi?»,- deb so‘ralganda, Ibn Abbos: «Bilmaysizmi, Yeru osmonlar 
sochilib yotgan paytda, ularning orasida faqat zulmat bor edi. Mana shu narsa, kunduzdan avval kecha 
bo‘lganligini ko‘rsatadi»,- deb javob berdilar». (O’sha manba, 43-b.)
 
 
Ikkinchi toifa: 
«Kunduz kechadan avval yaratilgan. Chunki olam yaratilmasdan oldin kecha ham, kunduz ham va boshqa 
narsalar ham yo‘q edi. Yolg‘iz Alloh bor edi. Allohning nuri yaratilgan narsalarga tushib munavvar qilib turardi», 
- deydilar va dalil sifatida quyidagi hadisni keltiradilar: «Abdulloh ibn Mas’ud (r.a.) dedilar: «Parvardigoringiz, 
uning oldida kecha ham, kunduz ham yo‘q paytida, o‘z nuri bilan osmonlarni munavvar qilib turgan. Alloh 
kunduzni yaratganda esa uning muddatini o‘n ikki soat qilib belgilagan». (Tarixi Tabariy. Qohira 1939. 1-j. 43-
bet.)
 
 
Yuqorida zikr etilgan ikki toifaning dalillaridan birinchisi aqlga ham, Qur’on oyatiga ham mos keladi. Alloh 
oyati karimada shunday xabar beradi:  
 ﺎَهﺎَﻨَﺑ ُءﺎَﻤﱠﺴﻟا ِمَأ ﺎًﻘْﻠَﺧ ﱡﺪَﺷَأ ْﻢُﺘْﻧَأَأ
)
٢٧
(
 ﺎَهاﱠﻮَﺴَﻓ ﺎَﻬَﻜْﻤَﺳ َﻊَﻓَر
)
٢٨
(
 َجَﺮْﺧَأَو ﺎَﻬَﻠْﻴَﻟ َﺶَﻄْﻏَأَو
 ﺎَهﺎَﺤُﺿ
)
٢٩
(
 
 
«(Ey mushriklar), sizlarni yaratish qiyinroqmi yoki osmonnimi? (Bilasizki), Alloh uni bino qildi, shiftini 
baland qilib tikladi. Yana u osmonning tunini qorong‘u qilib, undan kunduzini chiqardi». (Van-Nazi’at, 
27- 29.)
 
  
Oyatdagi jumlalarning tartibiga qaraganda, Alloh taolo osmonning shiftini tiklab, uning kechasini qattiq 
zulmat qilib, keyin quyoshni yaratgan bo‘lsa, shubhasiz kecha avval yaratilgan, kunduz esa keyin yaratilgan, 
deyishimiz mumkin. 
1.2. Dunyoning yaratilishi 
 Dunyoning yaratilishi yolg‘iz Allohning irodasi va qudrati bilan amalga oshganligi tavhid e’tiqodida bo‘lgan 
barcha din ahllari, jumladan musulmonlar, nasroniylar, yahudiylar va majusiylar tomonidan bir ovozdan e’tirof 
etilgandir. Ammo tavhiddan boshqa e’tiqodda bo‘lganlar va mutlaqo e’tiqodsiz bo‘lgan kimsalar esa dunyo o‘z-
o‘zidan paydo bo‘lgan, deb da’vo qiladilar. 
Alloh bergan aql bilan ozgina tafakkur qilgan kishi hech narsa o‘z-o‘zidan bo‘lmasligini tushunadi. Alloh 
taolo Qur’oni karim oyatlari orqali kishilarni ana shunday fikrlashga chaqiradi: 
 ْﺖَﻘِﻠُﺧ َﻒْﻴَآ ِﻞِﺑﻹا ﻰَﻟِإ َنوُﺮُﻈْﻨَﻳ ﻼَﻓَأ
)
١٧
(
 ْﺖَﻌِﻓُر َﻒْﻴَآ ِءﺎَﻤﱠﺴﻟا ﻰَﻟِإَو
)
١٨
(
 ِلﺎَﺒِﺠْﻟا ﻰَﻟِإَو
 ْﺖَﺒِﺼُﻧ َﻒْﻴَآ
)
١٩
(
 ْﺖَﺤِﻄُﺳ َﻒْﻴَآ ِضْرﻷا ﻰَﻟِإَو
)
٢٠
(
 

Payg’ambarlar tarixi Islomiyat tarixidir (1-kitob) 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
11
 
«Axir ular tuyaga qarab, qanday yaratilganiga, osmonning qanday ko‘tarib qo‘yilganiga, tog‘larning 
qanday tiklanganiga, va Yerning qanday yoyib-tekislab qo‘yilganiga boqmaydilarmi!?» (G’oshiya, 17-
20.)
 
 
 
 
Oyatning mazmunida aytilgan narsalardan birortasini o‘z-o‘zidan bo‘lgan deyish aqlga to‘g‘ri keladimi? Bu 
narsalardan birortasini yaratish, ijod qilish insonning imkoniyatida bormi? Yo‘q! - albatta. Demak, ularni 
yaratuvchi yolg‘iz Allohdir. 
Alloh taolo ushbu: