Jaqtiliqtin tuwri siziqli taraliwi. Jaqtiliqtin tegis aynadan shagilisiwi. Tegis aynada suwretleniwdi jasaw

57. tegis ham sferaliq elekto maginitlik tolqinlar
i bólekshesin (noqatın ) teń salmaqlılıq jaǵdayınan jılısıwı menen uzaqta jaylasqan derektiń shayqalıwı baslanǵan waqıttan baslap esaplanǵan waqıt ortasındaǵı baylanıslılıqtı ornatamız. X kelib shıǵıwı daǵı " biziń" bóleksheden.
Derektiń terbelislerine ruxsat beriń S garmonik, yaǵnıy. teńleme menen xarakterlenedi ξ (t) = A gunoh ōt. waqıt ótiwi menen ortalıqtıń barlıq bólekleri de birdey chastota hám amplitudali, lekin hár túrlı fazalı sinusoidal terbelislerdi ámelge asıradı. Ortalıqta garmonik háreketleniwshi tolqın payda boladı.
O'qda jaylasqan ortalıqtıń bóleksi OH masofada X manbadan S (1. 2-súwret), tolqındıń derekten tezlikte tarqalıwı ushın zárúr bolǵan waqıt dawamında derekten keshlew terbelis baslanadı. v, aralıqtı basıp ótti X zarrachaga. Kórinip turıptı, olda, eger derek qashannan berli waqıt ishinde ózgerip tursa t, ol halda ortalıq bóleksi tek waqıt dawamında oynaydı (t-t), bu jerde t - terbelislerdiń derekten bólekshege shekem tarqalıw waqtı.
Keyin bul bólekshe ushın terbelis teńlemesi boladı ξ (x, t) =A sinō (t-τ), lekin t =x/v, qay jerde v to'lqinning tarqalıw tezligi modulı. Keyin ξ (x, t) =A sinō (t-x/v) tolqın teńlemesi bolıp tabıladı. hám ekenligin esapqa alıp, teńlemeni kóriniste beriw múmkin
ξ (x, t) =A gunoh2 (t/T-x/l) = A gunoh2 (n t-x/l) = A gunoh (ō t -2 px/l) = A gunoh (ō t-kx), (1. 1)
qay jerde k = 2 p/ l to'lqin nomeri. Bul erda (1. 1) kósher baǵdarı boyınsha tarqalatuǵın tegis garmonik monoxromatik tolqın (1. 3-súwret) teńlemesi. OH. Tolqın grafigi júzeki tárepten garmonik tolqın grafigiga uqsaydı, lekin olar mánisan parıq etedi.
59. ekran shetindegi difrakciya
e monoxromatik jaqtılıq jóneltirilse, difraksiya tábiyat kórinisi baqlanadı. Tuwrı hám og'gan nurlardıń interferensiyasi sebepli geometriyalıq saya tarawı shegarası qasında gezeklashuvchi jarıq hám qaranǵi koridorlar (polosalar) sisteması (kórsetilgenlik minimumlari hám maksimumlari) payda boladı.
Jaqtılıqtıń tar sańlaqtaǵı difraksiyasida da sonday tábiyat kórinisi baqlanadı. Oraylıq maksimumdan basqa tolqın tarqalıwınıń dáslepki baǵdarında kórsetilgenliktiń qaptal maksimumlari payda boladı, bulardıń og'gan nurlar payda etedi. Qaptal maksimumlarning basqa jaǵdayları tolqın uzınlıǵına baylanıslı boladı. Sol sebepli sańlaqǵa aq jaqtılıq túskeninde, sańlaq artı daǵı ekranda ol spektrlarga ajraladi`. Jaqtılıq difraksiyasidan bayqaǵısh spektral ásbaplar tayarlawda paydalanıladı.
Málim bolıwısha, eger bir ǵana sańlaq ornına parallel sańlaqlar sistemasında (difraksion pánjereden) paydalanılsa, ásbaptıń ajrata alıw ózgesheligi sezilerli ortar eken (túrli tolqın uzınlıqlarındaǵı nurlardıń iyiwlerindegi parq artadı ). Mısalı, shıyshe plastinkaǵa kóplegen parallel sızıqlar (shtrixlar ) túsirip difraksion tor soǵıw múmkin. Bir millimetrde kóbinese bir neshe júzlegen shtrixlar sanı bolıwı múmkin, olar arasındaǵı aralıq bolsa úlken anıqlıqta birdey saqlanıwı kerek.
Difraksiya hádiyseleriniń paydası menen birge, záleli de bar, olar optikalıq ásbaplardıń ajrata alıw múmkinshiligin chekleydi. Jaqtılıq dástesin difraksiya sebepli bir noqatqa toplap bolmaydı, sol sebepli buyım suwreti hátte ideal optikalıq sistemada da yoyilgan boladı. Mısalı alshaq juldız suwreti teleskopda minimal ólshemi ~λ/D bolǵan (bul jerde lyambda - jaqtılıq tolqınınıń uzınlıǵı, D - obiektiv linzasining diametri) daq retinde kórinedi. Ajıratıwdı úlkenlestiriw ushın úlken diametrli teleskop soǵıwǵa tuwrı keledi. Tap sonıń menen birge, difraksiya mikroskopda buyımdıń júdá kishi tolıq maǵlıwmatların kóriwge tosqınlıq etedi. Bul jerde ajıratıwdı úlkenlestiriw ushın tolqın uzınlıǵın kemeytiw kerek. Elektron mikroskoptıń ajıratıwı eń úlken bolıp tabıladı, onıń járdeminde hátte bólek atomlarni da kóriw múmkin.