Jaqtiliqtin tuwri siziqli taraliwi. Jaqtiliqtin tegis aynadan shagilisiwi. Tegis aynada suwretleniwdi jasaw

54..Elektromagnit tolqınlar uliwma korinisi
— waqıt boyınsha dáwirli ózgeretuǵın elektromagnit maydan (óz-ara baylanısqan Ye elektr hám N magnit maydanlar ) dıń keńislik chekli tezlik menen tarqalıw procesi. Ózgeriwshi induksiya aǵımı dúbeley elektr maydandı, ol bolsa, óz gezeginde, dúbeley magnit maydandı oyatadı. Tarqalıp atırǵan elektromagnit maydan Elektromagnit tolqınlar dep ataladı. Elektromagnit tolqınlar Kese tolqınlar bolıp, vakuumda s=3105^ tezlik menen tarqaladı.
Elektromagnit tolqınlar ózgesheliklerine ol tarqalıp atırǵan ortalıq sezilerli tásir kórsetedi. Elektromagnit tolqınlar basqa qálegen tolqınlar sıyaqlı sınıwı, tolıq ishki qaytıwı, dispersiya, interferensiya, difraksiya hádiyselerine dús keliwi múmkin. Elektromagnit tolqınlardıń barlıq qásiyetleri, olardıń oyanıw hám tarqalıw nızamları Maksvell teńlemeleri járdeminde tolıq xarakterlenedi.
55. Vavilon Sherenkov NURLANISHI,
Cherenkov—vavilov effekti — tez háreketleniwshi zaryadlanǵan bólekler (elektronlar, protonlar, kriteryalar hám b.) qandayda bir elementtan ótkende júz bolatuǵın jaqtılıq nurlanıwı. Sm. vavilov ǵayratı menen P. A. Cherenkov radiyning unurlari tásirinde taza suyıqlıqtıń jarıqlanıwın gúzeteyotib jańalıq ashqan (1934). Bul hádiyseni 1937 jılda N. E. Tamm hám I. M. Frank teoriyalıq tárepden túsintirip bergenler. Tıǵızlıǵı úlken element daǵı elektronlardıń nurlanıw júz etiwi ushın bir neshe júz mıń ev protonlar sonday tezlikke jetiwi ushın 10 million ev energiya kerek boladı (sebebi protonning massası elektronnikidan talay salmaqli). Cherenkov-vavilov teoriyasınıń ayriqsha ózgesheligi onıń jónelgenligi: jaqtılıq hár tárepke nurlanmay, bálki bólektiń háreket traektoriyası menen ótkir múyesh payda etetuǵın jóneliste nurlanadi. Nurlanıw múyeshi v kuyidagi munasábetke boysunadı : Múyesh v ni tawıp, bólek tezligin aniklash múmkin. Cherenkov-vavilov teoriyası tez bólek (elektron, proton, kriterya ) larning tezligin ólshew hám háreket baǵdarın anıqlawda qollanıladı.
56.Frenel zonalari –
keńisliktiń berilgen (R) noqatı daǵı tolqın amplitudasini anıqlawda esaplawlardı ápiwayılastırıw ushın jaqtılıq tolqın sırtı bólinetuǵın halqasımon tarawdıń (zona ) lari. Monoxromatik jaqtılıq tolqınınıń Q derekten R baqlaw noqatına tarqalıwın kóreylik (rayem). Gyuygens — Frenel Principine kóre, Q derekten R noqatqa kiyatırǵan tolqındı qosımsha S sırtında jaylasqan iybeliy dereklerden kiyatırǵan tolqınlar jıyındısı menen almastırıladı. S sirt retinde Q den kiyatırǵan sferik tolqın sırtı alınadı. Bunda S sirt, hár bir zona shetlerinen R noqatqasha bolǵan aralıqlar X/2 ge parıq etetuǵın halqasımon zonalarǵa bólinedi (X — tolqın uzınlıǵı ). Júzleri óz-ara teń bolǵan bunday zonalar Frenel zonaları dep ataladı. Eger S sirt ornına orayı O noqatda bolǵan dóńgelek tesikli tosıq qóyılsa, tesikke jup sandaǵı Frenel zonaları tolıq jaylasqan halda R noqatda qaranǵilıq baqlanadı ; tesikke toq sandaǵı Frenel zonaları tolıq jaylasqan halda bolsa R noqatda tolqın amplitudasi eń úlken bolıp, ol tosıq ulıwma bolmaǵan haldaǵınan 2-ret úlken boladı (mk" b jaǵdaylarda ). Frenel zonaları usılı optikalıqa, radio hám dawıs tolqınların úyreniw hám basqalarda qollandi.