Jumaqul Amonov 1905-1973

(P.Shoimov”Darband-qadimiy makon” tarixiy asari 31 sahifa)


Ha, bu mozorga hali ham hamqishloqlar sayyohlar ziyoratga kelishadi. Xamir qilib turgan holda toshga aylangan ayol va uni qizlarini ko’rishadi. Toshga aylangan tuya ustidan o’tib mozorning mo’miyoli suvidan choy damlab ichishadi. Shu sahifada tarixshunos olim P.Shoimovni:
Qizilqishloq, Do’ngi Qaynar,
Qarog’utsan zebo manzar,
G’urum bilan ham Boynazar,
Sen qolursan ,biz keturmiz, degan she’ridan bir parcha berilgan.
Ha, azizlar Darband atrofidagi tarixy joylarni o’ziga yarasha tarixiy ma’lumotlari bor. Qishloqda har bir qarich yer o’z nomi bilan atalgan. Bog’i bolo, Lofka, Chahak, Sesanga, G’urum Boynazar, Suvsiz Cho’lbayir, Qo’rg’on, Chambul, Qapchig’ay, Chashmi Halima,Chovdi, Sangchil, Xullas bu tarixiy joylarni nomlarini olim jurnalistlarimiz baholi qudrat ma’lumot berishga harakat qilganlar. Albatta, ustodimiz P.Shoimovni bu tarixiy asari ham Darband tarixida oltin fond sifatida saqlanishida shak-shubha yo’q.
Shunigdek, marhum P.Shoimov Darband daryosi va ko’priklari haqida ham muhim ma’lumotlarni asosli qilib bu kitoblariga joylashtirganlar.
“Darband daryosmi G’rig’li, Javpoya, Choya, Jayhun,G’o’lloq, Qizilnavr, Shasharadan boshlab , Boysun Cho’lbayir tog’lari orvali oqib keladigan daryo..Daryoga Xo’adekak,Qoramask, Navbuloq, Sarimask tog’laridagi bir necha buloqlar qo’shiladi. Daryo uzoq tog’lardan oqib kelayotganligi sababli Xo’jamoyxona mozori suvigacha iflos oqadi. Xo’jamayxondan oqayotgan daryo suvi bilan tengdir. Daryo suvi bilan xo’jamayxona suvi qo’shilgandan keyin suvningsh rangi va ta’mir o’zgaradi. Chunki Xo’jamayxonga suvi 4 qit’adan toza suvlar bo’shyicha birinchi o’rinda turadi.
Darban daryosi 1225 yildan booshlab Turgon yoki Turkon daryo deb yuritila boshlaydi. Tarixiy manbalarda yozilishicha Chingizxon 1220 yili sirdaryo orqali 120 ming sarbozi va ko’chmanchi urug’lari bilan Mavorunahnrni ishg’ol etavdi. Saimarqand va buxoroni bosi bolib 9 kunda Termiz qal’asida biror bir jonzot qvoldirmay , hammasini vqirib tashlaydi, qalhan qabristonga ayoantriadi. Qishni Amudaryo sohilida o’tkazadi. Chingizxon mapvrunnahrda ikkinchmi o’g’li Chig’atoyni boshliq etib tayinlab , o’zi mug’ulistonga ketadi.Chig’atoydan boshlab ularning eng olxirgi avlodlari 140 yil Mavorunnahrda hukmronlik qilganlar.Shu 14 yil davaomida darband daryosmi suvi eneg toza suv bo’lganligi uchun ularning askarlari har yili 6-oy darban daryosi qirg’oqlarida yashab , dam olganlar,baliq ovalaganlar Darband daryosi atrofidga bog’lar ,ekinzorlar payhon etilib , ot tuyog’i ostida ezilib keltgan.