Kristallografiya va mineralogiya

4.2. Yopiq sodda shakllar 
Yopiq sodda shakllar faqat bir xil yonlar bilan cheklangan bo‘lib, ular 
quyidagilardir: Dipiramidalar – asoslari bilan qo‘shilgan teng va o‘xshash ikki 
piramidadan iborat sodda shakllardir. Dipiramidaning ham bir necha xil turlari 
bo‘lib, ular piramida ta’rifida aytilganicha nomlanadi. 
A) triognal dipiramida; b) tetragonal dipiramida; v) geksagonal dipiramida; 
d) rombik dipiramida va yonlari ikkilangan bo‘lsa, e) ditrigonal dipiramida; j) 
ditetragonal dipiramida; i) digeksagonal dipiramida (4.4-rasm) 
Tetraedrlar bir-biriga teng, o‘xshash bo‘lgan to‘rtta uchburchaklik yonlardan 
tuzilgan sodda shakl. Tetraedrlarning har qaysi yoni teng tomonli uchburchak 
shaklida bo‘lsa, kubik tetraedr, turli tomonli uchburchak shaklida bo‘lsa, rombik 
tetraedr, teng yonli uchburchak qiyofasi bo‘lsa – tetragonal tetraedr deyiladi. 
Kubik tetraedr faqat kubik singoniya kristall shakllariga mansubdir. Shuningdek 
rombik tetraedr esa – rombik singoniyaga hos, tetragonal tetraedr esa tetragonal 
singoniya kristallariga hos shakllardir. (4.5-rasm) 
a b d 
4.5-rasm. 
a- Kubik, b - tetragonal, d- rombik tetraedr. 
Romboedr – oltita o‘xshash va teng romb ko‘rinishidagi yonlar bilan 
cheklangan shakl bo‘lib, qiyshiq kubni eslatadi (4.6-rasm). Kub shaklli qirralarini 
simdan yasab, qarama-qarshi uchlaridan cho‘zilsa shunday shakl hosil bo‘ladi. 
Skalenoedrlar 
tetragonal 
hamda 
ditrigonal 
bo‘ladi. 
Tetragonal 
tetraedrlarning har qaysi yonlarini o‘rtasidan kichik qirra hosil qilib simmetriya 
tekisligi bo‘yicha bo‘linishi – ikkilanishidan tetragonal skalenoedr, romboedr 

---

28 
yonlarini Shunga o‘xshash ikkilanishidan ditrigonal skalenoedr hosil bo‘ladi. 
Demak, tetragonal skalenoedr sakkiz yonga, ditrigonal skalenoedr esa o‘n ikki 
yonga ega bo‘ladi. (4.7-rasm) 
Trapetsoedrlar dipiramidalarga o‘xshash, lekin simmetriya tekisliklari 
o‘tkazishni tasavvur etib bo‘lmaydigan shakllardir. Bular ham ikki piramidaning 
asoslari bilan qo‘shilishidan hosil bo‘ladi. Biroq bunda birinchi piramidaning 
qirrasi ikkinchi piramidaning qirrasiga mos emas, balki yoniga to‘g‘ri keladi. 
Ya’ni, birinchi piramida ikkinchisiga nisbatan birmuncha burilgan, burilish 
burchagi elementar burchakning yarmidan kichik bo‘ladi. (4.7-rasm)