Kristallografiya va mineralogiya
Download 6.19 Mb. Pdf ko'rish
|
Kristallografiya va Mineralogiya darslik
|
4.1. Ochiq sodda shakllar Monoedr – faqat birgina yondan iborat sodda shakl. Diedr – ikkita bir-biriga teng, o‘xshash, o‘zaro kesishadigan yonlardan iborat sodda shakl. Pinakoid – ikkita bir-biriga teng, o‘xshash, parallel’ yonlardan tashkil topgan sodda shakl (pinaks – grekcha so‘z bo‘lib, taxta demakdir). (4.1-rasm) Prizmalar – parallel’ qirralar hosil qilib kesishadigan uch va undan ortiq, o‘xshash va teng yonlardan tuzilgan sodda shakl. Prizmalar uch yonli, to‘rt yonli, olti yonli bo‘ladi. Bunda birinchi-trigonal prizma, ikkinchisi – yonlari orasidagi burchak 90° bo‘lsa tetragonal prizma va yonlari orasidagi burchak 90° bo‘lmasa – rombik prizma, uchinchisi geksagonal prizma deyiladi. Prizmalarning har qaysi yoni o‘rtasidan kichik qirra bo‘yicha ajralgan – ikkilangan bo‘lishi mumkin. Bunday prizmalarni atashda yonlarini ko‘rsatadigan songa “di” old qo‘shimchasi qo‘yiladi. Ikkilangan yonlardan iborat uch yonli 23 prizma-ditrigonal prizma deb, to‘rtta ikkilangan yonlardan tuzilgan prizma - ditetragonal prizma, oltita ikkilangan yonlardan iborat prizma – digeksagonal prizma deyiladi. (4.2-rasm) 5 4.1-rasm. Ochik sodda shakllar 1-monoedr; 2-diedr; 3-pinakoid; 4-rombik prizma; 5-rombik piramida Piramidalar – qirralari bir nuqtada kesishadigan uch va undan ortiq teng va o‘xshash yonlardan tashkil topgan sodda shakllardir. Piramidalar ham prizmalarga o‘xshash bir necha turli bo‘ladi. A) trigonal (uch yonli) piramida, b) tetragonal (to‘rtta yonli) piramida, v) geksagonal (olti yonli) piramida, g) rombik (asosi rombik ko‘rinishida bo‘lgan) piramida, d) ditetragonal piramida, j) digeksagonal piramida ditrigonal piramida. (4.3-rasm) Bular kristallarda uchraydigan sodda ochiq shakldir. Bu shakllarning qaysi sinf va singoniyalarga mansub ekanligi o‘sha sinflar ta’rifida ko‘rsatib o‘tiladi. 24 a b d e f g 4.2-rasm. Prizmalar: Trigonal /a/, tetragonal /b/, geksagonal /d/, ditrigonal ditetragonal /e/, digeksagonal /f/. 25 a b d e f g 4.3-rasm. Piramidalar: Trigonal /a/, tetragonal /b/, geksagonal /d/, ditrigonal /e/, ditetragonal /f/, digeksagonal /g/. 26 a b d e f g 4.4-rasm. Dipiramidalar: a –trigonal, b –tetragonal, d –geksagonal, e-ditrigonal, f-ditetragonal, f –digeksagonal dipiramida |
