Kristallografiya va mineralogiya

8.4-rasm. 
Nazorat savollari: 
1. Koordinatsion son deb nimaga aytiladi? 

---

42 
2. Ion radiuslari nima bilan bog‘liq? 
3. Oktaedrning koordinatsion soni nechta? 
 
9. Kristallarni yonlari orasidagi burchaklarni doimiylik qonuni va 
kristallarni o‘lchash 
Bir 
moddaning 
muayyan 
sharoitlarda 
yuzaga 
kelgan 
bir 
xil 
modifikatsiyasini, kristall shakllaridagi mos yonlari (qirralari) orasidagi burchagi, 
o‘sha kristallarning tashqi qiyofasi va katta kichikligidan qat’iy nazar, doimiy – 
o‘zgarmasdir.
Bu kristallografiyaning birinchi muhim geometrik qonunidir.
Bu qonunga asosan kristall shakllarini mos yonlari orasidagi burchagiga 
qarab, ularning qanday modda kristali ekanligini juda ko‘p vaqt oladigan va 
qimmatga tushadigan kimyoviy analiz qilib ko‘rmasdan, bilish mumkin. Bunday 
usul E.S. Fedorov tomonidan ishlab chiqilgan va shu sohada maxsus qo‘llanma 
aniqlovchi yozilgan. Bundan tashqari, kristallning bir qismi bo‘lagi topilgan xolda, 
o‘sha kristall shaklining butun geometrik qiyofasini ko‘z oldimizga keltirishda va 
uni hisoblab chiqishda ham shu qonunga asoslanadi.
Shunchalik muhim ahamiyatga ega bo‘lgan bu qonunning nazariy asosi 
kristallarning paydo bo‘lishi va rivojlanish jarayoni bilan bog‘liq – ularning ichki 
qonuniy tuzilishidir. Ma’lumki, o‘sish, rivojlanish jaroyonida kristallarning yonlari 
avvalgi xolatiga nisbatan parallel ravishda o‘sadi. Bu demak, kristallarning shakli 
qanchalik katta yoki kichik bo‘lmasin, ularning yonlari orasidagi burchak, 
boshlang‘ich kristall paydo bo‘lib, boshlangan davrdagi shakl yonlari orasidagi 
burchak bilan tengdir, ya’ni bu burchaklar fazoviy panjara elementar yacheykasi 
burchaklari bilan, bular esa shu kristallni tashkil etuvchi kimyoviy modda tarkibi 
bilan bog‘liqdir.
Kristallarni tomonlari orasidagi burchakni o‘lchash uchun maxsus ishlab 
chiqilgan burchak o‘lchaydigan asboblar goniometrlardan foydalaniladi.