Loyiha toshkent davlat yuridik universiteti a. Xudaynazarov

Muqobil strategiya (Huquqni 
muhofaza qilish organlari birgalikda 
moliyaviy jinoyatlarga qarshi 
kurashish dasturini ishlab chiqib, uni 
amalda bajarishlari kerak) 
Tashqi muhit holatlari 
Hisoblash 
yo‘li 
 
Foyda 
solig‘i 
past 
Foyda 
solig‘i 
o‘rta 
Foyda 
solig‘i 
yuqori 
Kutila-
yotgan 
yutqa-
zishlar 

102 
 
p
1
=0,5 
p
2
=0,4 
p
3
=0,1 
 
Soliq to‘lamaslik jinoyatlarini oldini 
olishga qaratilgan dastur loyihasini 
qabul qilish va amalga oshirish 
1000 
0 
0 
1000*0,5 
+0*0,4+ 
0*0,1= 
500 
Noqonuniy valyuta ayirboshlash 
jinoyatlarini oldini olishga qaratilgan 
dastur loyihasini qabul qilish va 
amalga oshirish 
0 
200 
1800 
0*0,5 
+200*0,4+ 
1800*0,1= 
260
 
Yechim.  Bayes-Sevidj  qoyidasiga  ko‘ra,  kutilayotgan  yutkazishlarga  (ya’ni  500  va  260  ga) 
olib  keluvchi  strategiyalardan  minimal  kutilayotgan  yutkazishga  (ya’ni  260  ga)  keltiruvchisi 
tanlandi.  Demak,  noqonuniy  valyuta  ayirboshlash  jinoyatlarini  oldini  olishga  qaratilgan  dastur 
loyihasini qabul qilish va amalga oshirish kerak. 
8.4.  MAKSIMAL  EHTIMOLLIK  QOIDASI.  Maksimal  ehtimollik 
qoidasiga ko‘ra, eng katta ehtimollikka ega bo‘lgan tashqi muhit holatidagi 
barcha  strategiyalardan  eng  katta  yutuq  keltiruvchisi  tanlanadi
.  Agar 
maksimal ehtimollik 50% dan yuqori bo‘lsa, bu qoidani amalda ehtiyotkor 
QQQSH lar qo‘llaydi. Agar maksimal ehtimollik 50% dan kam bo‘lsa, bu 
qoidani amalda ehtiyotkor bo‘lmagan QQQSH lar qo‘llaydi. 
Muqobil strategiya (Huquqni muhofaza 
qilish organlari birgalikda moliyaviy 
jinoyatlarga qarshi kurashish dasturini 
ishlab chiqib, uni amalda bajarishlari 
kerak) 
Tashqi muhit holatlari 
 
Foyda 
solig‘i 
past  
Foyda 
solig‘i 
o‘rta 
Foyda 
solig‘i 
yuqori 
Ehtimolligi 
maksimal  
bo‘lgan 
 yutuqlar 
p
1
=0,5 
p
2
=0,4 
p
3
=0,1   
Soliq to‘lamaslik jinoyatlarini oldini 
olishga qaratilgan dastur loyihasini qabul 
qilish va amalga oshirish 
-700 
500 
2100 
-700 
Noqonuniy valyuta ayirboshlash 
jinoyatlarini oldini olishga qaratilgan 
dastur loyihasini qabul qilish va amalga 
oshirish 
300 
300 
300 
300
 
Yechim.  Maksimal  ehtimollik  qoidasiga  ko‘ra,  ehtimolligi  maksimal  bo‘lgan  yutuqlarni 
(ya’ni  -700  va    300  ni)  keltiruvchi  strategiyalardan  maksimal  yutuqni  (ya’ni  200  ni)  keltiruvchisi 
tanlanadi.  Demak,  noqonuniy  valyuta  ayirboshlash  jinoyatlarini  oldini  olishga  qaratilgan  dastur 
loyihasini qabul qilish va amalga oshirish kerak. 
8.5.  TAVAKKALNI  MINIMALLASHTIRISH  QOIDASI.  Shartli 
ravishda,  ushbu  bobda  “tavakkal”  deb  kutilayotgan  standart  chetlashishni 
tushunamiz.  Kutilayotgan  standart  chetlashish  –  bu  muayan  natijaning 
variatsiyasini  o‘lchaydigan  statistik  ko‘rsatkichdir.  Har  bir  -qarorining 
tavakkalligini hisoblash formulasi quyidagicha: 

103 
 
 
Tavakkalni 
minimallashtirish 
qoidasiga 
ko‘ra, 
yutuqlarning 
kutilayotgan  standart  chetlashishlariga  olib  keluvchi  strategiyalardan 
minimal kutilayotgan standart chetlashishga olib keluvchisi tanlanadi:  
 
 
Bu  qoidani  amalda  tavakkalni  kamaytirmoqchi  bo‘lgan  qaror  qabul 
qiluvchi  shaxslar  qo‘llaydi.  Strategiya  yutuqlarining  kutilayotgan  standart 
chetlashishi qanchalik yuqori bo‘lsa, strategiya bilan bog‘liq tavakkalchilik 
shunchalik yuqori bo‘ladi. 
Muqobil strategiya 
(Huquqni muhofaza 
qilish organlari 
birgalikda moliyaviy 
jinoyatlarga qarshi 
kurashish dasturini 
ishlab chiqib, uni amalda 
bajarishlari kerak) 
Tashqi muhit holatlari 
Hisoblash yo‘li 
 
Foyda 
solig‘i 
past  
Foyda 
solig‘i 
o‘rta 
Foyda 
solig‘i 
yuqori 
Kutila-
yotgan 
standart 
chetlashi
shlar 
p
1
=0,5 
p
2
=0,4 
p
3
=0,1 
 
Soliq to‘lamaslik 
jinoyatlarini oldini 
olishga qaratilgan dastur 
loyihasini qabul qilish va 
amalga oshirish 
-700 
500 
2100 
 
 
884,53 
Noqonuniy valyuta 
ayirboshlash 
jinoyatlarini oldini 
olishga qaratilgan dastur 
loyihasini qabul qilish va 
amalga oshirish 
300 
300 
300 
 
0
 
Yechim.  Tavakkalni  minimallashtirish  qoidasiga  ko‘ra,  yutuqlarning  kutilayotgan  standart 
chetlashishiga  (ya’ni  884,53  va  0  ga)  olib  keluvchi strategiyalardan  minimal  kutilayotgan  standart 
chetlashishga  (ya’ni  0  ga)  keltiruvchisi  tanlandi.  Demak,  noqonuniy  valyuta  ayirboshlash 
jinoyatlarini oldini olishga qaratilgan dastur loyihasini qabul qilish va amalga oshirish kerak. 
Yakuniy  qaror.  Endi  barcha  qoidalar  bo’yicha  olingan  yechimlarni 
alohida  umumlashtiruvchi  jadvalda  aks  ettiramiz.  So‘ng  oddiy  sanash 
orqali  qoyidar  bo‘yicha  eng  ko‘p  marotaba  qabul  qilingan  qaror 
aniqlanadi.  Gohida  sanash  o‘rniga  vaznga  solingan  qoyidalar  boyicha 
hisob-kitob qilinadi. 

104 
 
Yakuniy  qaror.  Xulosa  qilib  aytganda,  barcha  qoidalar  bo‘yicha  QQQSH    ikkinchi 
strategiyani  amalga  oshirishni  ma’qul  topdi.  noqonuniy  valyuta  ayirboshlash  jinoyatlarini  oldini 
olishga qaratilgan dastur loyihasini qabul qilish va amalga oshirish kerak. 
 
Muqobil strategiya 
(Huquqni muhofaza qilish 
organlari birgalikda 
moliyaviy jinoyatlarga 
qarshi kurashish dasturini 
ishlab chiqib, uni amalda 
bajarishlari kerak)
 
Tashqi muhit holatlari 
B
aye
s qoidasi
 
B
aye
s-
S
evidj
 qoidasi
 
Ma
ksim
al
 e
hti
mol
li
k
 
qoidasi
 
T
ava
kka
lni
 
mi
nim
mala
shti
rish
 
qoidasi
 
Foyda 
solig‘i 
past  
Foyda 
solig‘i 
o‘rta 
Foyda 
solig‘i 
yuqori 
p
1
=0,5 
p
2
=0,4 
p
3
=0,1 
Soliq to‘lamaslik 
jinoyatlarini oldini olishga 
qaratilgan dastur loyihasini 
qabul qilish va amalga 
oshirish 
-700 
500 
2100 
60 
500 
-
700 
884,53 
Noqonuniy valyuta 
ayirboshlash jinoyatlarini 
oldini olishga qaratilgan 
dastur loyihasini qabul 
qilish va amalga oshirish 
300 
300 
300 
300
 
260
 
300
 
0
 
8.6. 
TO‘LIQ  MA’LUMOT  (YA’NI  ANIQLIK)  NING  NARHI. 
Agar maksimal yutuqqa keltiradigan strategiya to‘g‘risidagi ma’lumot har 
bir  holat  uchun  mavjud  bo‘lsa,  u  holda  kutilayotgan  yutuq  maksimal 
bo‘ladi.  
Muqobil strategiya (Huquqni 
muhofaza qilish organlari 
birgalikda moliyaviy 
jinoyatlarga qarshi kurashish 
dasturini ishlab chiqib, uni 
amalda bajarishlari kerak) 
Tashqi muhit holatlari 
Maksimal 
kutilayotgan 
yutuq, ya’ni 
to‘liq 
ma’lumot 
sharoitidagi 
yutuq 
To‘liq 
ma’lumot 
narhi 
Foyda 
solig‘i 
past  
Foyda 
solig‘i 
o‘rta 
Foyda 
solig‘i 
yuqori 
p
1
=0,5 
p
2
=0,4 
p
3
=0,
1 
Soliq to‘lamaslik jinoyatlarini 
oldini olishga qaratilgan dastur 
loyihasini qabul qilish va 
amalga oshirish 
-700 
500
 
2100
 
300*0,5 
+500*0,4+ 
2100*0,1= 
560 
560 - 
300 = 
260
 
Noqonuniy valyuta 
ayirboshlash jinoyatlarini oldini 
olishga qaratilgan dastur 
loyihasini qabul qilish va 
amalga oshirish 
300
 
300 
300 
To‘liq  ma’lumot  sharoitidagi  yutuq  va  ehtimollik  sharoitidagi 
kutilayotgan yutuq orasidagi farq – to‘liq ma’lumot narxi deyiladi. 

105 
 
Oldingi  misol.  Demak,  to‘liq  ma’lumot  sharoitida,  qarorlar  quyidagicha  bo‘ladi:  agar  foyda 
solig‘i  past  bo‘lsa,  u  holda  noqonuniy  valyuta  ayirboshlash  jinoyatlarini  oldini  olishga  qaratilgan 
dastur  loyihasi  amalga  oshiriladi;  agar  foyda  solig‘i  o‘rta  yoki  yuqori  bo‘lsa,  u  holda  soliq 
to‘lamaslik jinoyatlarini oldini olishga qaratilgan dastur loyihasi amalga oshiriladi. 
8.7. 
QARORLAR  DARAXTI  YORDAMIDA  QAROR  QABUL 
QILISH:  STATIK  VA  DINAMIK  QARORLAR.  Qarorlar  daraxtini 
tuzish  usuli  QQQSH  uchun  tashqi  muhitning  turli  holatlariga  bog‘liq 
bo‘lgan  muqobil  qarorlarni  generatsiya  qilishga  yordam  beradi. 
Qizziqarlisi  shuki,  bir  davrdan  ikkinchi  davrga  o‘tilganda,  muqobil 
qarorlar  va  tashqi  muhit  holatlari  o‘zgarishadi.  Tegishli  yutuqlar  va 
ularning  ehtimolliklari  maxsus  qaror  qabul  qilish  mezoni  yordamida 
o‘rganiladi va natijada teegishli davr uchun optimal qaror qabul qilinadi. 
Daraxt “barglar” va “shohlar” dan tarkib topgan bo‘ladi. SHohlarda -
maqsad  funksiyasiga  oid  alomatlar,  barglarda  -  maqsad  funksiyasining 
tegishli qimatlari, bo‘g‘inlarda esa – tashqi muhit holatlari ko‘rsatiladi. 
Misol.  Toshkent  viloyati  adliya  boshqarmasi  viloyat  miqyosida  yoshlarning  huquqiy 
madaniyatini  shakllantirish  maqsadida  keyingi  yilda  huquqiy  targ‘ibot  tadbirini  o‘tkazmoqchi. 
Demak,  ikkita  muqobil  qaror  bor:  tadbirni  o‘tkazish  yoki  tadbirni  o‘tkazmaslik.  Tashqi  muhit 
holatlari  –  “Kamolot”  YOIH  tomonidan  ma’naviy-ma’rifiy  targ‘ibot  o‘tkazilishi  yoki 
o‘tkazilmasligi.  Faraz  qilaylik,  ma’naviy-ma’rifiy  targ‘ibot  o‘tkazilishi  70%  ehtimollik  bilan 
kutilyapti.  
Qarorlar                   Xodisalar 
Natija 
Kutilayotgan 
natija 
Yig‘indi 
 
 
 
50 
 
 
35 
59 
 
 
80 
 
 
24 
 
 
80 
 
 
56 
86 
 
 
100 
 
 
30 
Agar haqiqatdan ham bunday ma’naviy-ma’rifiy targ‘ibot o‘tkazilsa va boshqarma shu paytda 
huquqiy targ‘ibotni amalga oshirsa, u holda yil davomida qayd etilgan yoshlar orasidagi jinoyatlar 
soni  o‘n  ming  kishiga  nisbatan  50  tani  tashkil  etadi.  Agar,  aksincha,  ma’naviy-ma’rifiy  targ‘ibot 
o‘tkazilmasa  va  boshqarma  shu  paytda  huquqiy  targ‘ibotni  amalga  oshirsa,  u  holda  yil  davomida 
qayd etilgan yoshlar orasidagi jinoyatlar soni o‘n ming kishiga nisbatan 80 tani tashkil etadi. Agar 
0,7 
0,3 
0,7 
0,3 
Ҳуқуқий 
тарғибот 
қилиш 
Ҳуқуқий 
тарғибот 
қилмаслик 
Маънавий-
маърифий тарғибот 
қилиш 
Маънавий-
маърифий тарғибот 
қилмаслик 
Маънавий-
маърифий тарғибот 
қилиш 
Маънавий-
маърифий тарғибот 
қилмаслик 

106 
 
boshqarma  huquqiy  targ‘ibot  qilmasa,  ammo  ma’naviy-ma’rifiy  targ‘ibot  o‘tkazilsa,  u  holda 
huquqbuzarliklar  soni  o‘n  ming  kishiga  nisbatan  60  tani  tashkil  etadi.  Agar  boshqarma  huquqiy 
targ‘ibot qilmasa, hamda ma’naviy-ma’rifiy targ‘ibot o‘tkazilmasa, u holda huquqbuzarliklar soni 
o‘n ming kishiga nisbatan 100 tani tashkil etadi. 
Har  bir  qarorning  qabul  qilinishi  natijasi  solishtirilsa,  optimal  qaror  aniqlanadi.  Bizning 
misolimizda  “huquqiy  targ‘ibot  qilish”  qarorining  umumiy  kutilayotgan  natijasi  (59)  “huquqiy 
targ‘ibot  qilmaslik”  qarorining  umumiy  kutilayotgan  natijasi  (86)  dan  pastroq  chiqdi.  Demak, 
boshqarma  huquqiy  targ‘ibotni  o‘tkazish  kerak,  chunki  ma’naviy-ma’rifiy  tadbir  bilan  birgalikda 
uning  ta’siri  yanada  oshadi  va  natijada  yoshlar  orasidagi  jinoyatlar  keskin  kamayadi.  Bu 
misolimizda natija “yutkazish” ma’nosini  anglatgani  uchun minimal  natijani  tanladik.  Agar natija 
“yutuq” ma’nosini anglatganda maksimal natijani tanlar edik. Bir davrli qarorlar daraxtida yechimni 
ko‘rish mumkin. 
Yuqoridagi  misolimizdagi  qarorlar  statik  yoki  bir  davrli  qarorlar 
deyiladi.  Shu  bilan  birga,  dinamik  yoki  ko‘p  davrli  qarorlar  ham  bo‘ladi. 
Ushbu darslikda biz faqatgina statik qarorlarni ko‘rish bilan cheklanamiz. 
Tayorlanish uchun savollar: 
1.
 
Tizim  va  uning  tashqi  muhiti  holati  ehtimolligi  deganda  nimani 
tushunasiz? Misollar keltiring. 
2.
 
Bayes  qaror  qabul  qilish  qoyidalarini  tushuntirib  bering?  U  qaysi 
holda qo‘llaniladi? 
3.
 
Bayes-Sevidj,  hamda  maksimal  ehtimollik  qaror  qabul  qilish 
qoyidasini tushuntirib bering. Ular qaysi hollarda qo‘llaniladi? 
4.
 
Tavakkalni  minimallashtirish  qaror  qabul  qilish  qoyidasini 
tushuntirib bering. U qaysi holda qo‘llanadi? 
5.
 
To‘liq ma’lumot narhi deganda nimani tushunasiz?   
6.
 
Qarorlar daraxti yordamida qaror qabul qilishni tushuntirib bering. 
 
MUSTAQIL ISHLASH UCHUN KEYSLAR. 
Keys  8.1.  X  mamlakatida  aholi  huquqiy  madaniyatini  oshirish 
jarayoni  xozirgi  kunda  etarli  darajada  talabga  javob  bermayotganligi 
e’tirof  etildi.  Aholining  huquqiy  madaniyati  nisbatan  olganda  past 
bo‘lganligi  sababli  hukumat  keyingi  10  yillik  (2016-2025)  uchun  aholi 
huquqiy  madaniyatini  oshirish  chora-tadbirlari  dasturini  qabul  qilmoqchi. 
Kelajakda  jinoyatlar  soni  bo‘yicha  ma’lumot  yo‘qligi  sababli,  kelajakda 
uchta  jinoyatchilik  holatlari  ro‘y  berishi  mumkinligi  faraz  qilindi: 
jinoyatchilik  darajasi  past,  jinoyatchilik  darajasi  o‘rtacha,  jinoyatchilik 
darajasi yuqori. Shu bilan birga jinoyatchilik darajasi past bo‘lishi 10 yillik 
davrning  uch  yilida  (2016,  2017,  2018)  va  jinoyatchilik  darajasi  yuqori 
bo‘lishi shu davrning ikki yilida (2024, 2025) kuzatilishi bashorat qilindi.  
Jami uchta dastur tayorlandi va tanlab olish uchun taqdim etildi. Moliyaviy 

107 
 
imkoniyatlar  faqatgina  bitta  dasturni  amalga  oshirish  etarli  bo‘lganligi 
sababli, to‘rttasidan bittasini tanlash boyicha qaror qabul qilish lozim. 
Adliya vazirligi “Aholining huquqiy madaniyatini oshirish maqsadida 
chora-tadbirlar  dasturini“  ishlab  chiqdi  va  tanlash  uchun  taqdim  etdi. 
Mazkur dastur bo‘yicha huquqiy madaniyat indeksi:  jinoyatchilik darajasi 
yuqori  bo‘lsa  3,  jinoyatchilik  darajasi  o‘rtacha  bo‘lsa  6,  jinoyatchilik 
darajasi past bo‘lsa 9 ni tashkil etishi mumkin ekan.   
Respublika  Ma‘naviyat  va  ma‘rifat  markazi  esa  “Huquqiy 
madaniyatni  oshirish  maqsadida  chora-tadbirlar  dasturini“  ishlab  chiqdi. 
Uchbu  dastur bo‘yicha  huquqiy  madaniyat  indeksi:    jinoyatchilik  darajasi 
yuqori  bo‘lsa  2,  jinoyatchilik  darajasi  o‘rtacha  bo‘lsa  7,  jinoyatchilik 
darajasi past bo‘lsa 10 ni tashkil etishi mumkin ekan.  
Madaniyat  va  ma‘rifat  masalalari  bo‘yicha  vazirlik  esa  “Huquqiy 
madaniyatni oshirish maqsadida ommaviy axborot vositalari orqali tegishli 
chora-tadbirlarni  amalga  oshirish  dasturi”  ni  ishlab  chiqdi.  Uchbu  dastur 
bo‘yicha huquqiy madaniyat indeksi:  jinoyatchilik darajasi yuqori bo‘lsa 
4, jinoyatchilik darajasi o‘rtacha bo‘lsa 5, jinoyatchilik darajasi past bo‘lsa 
8 ni tashkil etishi mumkin ekan. 
Ushbu  keysni  yechish  jarayonida  quyidagi  savollarga  javob  berib 
keting: 
1. Tizimli muammo nima? 
2. O’rganish ob’ekti nima? Tizim nomini keltiring. 
3. O’rganish  predmetini  ta’riflang  (tizimdagi  qanaqa  jarayon 
o‘rganilyapti?). 
4.  Qaror  qabul  qilish  usulini  aniqlang  (Qaror  qabul  qilishning  qaysi 
usuli qo‘llanyapti?).  
5. Keys  shartlaridan  kelib  chiqqan  holda  tegishli  belgilar  kiriting, 
hamda  qaror  qabul  qiluvchi  shaxsning  muqobil  qarorlari  va  tashqi  muhit 
holatlarini aniqlang.  
6.  Tashqi  muhit  ehtimolliklarini  tegishli  belgilar  kiritgan  holda 
hisoblab chiqing. 
7.  Yutuqlar  jadvali  (matritsasi)  ni  tuzing.  Keysni  tavakkal  sharoitida 
qarorlar qabul qilish qoidalarini qo‘llagan holda eching. 
8. Bayes  qoidasi:  uning  mohiyatini  yoriting,    uni  keysni  yechishda 
qo‘llang, optimal qarorni qabul qiling va xulosa chiqaring. 
9. Bayes-Sevidj  qoidasi:  uning  mohiyatini  yoriting,    uni  keysni 
yechishda qo‘llang, optimal qarorni qabul qiling va xulosa chiqaring. 

108 
 
10. 
Eng  katta  ehtimollik  qoidasi:  qoidasi:  uning  mohiyatini 
yoriting,    uni  keysni  yechishda  qo‘llang,  optimal  qarorni  qabul  qiling  va 
xulosa chiqaring. 
11. Standart chetlashishni minimallashtirish qoidasi: uning mohiyatini 
yoriting,    uni  keysni  yechishda  qo‘llang,  optimal  qarorni  qabul  qiling  va 
xulosa chiqaring. 
12. Barcha olingan natijalarni jadval ko‘rinishida umumlashtiring.  
13. Olingan natijalarni solishtiring va yakuniy qaror qabul qiling. 
14. Tizimli muammoni yechish bo‘yicha taklif bering. 
 
Keys  8.2.  N  mamlakatida  jinoyatchilikka  qarshi  kurashish  jarayoni 
xozirgi  kunda  etarli  darajada  talabga  javob  bermayotganligi  e’tirof  etildi. 
Shuning uchun HMQO keyingi 10 yillik (2016-2025) uchun uchta chora-
tadbirlar  dasturlarini  ishlab  chiqib,  ulardan  bittasini  tanlab  hukumatga 
qaror  qabul  qilish  uchun  taqdim  etishmoqchi.    Kelajakdagi  aholining 
huquqiy  madaniyat  darajasi  oldindan  noma’lum.  Aholining  100  ming 
kishiga to‘gri keladigan jinoyatlar soni mezon sifatida ko‘rilmoqda (ushbu 
ko‘rsatkich  qiymatlari  yutuqlar  matritsasida  manfiy  qiymatlarda  beriladi, 
chunki  jinoyatlar  soni  qanchalik  kam  bolsa,  tegishli  dastur  shunchalik 
yahshi hisoblanadi). Shu bilan birga aholining huquqiy madaniyat darajasi 
past bo‘lishi 10 yillik davrning ikki yilida (2016, 2017) va yuqori bo‘lishi 
shu davrning uch yilida (2023, 2024, 2025) kuzatilishi bashorat qilindi.   
 Agar  birinchi  dastur  qabul  qilinsa,  u  holda:  aholining  huquqiy 
madaniyati  darajasi  past,  o‘rta  va  yuqori  bo‘lganda,  aholining  100  ming 
kishiga  to‘gri  keladigan  jinoyatlar  soni  mos  ravishda  600,  400  va  200  ni 
tashkil etadi. 
Agar  ikkinchi  dastur  qabul  qilinsa,  u  holda:  aholining  huquqiy 
madaniyati  darajasi  past,  o‘rta  va  yuqori  bo‘lganda,  aholining  100  ming 
kishiga  to‘gri  keladigan  jinoyatlar  soni  mos  ravishda  500,  350  va  300  ni 
tashkil etadi. 
Agar  uchinchi  dastur  qabul  qilinsa,  u  holda:  aholining  huquqiy 
madaniyati  darajasi  past,  o‘rta  va  yuqori  bo‘lganda,  aholining  100  ming 
kishiga  to‘gri  keladigan  jinoyatlar  soni  mos  ravishda  450,  400  va  350  ni 
tashkil etadi. 
Ushbu  keysni  yechish  jarayonida  quyidagi  savollarga  javob  berib 
keting: 
1. Tizimli muammo nima? 
2. O’rganish ob’ekti nima? Tizim nomini keltiring. 

109 
 
3. O’rganish  predmetini  ta’riflang  (tizimdagi  qanaqa  jarayon 
o‘rganilyapti?). 
4.  Qaror  qabul  qilish  usulini  aniqlang  (Qaror  qabul  qilishning  qaysi 
usuli qo‘llanyapti?).  
5. Keys  shartlaridan  kelib  chiqqan  holda  tegishli  belgilar  kiriting, 
hamda  qaror  qabul  qiluvchi  shaxsning  muqobil  qarorlari  va  tashqi  muhit 
holatlarini aniqlang.  
6.  Tashqi  muhit  ehtimolliklarini  tegishli  belgilar  kiritgan  holda 
hisoblab chiqing. 
7.  Yutuqlar  jadvali  (matritsasi)  ni  tuzing.  Keysni  tavakkal  sharoitida 
qarorlar qabul qilish qoidalarini qo‘llagan holda eching. 
8. Bayes  qoidasi:  uning  mohiyatini  yoriting,    uni  keysni  yechishda 
qo‘llang, optimal qarorni qabul qiling va xulosa chiqaring. 
9. Bayes-Sevidj  qoidasi:  uning  mohiyatini  yoriting,    uni  keysni 
yechishda qo‘llang, optimal qarorni qabul qiling va xulosa chiqaring. 
10. 
Eng  katta  ehtimollik  qoidasi:  qoidasi:  uning  mohiyatini 
yoriting,    uni  keysni  yechishda  qo‘llang,  optimal  qarorni  qabul  qiling  va 
xulosa chiqaring. 
11. Standart chetlashishni minimallashtirish qoidasi: uning mohiyatini 
yoriting,    uni  keysni  yechishda  qo‘llang,  optimal  qarorni  qabul  qiling  va 
xulosa chiqaring. 
12. Barcha olingan natijalarni jadval ko‘rinishida umumlashtiring.  
13. Olingan natijalarni solishtiring va yakuniy qaror qabul qiling. 
14. Tizimli muammoni yechish bo‘yicha taklif bering. 
  
 
 
 
 
 
 
 

110 
 
9-MAVZU. EHTIMOLLI SHAROITDA MURAKKAB TIZIM 
STATIKASINING SABAB-OQIBATLI TAHLILI: 
KORRELYASION-REGRESSION TAHLIL USULLARI 
 
Reja: 
9.1.  Kauzallik tahlili 
9.2.  Bosh to‘plamlar va tanlanma reprezentativ to‘plamlar 
9.3.  O‘rganilayotgan tasodifiy o‘lchamning normal taqsimlanganligi 
9.4.  Tanlanma ma’lumotlarni korrelyasion tahlil qilish 
9.5.  Tanlanma ma’lumotlarni regression tahlil qilish 
  
Tizimga  oid  miqdoriy  ma’lumotlar  ko‘pincha  jadval  ko‘rinishida 
mavjud  bo‘ladi.  Huquqiy  sohada  turli  statistik  ko‘rsatkichlar  bor.  Ular 
orasidagi  bog‘liqliklarni  aniqlash  maqsadida  korrelyasion  tahlil 
qo‘llaniladi.  Bir  ko‘rsatkichning  ikkinchi  ko‘rsatkichga  qanaqa  ta’sir 
etishini  o‘rganish  maqsadida  esa  regression  tahlil  amalga  oshiriladi. 
Odatda  ikkala  tahlil  turi  birin-ketin  amalga  oshiriladi  va  shuning  uchun 
korrelyasion-regression  tahlil  haqida  gapirsa  bo‘ladi.  Ushbu  bobda  biz 
statik  holatdagi  tizimlarning  tahlilini  olib  boramiz,  ya’ni  vaqt  rol 
o‘ynamaydi deb faraz qilamiz.