Magmatik jinslar

Magmatik tog’ jinslari

Aksessor yoki kam uchraydigan minerallar

Tasodifiy yoki jins uchun begona minerallar

MAGMATIK JINSLARNING
MINERALOGIK TARKIBI

Asosiy jins hosil qiluvchi minerallar

Ikkilamchi minerallar


MINERALLAR

Magma tog’ jinslari, Yuqori mantiya (astenosfera) va litosfera quyi qismidagi

Yuqori temperaturali silikatli tabiiy eritma magmaning kristallanishi natijasida hosil
bo'ladi. Magmaning paydo bo'lish sharoitiga qarab turli tarkibdagi magmalar hosil
bo'ladi. Magmaning kristallanishi natijasida, ichidagi uchuvchan komponentlarning bir
qismi kamayadi; buning natijasida magmaning va undan hosil bo'luvchi jinslarning
kimyoviy tarkibi turlicha bo'ladi.
Magma tog’ jinslarining mineral tarkibi va strukturasiga qarab sinflarga bo'lish
mumkin.
Magmaning asosiy tarkibini tashkil qiluvchi kimyoviy komponentlarga, ya'ni
oksidlarga SiO2, TiO2, A12O3, Fe2O3, FeO, MgO, CaO, N2O, K2O va uchuvchan
komponentlarga esa H2O, CO2, SO2, F, B, C1 kiradi (juda oz miqdorda oksidlar va
boshqa elementlar uchraydi).
Magmaning quyuq va suyuqligi uning kimyoviy tarkibiga ta'sir ko'rsatadi va bu
o'rinda kremniy oksidi (SiO2) muhim o'rinni egallaydi. Bu oksidga boy magma (nordon)
ancha quyuq (hamirsimon), kambag’allari esa temir va magniyga boy bo'lganlari (asos
va o'ta asos) suyuq bo'ladilar. Shuning uchun ham intruziv jinslarning orasida nordon
tog’ jinslari, effuzivlarning ichida esa asos (bazal’t) lari ko'proq bo'ladi.
Magma tog’ jinslarini hosil qiluvchi minerallar genetik belgilariga, ikkilamchi va
kristallooptik xususiyatiga qarab shaffof va noshaffofga bo'linadi. Birlamchi mineral
magma eritmasidan to'g’ridan-to'g’ri kristallanib ajralib chiqqan, ikkilamchilari esa
eritmaning to'la kristallanishidan hosil bo'lgan birlamchi mineralning o'zgarishidan yoki eritmadan ajrab chiqib yoriqlar va bo'shliqlarning to'lib qolishidan hosil bo'ladilar.
Birlamchi minerallar muhim va aktsessor (aralashma ikkinchi darajali)
minerallarga bo'linadi.
Birinchisi - rangsiz va rangdorlarga bo'linadi.
 Rangsizlarga kvarts, dala shpatlari (ortoklaz, sinidin, mikroklin, anortoklaz,
plagioklazlar), fel’dshpatoidlar (nefelin, sodalit, leytsit),
 rangdorlarga-slyudalar (biotit, muskovit, flagopit), amfibollar, piroksenlar va
olivinlar) gruppalari kiradi. Slyudalar rangdorlarga o'tish minerallari bo'lib, ulardan
muskovit rangsizlar jumlasidandir
Mineral tarkiblariga qarab magma tog’ jinslarining sinflarga bo'linishi juda sodda
va qulay. Chunki to'la kristal-langan jinslarning mineral tarkibiga qarab bo'linishini
aniqlash ancha qulay. Biroq to'la kristallanmagan jinslar uchun ancha qiyinchiliklarga
duch kelinadi.
Magma tog’ jinslarining mineral va kimyoviy tarkibi odatda bir-biri bilan
chambarchas bog’liq.
Sinflarga bo'luvchi muhim jins hosil qiluvchi minerallarga kvarts, dala shpatlari va
fel’dshpatoidlar kiradi. Shunga ko'ra magma jinslar kvartsli va kvartssizlarga bo'linadi.
Dala shpatlariga qarab, ular kaliy shpatli va plagioklazli, shuningdek aralashgan
jinslarga bo'linadi. Nihoyat fel’dshpatoidli jinslar gruppasi ham mavjud.
Magmatik tog’ jinslari uch xil xususiyatiga ko'ra, ya'ni hosil bo'lish sharoitlariga
(genezisiga), kimyoviy tarkibiga va mineral tarkibiga qarab sinflarga bo'linadi