Mamadmusa mamadazimov
va tungi qismlarida bir xil b o ‘lib, selsiy shkalasida minus 133 gradus
Download 320.92 Kb. Pdf ko'rish
|
|
191 va tungi qismlarida bir xil b o ‘lib, selsiy shkalasida minus 133 gradus ekanligi qayd qilingan. Sayyora haqida q o ‘lga kiritilgan eng so‘nggi m a’lumotlar asosida uning ichki tuzilishi matematik modellashtirildi. Ushbu modelga k o ‘ra, Yupiter atmosferasining balandligi 2 mingdan 6,5 ming kilometrgacha cho‘zilgan. Agar o ‘rtacha balandlik (4,2 ming km) atmosfera qatlamining tubidagi bosim hisoblansa, uning m iqdori 200 m ing atm osferaga, tem peratura esa 2000 gradusga teng b o ‘ladi. Sayyora sirti suyuq vodorodning geliyli aralashmasidan iborat g ‘ovak okean ko'rinishida b o iib , taxminan 0,91 sayyora radiusiga teng. Aftidan ularning tizimli h arak ati M u sh ta riy n in g m a g n it m ayd on in i vujudga k eltirad i. Hisoblashlar taxminan 0,74 sayyora radiusi chuqurligidan so ‘ng 1 million atmosferali bosimda vodorod suyuq metall holatiga o'tishini k o‘rsatadi. Nihoyat, bu modelga ko‘ra markaziy qism metall silikatlar, magnit oksidi, temir va nikel metallari aralashmasidan iborat qaynoq suyuq yadrodan tashkil topgan (104 d-rasm). Bu qismda bosim 20 ч- 100 mln atmosferaga yetgani holda, temperatura 15 -f- 25 ming gradusga yetadi. Yupiter o ‘z yoidoshlari bilan katta bir «oilani» tashkil qiladi, uning atrofida 50 dan ortiq y o id o sh aylanadi. Bu «оу» lardan to‘rtta eng yirigi 1610-yilda G. Galiley tomonidan topilgan b o iib , ular Galiley yoidoshlari deyiladi. Mushtariy yoidoshlarini 3 guruhga b o iish mumkin. Birinchi guruhga yirik to ‘rtta Galiley yoidoshlari (Io, Yevropa, Ganimed, K allisto) va GAN I MED KALLISTO 105-rasm. Yupiterning Galiley yo'ldoshlari 192 uning sirtidan atigi 110 ming kilometr masofada aylanuvchi Amalteya kiradi (105-rasm). Bu guruhning eng uzoq y oid osh i Kallisto sayyoradan 1,8 m ln kilometr narida uning atrofida 16,7 Yer sutkasiga teng davr bilan aylanadi. Unda eng kichik yo ‘ldosh Amalteya bo‘lib, diametri 150 km, eng yirigi Kallistoniki esa 5300 kilometrdir. Galiley y o ‘ldoshlarining o ‘rtacha zichligi, sayyoradan uzoqlashgan sayin 3,2-3,6 g/sm 3 dan (Io uchun) 1,6 g/sm 3 gacha (Kallisto uchun) kamayadi. «Pioner-10»ning m a iu m qilishicha, Ganimed va Io ning atrofida atmosfera mavjud. Ganim ed sirtida temperatura selsiy shkalasida minus 115 gradusga boradi. G a liley y o ‘ldoshlarining albedosini (Quyosh nurlarini qaytara olish qobiliyatlarini) o ‘rganish ularning sirti qalin muz bilan qoplangan degan taxminni beradi. Uchinchi guruh y o ‘ldoshlari sayyoradan o ‘rtacha 23 mln kilometr m asofada taxminan 2 yillik davr bilan aylanadi. 7-§. S atu rn (Zuhal) Sayyora qadimgi Rimning vaqt va taqdir xudosi - Saturn nomi bilan atalgan. U arablarda Zuhal, yunonlarda Kronos nomi bilan 'yuritilgan b o iib , Quyosh sistemasining qurollanmagan ko‘z bilan ko'rish mumkin b o ig a n oxirgi sayyorasidir. Shuning uchun ham qadimda uzoq yillar Z uhalning orbitasi Quyosh sistemasining chegarasi deb ta ’kidlangan. Saturn kattaligi jihatidan faqat Yupiterdan keyin turadi, uning diametri 120 m ing 800 kilometr (106-rasm). Quyoshdan o'rtacha uzoqligi 9,5 astronom ik birlik, ya’ni 1 milliard 427 million kilometr narida yotadi. M assasi Yernikidan 95 marta ortiq, zichligi 0,7 g/sm3. Uning sirtida erkin tushuv tezlanishi 11 m/s2ga teng. Orbitasi b o ‘ylab halqali bu sayyora sekundiga 9,6 kilometr tezlik bilan uchib, 29 y ilu 5 oy 16 kun deganda Q uyosh atrofini bir marta t o ia aylanib chiqadi. Saturnning o ‘z o ‘qi atrofida aylanishi Y u p ite r n ik i kabi turli k e n g lik la r d a turlichadir. Ekvator zonasining aylanish davri 10 soatu 14 minut b o ig a n i holda, q u tb g a y a q in rayonlari 10 s o a tu 28 m in u tli davr bilan aylanadi. 106-rasm. Halqali Saturn 193 Sayyoraning ekvator tekisligi uning orbita tekisligiga 26 gradus 45 minutli burchakka og‘ishgan. Saturn, atrofida eni 60 ming kilometrgacha, qalinligi 10-15 kilometrgacha yetadigan halqasi borligi bilan boshqa sayyoralardan keskin farq qiladi. Garchi bu halqa dastlab 1610-yili G. G aliley tom onidan kuzatilgan b o ‘lsa-da, olim halqaning haqiqiy shaklini belgilab bera olmadi. Buning sabablaridan biri G alileyning «qo ib ola» teleskopida yasalgan tasvirning sifatsizligi b o ‘lsa, ikkinchisi - o ‘sha davrda sayyora Yerga «yonbosh» turgani tufayli uning halqasi kuzatuvchiga qirrasi bilan ko'ringanida edi. Saturnning bu xilda «yonbosh» turishi Q uyosh atrofini bir marta t o ‘la aylanib chiqishi davomida Yerda ikki marta kuzatiladi. K eyingi yillarga tegishli tadqiqotlar sayyora halqasi haqidagi m a’lumotlami keskin boyitdi. Satumni o ‘rganishda yirik qadam 1979-yilning 1-sentyabrida 6 yillik sayyoralararo «sayr»dan so‘ng Zuhaldan 21 ming 400 kilometr naridan o ‘tgan Amerikaning «Pioner-XI» avtomatik stansiyasi tomonidan qo‘yildi. U astronom M.S. Bobrov natijalarini m a’lum darajada tasdiqlab, halqa zarralarining kattaliklari bir necha santimetrgacha borib, o ‘rtacha bir santimetr atrofida ekanligini ma’lum qildi. Avtomatik stansiya diametri 400 kilometrcha keladigan sayyoraning yangi yoid osh in i topdi. Spektroskopik va radiometrik kuzatishlarga tayanib aniqlangan xalqa temperaturasi esa minus 200 gradusga yaqin b oiib chiqdi. 107-rasm. Saturn halqalari «Voyajer»lar nigohida 194 Suyuq vodorod Suyuq metalli vodorod 108-rasm. Saturnning ichki tuzilishi 1980-yilning kuzida Saturn yaqinidan A Q S H n in g bosh q a bir sta n siya si - «V oyajer-1» o ‘tdi. O g'irligi 825 kilo- grammli bu stansiya 1977-yilning 5-sen- tyabrida «T itan-K entavr» uchiruvchi raketa yordamida Yerdan Zuhalga tomon y o ‘l olgan edi. S tan siyan in g sayyora yaqinidan turib olgan rasmlari halqa o ‘nlab, hatto yuzlab mustaqil halqacha- lardan tuzilganini va uning tekisligida k a tta lig i 80 k ilo m etrg a ch a b o ‘lgan mayda-mitti yoidoshlar ham aylanishini m a’lum qildi (107-rasm). Spektroskopik va radiometrik m etodlar yordam idagi kuzatishlar sayyora sirtida tem peratura Selsiy shkalasida minus 180° atrofida ekanligini qayd qildi. Sayyora atm osferasida Y u p itern ik id agi kabi m etan gazi bilan birgalikda ammiak uchraydi. 1974-yili sayyora atmosferasida etan (C2H6) topildi. Zuhalning element tarkibi Quyoshnikidan farq qilmay, vodorod va geliy 99% ni tashkil etadi deb qaraladi. Sayyora atmosferasi markazga tom on zichlasha borib, bosim va temperatura kritik qiymatdan ortishi bilan (vodorod uchun 3 atm va 33°K) u, keskin chegarasiz suyuq holatga (suyuq vodorod) o ‘ta boshlaydi (108-rasm). Saturnning atrofida sezilarli magnit maydoni mavjudligi «Pioner-XI» tomonidan aniqlandi. Yer va Yupiterning magnit maydonlaridan farqli o ia ro q , bu sayyoraning magnit o ‘qi uning aylanish o ‘qi bilan ustma-ust tushadi. Mimas Tefiya Reya Enselad Diona T itan Giperion Feba Yapet 109-rasm. Saturnning yirik y o ‘ldoshlari 195 Saturn yo‘ldoshlaridan eng yirigi Titan b o ‘lib, Quyosh sistemasidagi sayyoralarning «oy»laridan kattaligi jihatidan ikkinchi o ‘rinda, y a’ni Ganimeddan (Yupiter yoidoshi) keyin turadi. Diametri 4850 kilometr. 1949-yildayoq J.K oyper Titan spektrida m etanning «iz»larini k o ‘rib, sayyoraning bu yo‘ldoshi qalin atmosferaga ega ekanligini birinchi bo‘lib aniqladi. K eyinchalik T itan atm osferasida yetarlicha k o ‘p m iqdorda v o d o ro d k u z a tild i. Z u h a ln in g bu yirik y o ‘ld o sh i h a q id a o lin g an m a’lumotlar, 1979-yil 9-sentyabrda Titandan 356 ming kilometr naridan o ‘tg a n «P io ner-X I» a v to m a tik stan siy asi ta d q iq o tla ri b ila n to ‘la tasdiqlandi. Shuningdek, bu kosmik apparat yordamida Saturnning yana bir yoidoshi topildi va u kosmik stansiya sharafiga «Pioner qoyasi» degan nom oldi. Saturn yoidoshlaridan yana biri - Yapet (diametri 425 kilometr) sirt tuzilishi jih atidan ju d a «rang-barang»ligi bilan kishi diqqatini o ‘ziga to rtadi. Bu y o id o sh n in g ravshanligi, Saturn atrofida aylanish davri davomida qariyb olti m artagacha o ‘zgaradi. Buning ikkita sababi b oiish i m u m kin: b irin c h isig a k o ‘ra Y ap et sferik fo rm ag a ega em as deb tushuntirilsa, ikkinchisi Saturn yoidoshining yorug‘ va q o ro n g i yarim sharlari Quyosh nurlarini ikki xil qaytarishi natijasi deb uqtiriladi. 1980 yili «Voyadjer-1» Saturn yaqinidan o ‘tayotib, uning 6 ta yangi yoidoshini topdi.Ayni paytda bu sayyora atrofida topilgan yoidoshlar soni 30 tadan ortiq (109-rasm). Vaqt va taqdir xudosiga tegishli asosiy jum boq uning atrofida bunday yirik halqaning paydo b o iish i tarixidir. Shuningdek, nima uchun sayyora sirtida o ‘rtacha ellik ming kilometrcha narida aylanuvchi bu tosh chang va muz b o iak ch alari vaqt o'tishi bilan qo‘shilib uning yoidoshiga aylana o lm a y d i, deg an sav o l h am a s tro n o m la r « u y q u sin i q o c h irg a n » m uam m olardan hisoblanadi. Sayyoraning paydo b o iish i, uni tushuntirishga qaratilgan gipotezalar ichida fransuz astronom i Roshning ilmiy farazi diqqatga sazovordir. Bu nazariyaga k o ‘ra, sayyoralarning y o id o sh la ri, markaziy sayyoradan m a ’lum kritik m asofadan kichik oraliqda mustaqil yashay olmas ekan. Saturn uchun hisoblangan bu kritik masofa, uning ikki yarim radiusiga (150 ming kilometrga) teng b o iib chiqdi. Agar sayyora yoidoshlaridan biri unga aniqlangan bu m asofadan yaqin kelsa, sayyoraning tortishish m aydoni vujudga keltirg an k o 'ta rish kuchining gradiyenti t a ’sirida y o id o sh halokatga yuz tutib, parchalanib ketadi. Hisobi joyida b o ig a n 196 bu nazariyaga k o ‘ra Saturnning halqasi, sayyoraning yoidoshlaridan birining qadimda «ehtiyotsizlik» qilib unga yaqin kelgani tufayli b o ‘Isa kerak, degan gumonning tugilishiga sabab bo‘ldi. Keyinchalik sayyoralar atrofidagi 2,5 sayyora radiusiga teng kritik m asofa hamma sayyoralar uchun ham o'rinli b o ig a n umumiy qonun ekanligi tasdiqlandi va bu kritik masofa chegarasi - gipoteza muallifi sharafiga, Rosh chegarasi deb yuritiladigan b o id i. Darvoqe’, yana shuni aytish joizki, Zuhalning uchinchi topilgan y o id o sh i Yanus ham bu kritik chegaraga juda yaqin b o iib , kelajakda mazkur yoidoshning ham halok b o iish i ehtimoli oz emas. 8-§. Uran Uran sayyorasi aslida m usiqachi, keyinchalik mashhur astronom darajasiga koiarilgan V. Gershel tomonidan 1781-yili tasodifan topildi. M aiu m boiishicha, sayyora ochilgunga qadar qariyb yuz yilcha ilgaridan kuzatilib kelingan ekan. Biroq astronom lar unga har doim xira bir yulduzcha sifatida qarab, ortiqcha e ’tibor bermagan ekanlar. Sayyora orbitasini birinchi b o iib peterburglik akademik A.I. Leksel hisoblab chiqdi. Uranning diametri 51 ming 200 kilometr. Massasi Yernikidan 14,6 marta katta, o'rtacha zichligi 1,27 g/sm3. Bu sayyora Quyoshdan o'rtacha 19,2 astronom ik birlik m asofada uning atrofida aylanadi. Sayyora gardishini ko'rish uchun uni kam deganda 100 martacha kattalashtiruvchi teleskopda kuzatish zarur b o ia d i. Uranning orbital tezligi sekundiga 0,8 kilometrni tashkil qiladi va Quyosh atrofida 84 yilda bir marta aylanib chiqadi. Biroq u o ‘z o ‘qi atrofida nisbatan tez aylanadi. Sutkasining uzunligi 16 soatu 24 minutni tashkil etadi. Garchi sayyora sirti detallarini k o ‘rib b o im a sa -d a , davriy ravishda uning sirti ravshanligi o ‘zgarib turishi yaqqol seziladi. 1986-yilning 24-yanvarida AQ SH ning «V oyadjer-2» sayyoralararo a v to m a tik stansiyasi Yerdan jo'naganidan 8 yarim yil 110-rasm. Uranning ichki tuzilishi 197 keyin Uran sayyorasidan 81 ming 200 kilometr naridan o‘tayotib u 12 foizga yaqin geliy va taxminan 3 foiz metandan tashkil topganini aniqladi Olingan m a’lumotlar, uning markazida radiusi 0,3 sayyora radiusiga teng masofagacha og‘ir elementlar - silikat, metal va metan, ammiak hamda suv birikmasidan vujudga kelgan muzdan tashkil topgan yadrosi borligini tasdiqladi. Y adro esa, taxm inan 0,7 sayyora radiusigacha boruvchi vodorod va geliyning qalin p o ‘stlo g ‘i bilan o ‘ralganligini m a’lum qiladi ( 110-rasm). 1977-yilning 10-martida Uranning «hayoti»ga tegishli qiziq bir yangilik ochildi: uning atrofida ham, Saturn atrofidagi kabi halqa topildi. Bu kuni am erikalik yosh astron om olim lardan J.E llio t, E.D anxem va D .M inklar «uchar observatoriya» deb nom olgan maxsus samolyotga o ‘rnatilgan teleskop orqali U ranning SAO - 158687 deb nom langan yulduzni bekitib o ‘tishini kuzatishdi. K utilm aganda yulduzning U ran bilan to ‘silishiga 40 m inut qolganda uning ravshanligi keskin kamayib, bir necha sekunddan so ‘ng dastlabki holatga kelgan. Shundan so'ng say y o ra yu ld uzni t o ‘sgu n g a q a d a r b u n d ay hoi yana to ‘r t m a rta qaytarilgan. Va nihoyat, yulduzning sayyora diski bilan to ‘silishi 25 minutcha davom etgach, yana navbat bilan yulduzning ravshanligi oldingi to ‘silish davri bilan besh m arta kamayib, so‘ngra avvalgi holatiga kelgan. Kuzatuvchilar bunday hodisaning sababi, Uran atrofida birin-ketin beshta halqa joylashganligida deb to ‘g‘ri aniqlashdi. Keyinchalik Uran halqalarini o ‘rganishlar, ular sayyora markazida 42 mingdan 51 ming kilometrgacha masofa orasida joylashganini va kengligi o'rtacha 4-8 kilometr atrofida bo‘lib, eng ch e k k ad ag isin ik i 50 k ilo m etrg ach a borishini aniqlandi ( 111-rasm). Hozircha U ran atrofida halqa qanday payd o b o ‘lganiga olim lar ja v o b to p a olganlaricha yo‘q. S ay y o ran in g ek v a to ri o rb ita s i tekisligiga 97°55' burchak ostida yotib, uning aylanish yo‘nalishi Veneraniki kabi barcha boshqa sayyoralarning aylanish yo'nalishiga qarama-qarshi b o ia d i. Bu esa, o ‘z navbatida, sayyorada yil fasllari- ning va kecha-kunduzning almashinuviga 111-rasm. «Voyajer-2» avtomatik stansiyasi (AQSH) tomonidan topilgan Uran halqalari 198 qiziq bir tus beradi. Jumladan, U ranning qutblarida 21 yil davomida Q uyosh doim o gorizontdan k o ‘tarilib boradi. So‘ngra shuncha vaqt tushadi. Binobarin, qutblarda bir kecha-kunduz 84 yil, 30° li kenglamasida 28 yil, 60° li kenglamasida esa 56 yil davom etadi. Sayyoraning m a iu m bir yarim sharida yoz ham bir necha yil davom etadi, biroq Quyoshning tafti ungacha yaxshi yetib bormaydi, chunki U ran osmonida Quyosh gardishi atigi 2' yaqin burchak ostid a k o ‘rinadi xolos. U ra n sirtini radionurlar asosida o ich ash lar, uning o ‘rtacha tem peraturasi Selsiy shkalasida minus 200 gradus ekanligini m aiu m qildi. U ran asosan vodorod va geliydan tashkil topgan b o iib , unda qisman metan ham borligi aniqlangan. Bugun m azkur sayyoraning atrofida topilgan yoidoshlar soni 21ta. Shulardan ikkita eng yirigi Gershel tomonidan topilib, Titaniya va Oberon deb nomlangan. Birinchi marta bu nomlar fransuz eposida XII asrdan so‘ng uchraydi. Keyinroq bu nomlar bilan V. Shekspiming «Yozgi tundagi tush» komediyasi qahramonlari yuritilgandan so‘ng ular ayniqsa, ommabop boidi. U ranning bu yoidoshlari topilgandan 64 yil o'tgach, astronom Lassel sayyoraning yana ikki yoidoshini ham Shekspir asarlarining qahramonlari nomlari bilan Umbriyel va Ariyel deb atadi. Va nihoyat, 48 yili J. Koyper U ranning beshinchi yoidoshini topdi va a n ’anaga ko ‘ra, Shekspiming «Bo‘ron» ertak-piyesasi qahramoni - M iranda nomi bilan atadi. Sayyoraning dastlabki topilgan beshta yoidoshi ham uning atrofida, sayyoraning aylanish yo‘nalishi bilan bir xil aylanadi. Aylanish tekisliklari Uranning ekvator tekisligiga juda yaqin. 1. Belinda 2. Kressida 3. Porsiya 12345678 9 4. Rozalinda Oberon Titaniya Umbriel Ariel Miranda Pak 5- P“dcmr>na 6. Julyeiia 7. Ilianka 8. Ofeiiya 9. Kordeliya 112-rasm. Uranning yoid oshlari 199 Bir « U ran yili» davom ida uning yo ‘ld o sh larin i ikki m a rta yon tom onidan va ikki marta qutb tomonidan ko‘rish mumkin. U ranning magnit maydoni kuchsiz bo'lib, u sayyoradan 0,6 million kilometrgacha cho‘zilgan va Yerning radiatsion poyaslari kabi plazma bilan to ‘latilgan. K o‘rinma bulutlar bilan qoplangan balandlikda (bosim 0,5 bar ga teng) dipol maydonining kuchlanganligi 0,23 Ersted atrofida. M agnit dipolning o ‘qi, sayyoraning aylanish o ‘qi bilan 60° li burchakni tashkil etadi. Oxirgi yillarda U ranni Y erdan turib o ‘rganishlar natijasida uning atrofida dastlab 5 ta, keyinroq esa 9 ta halqasi borligi topildi. «Voyadjer-2» U ran m arkazidan 50 ming kilometr masofada uning o‘ninchi halqasini kashf etdi. Dastlabki m a’lumotlar ushbu halqa «toshlari»ning o‘lchamtari, ayrim hollarda bir metrgacha borishini m a’lum qildi. S a y y o ra la ra ro bu stan siya, U ran n in g M iran d a deb n o m lan g an y o id o sh d an 29 ming kilometrli masofadan o ‘tayotib sayyoraga tegishli bu «oy»ning relyefi - kraterlar, vodiylar, tog* tizmalari va jarliklardan iborat ekanligini aniqladi. Avtomatik stansiya sayyoraning Oberon deb a ta la d ig a n y o ‘ld oshida balan d ligi 6 kilom etrga teng to g ‘ni topdi. «Voyadjer-2» U ranning shu paytgacha bizga n om a’lum bo‘lgan 10 ta yangi yo‘ldoshini ochdi, ulardan eng kattasining diametri 160 kilometr b o ‘lib, sayyora atrofida 18 soatlik davr bilan aylanadi ( 112-rasm.). 9-§. N eptun 1820-yilga q a d a r Q uyosh oilasi asosan quyidagi yettita sayyora M erkuriy, Venera, Yer, Mars, Yupiter, Saturn va U ran hamda ularning yoid osh larid an tashkil topgan deb qaralardi. 1820-yili p arijlik a stro n o m A. B uvar Y u p iter, S aturn va U ran koordinatalari jadvalini juda k atta aniqlik bilan hisobladi. Biroq o ‘n yil o 'tg ach , U ran oldindan hisoblangan o ‘z o ‘rnidan 200 sekundli yoyga ilgarilab ketdi. Y ana o ‘n yil o ‘tgach, ilgarilash 90 sekundga, 1846-yilga kelib esa 128 sekundga yetdi. A stronom lar U ranning harakatidagi bu chetlashish uning orbitasidan tashqaridagi boshqa sayyoraning t a ’siri tufayli degan qarorga keldilar. Bunday m urakkab m atem atik masalani hal qilish uchun ayni vaqtda bir-biridan bexabar holda ikki astronom «bel bog‘ladi». Bulardan biri fran su z m atem atigi U .Levere, ikkinchisi esa, yosh ingliz astro n o m i 200 J. A dam s edi. 1846-yili m a te m a tik hisobdan sayyora-ning o ‘rni aniqlangach, U .Levere teleskopik yulduzlarning t o i a x a rita si bor b o ig a n Berlin o b serv ato - riy asig a m u ro ja a t qiladi. 1846-yil 23- sentyabrida bu observatoriya astronom , professor M. Galle sayyorani Levere aytgan joyidan atigi bir gradus naridan topdi. U dengiz va okeanlar xudosi N eptun nom i bilan ataldi. Bu sayyora osmonda «qurollanmagan» k o ‘z b ilan k o 'r is h m u m k in b o i g a n yulduzdan olti m artacha xira k o 'rin a d i, biroq shunga qaram ay uni anchayin kuchsiz teleskop bilan ham k o ‘rsa bo iad i. Qizig‘i shundaki, Neptun kashf etilishidan ancha ilgari, 1795-yilining 8 va 10- mayida astronom Laland ikki m arta kuzatdi. Biroq o ‘shanda u sayyorani xira bir yulduz deb o ‘ylab, bu ikki k u n d a olingan foto plastinkalarda kuzatilgan sayyora siljishini - o ichashning xatoligidan deb tushundi. Agar o'shanda Laland xulosa qilishga shoshilmay, yana bir-ikki kun bu «xira yulduzcha» ni e’tibor bilan kuzatganda edi, ehtimol u Neptunni Levere va Galledan yarim asr oldin topgan boiarmidi?! N eptun U randan birozgina kichik b o iib , uning diam etri 50 ming kilometrdir. Zichligi 1 kub santimetrida 1,6 gramm. Quyoshdan o'rtacha uzoqligi 30,1 astronomik birlik. M assasi Yernikidan 17,2 m arta katta. Sayyoraning orbital tezligi sekundiga 5,5 kilometr b o iib , Quyosh atrofida aylanish davri 164 yilu 280 kun. O lz o ‘qi atrofida N eptun 15,8 soatda bir marta aylanib chiqadi. Spektroskopik kuzatishlardan, N eptunda vodorod va metan borligi m a iu m b o id i. Sayyora zichligining Y u p iter va S atu rn zichligidan ortiqligi, uning tarkibida o g irro q elem entlar k o ‘proq degan xulosaga olib keladi (113-rasm). 1846-yili astronom Lassel N eptunning katta yoidoshini topdi va unga afsonaviy dengiz xudosi Poseydonning o ‘g ‘li Triton nomini berdi. Triton juda massiv b o iib , diametri 2700 kilometrgacha keladi. U N eptundan o'rtacha 355 ming kilometr m asofada teskari orbital harakat bilan sayyora atrofida aylanadi. Shuningdek, uning bu yirik y oidoshi anchayin qalin atmosfera bilan ham qoplanganligi aniqlandi. 1949-yil sayyoraning yana Download 320.92 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|